Читать книгу Psychologia. Kluczowe koncepcje. Tom 1 - Philip G. Zimbardo - Страница 25

ZADANIE > WYJAŚNIĆ CZTERY PODSTAWOWE KROKI SKŁADAJĄCE SIĘ NA NAUKOWE TESTOWANIE IDEI

Sprawdzenie słuszności dowolnego twierdzenia naukowego wymaga czterech podstawowych kroków, które zilustrujemy na przykładzie naszego eksperymentu na temat behawioralnych skutków spożycia cukru (ryc. 1.5). Zasadniczo wszyscy naukowcy wykonują te same posunięcia, niezależnie od tego, czy ich dziedziną jest psychologia, biologia, chemia, astronomia czy cokolwiek innego. O naukowym charakterze dziedziny stanowi zatem metoda badawcza, a nie jej przedmiot.

Rycina 1.5. Cztery kroki metody naukowej

1.7.1. Postawienie hipotezy

Metoda naukowa wymaga przede wszystkim testowalnej idei lub predykcji. Naukowcy nazywają ją hipotezą. W sensie dosłownym oznacza to „miniteorię”, ponieważ hipoteza często reprezentuje pojedynczy fragment szerszego wyjaśnienia teoretycznego. Na przykład hipoteza, zgodnie z którą introwertykom podobają się ekstrawertycy, mogłaby stanowić część teorii łączącej różne komponenty romantycznej atrakcyjności. Hipoteza może też być jedynie interesującą nas odosobnioną ideą – podobnie jak w naszym eksperymencie dotyczącym wpływu cukru na zachowanie dzieci.

Żeby hipoteza była testowalna, musi być potencjalnie falsyfikowalna – czyli wyrażona w takiej postaci, żeby można było wykazać jej prawdziwość lub nieprawdziwość. Zilustrujmy to na przykładzie hipotezy zakładającej, że cukier powoduje nadaktywność u dzieci. Moglibyśmy ją sprawdzić, podając dzieciom cukier, a następnie obserwując skutki tego w postaci zmian poziomu ich aktywności. Jeśli nie stwierdzimy żadnego wpływu, to hipoteza zostaje sfalsyfikowana. Hipoteza nie byłaby falsyfikowalna, gdybyśmy wyrazili jedynie sąd dotyczący wartości – na przykład, że cukier jest „zły” dla dzieci. Celem nauki nie jest wyrażanie sądów dotyczących wartości, nie może ona też odpowiedzieć na pytania, których nie sposób być sprawdzić empirycznie. W tabeli 1.2 przedstawione zostały inne pytania, na które nauka nie może udzielić odpowiedzi.

Tabela 1.2. Na jakie pytania metoda naukowa nie może odpowiedzieć?

Metoda naukowa nie nadaje się do uzyskania odpowiedzi na pytania, których nie można sprawdzić za pomocą obiektywnego testu empirycznego. Oto przykłady takich zagadnień:

Jakkolwiek nauka może nam pomóc zrozumieć tego typu zagadnienia, ostateczne odpowiedzi muszą zostać wypracowane na gruncie logiki, wiary, prawodawstwa, uzgodnienia stanowisk i innych środków, które leżą poza zakresem metody naukowej.

Następnie naukowcy muszą dokładnie rozważyć, w jaki sposób hipoteza zostanie przetestowana, co oznacza wyszczególnienie wszystkich aspektów eksperymentu w konkretnych terminach zwanych definicjami operacyjnymi. Następujące przykłady mogłyby posłużyć za definicje operacyjne w naszym eksperymencie:

• Operacyjna definicja „dzieci”. Nie możemy oczywiście przetestować wszystkich dzieci na świecie. Nasza operacyjna definicja „dzieci” mogłaby zatem obejmować wszystkich uczniów klasy trzeciej z pobliskiej szkoły podstawowej.

• Operacyjna definicja „cukru”. Podobnie moglibyśmy określić, co rozumiemy przez „cukier” w kategoriach zawartości cukru w sprzedawanym na rynku napoju bezalkoholowym. Jeśli na przykład postanowimy użyć 7UP jako źródła cukru, to wówczas moglibyśmy operacyjnie zdefiniować „cukier” jako 38 gramów w jednej puszce 7UP. (Użycie napoju bezkofeinowego, takiego jak 7UP, pozwala wykluczyć potencjalnie zakłócający wpływ kofeiny na zachowanie).

• Operacyjna definicja nadaktywności. Ta definicja będzie nieco bardziej złożona. Załóżmy, że dysponujemy niezależnymi obserwatorami, którzy ocenią zachowanie każdego dziecka na następującej 5-stopniowej skali:

Jeśli więc nasz plan eksperymentalny zakłada podanie jednej grupie dzieci napoju słodzonego cukrem, a drugiej tego samego napoju zawierającego sztuczny słodzik, to możemy operacyjnie zdefiniować „nadaktywność” jako istotnie wyższe średnie ocen aktywności dla grupy spożywającej napój posłodzony cukrem.

Dysponując hipotezą i definicjami operacyjnymi, pierwszy krok w naszym badaniu naukowym mamy za sobą. Następnie testujemy hipotezę. (Wielka przegrana pseudonauk typu astrologii lub przepowiadania przyszłości wynika m.in. stąd, że nigdy nie podejmują one kroku polegającego na potwierdzeniu lub odrzuceniu własnych twierdzeń).

SZYBKI SPRAWDZIAN > Budowanie hipotezy

Rozważ pytanie psychologiczne, na które chciałbyś odpowiedzieć. Sformułuj hipotezę, która jest falsyfikowalna. Napisz definicje operacyjne dla każdej ze zmiennych (tj. elementów twojej hipotezy).

1.7.2. Zebranie obiektywnych danych

To jest moment, w którym zaczynamy badanie empiryczne. Empiryczny dosłownie znaczy „oparty na doświadczeniu”, a nie na czysto rozumowej spekulacji, nadziei, autorytecie, wierze ani zdrowym rozsądku. Niezależnie od tego, jak potężne jest doświadczenie danej osoby, pozostaje ono zaledwie świadectwem lub anegdotą, która musi być zweryfikowana w kontrolowanych warunkach badania naukowego. Zgodnie z naszą wcześniejszą dyskusją w części poświęconej krytycznemu myśleniu, zakładanie, że czyjeś doświadczenie będzie też prawdziwe dla innych ludzi, byłoby ryzykowne.

Empiryczne zbadanie pytania oznacza systematyczne i staranne zebranie dowodów za pomocą jednej z metod „sprawdzony i prawdziwy”, które dogłębnie przeanalizujemy w kolejnej części tego rozdziału. Takie metody zostały opracowane w celu uniknięcia fałszywych wniosków spowodowanych naszymi oczekiwaniami, tendencyjnością w myśleniu i uprzedzeniami. Korzyścią z przeprowadzenia badania empirycznego jest to, że dane, które uzyskujemy, mogą być zastosowane lub zgeneralizowane, w odniesieniu do większych grup ludzi z większą pewnością. Poniżej prezentujemy kilka przykładów zbierania danych w badaniach psychologicznych.

1.7.3. Analiza wyników i akceptacja bądź odrzucenie hipotezy

Po zebraniu danych następuje ich analiza polegająca na zastosowaniu specjalnej formuły matematycznej lub statystycznej. Nawet jeśli nienawidzisz matematyki, nie obawiaj się. Szczegółowe wyjaśnienia z zakresu statystyki leżą poza zakresem tego podręcznika. W rzeczywistości zaawansowani studenci psychologii uczestniczą w osobnych kursach poświęconych metodom statystycznym. W naszym eksperymencie analiza statystyczna będzie jednak prosta, ponieważ chcemy jedynie wiedzieć, czy wyniki dzieci, które otrzymały cukier, są wyższe od rezultatów uzyskanych przez dzieci pijące napój niezawierający cukru. Gdyby tak było, wówczas moglibyśmy ogłosić, że nasza hipoteza się potwierdziła. W przeciwnym wypadku odrzucimy hipotezę. Tak czy inaczej, czegoś się nauczymy.

1.7.4. Publikacja, krytyka i replikacja wyników

W ostatnim kroku metody naukowej badacze dowiadują się, czy ich praca może oprzeć się dokładnemu sprawdzeniu i krytyce społeczności uczonych. W tym celu uzyskane przez siebie wyniki publikują w branżowych czasopismach, przedstawiają w formie prezentacji na spotkaniach zawodowych lub – okazjonalnie – piszą książki. A potem muszą czekać na odpowiedź krytyków.

Jeśli koledzy uznają badanie za interesujące i ważne – zwłaszcza w przypadku gdy podważa ono wyniki innych badań lub szeroko uznawaną teorię – krytycy mogą doszukiwać się wad w zastosowanym planie eksperymentalnym. Czy grupa badana została dobrana przez eksperymentatorów właściwie? Czy analizy statystyczne są poprawne? Czy uzyskane wyniki można wyjaśnić za pomocą innych czynników? Nawet mogą się zdecydować na sprawdzenie badania za pomocą jego replikacji. Replikując eksperyment, musieliby przeprowadzić go ponownie, żeby się przekonać, czy uzyskane wyniki będą identyczne.

W rzeczywistości nasze badanie nad wpływem cukru na zachowanie dzieci jest uproszczoną replikacją badania Marka Wolraicha i współpracowników (1995). Oryginalne badanie trwało trzy tygodnie i polegało na porównaniu dzieci z grupy eksperymentalnej, przyjmujących dietę bogatą w cukier, z dziećmi z grupy kontrolnej, będących na diecie o niskiej zawartości cukru, w której stosuje się sztuczne słodziki. Wbrew ludowej mądrości, badanie nie wykryło żadnych różnic w zachowaniu obu grup i w poziomie ich funkcjonowania poznawczego (umysłowego). Gdybyśmy więc w naszym badaniu wykryli efekt „wysokiego stężenia cukru”, rezultat byłby sprzeczny z wynikami Wolraicha, i z pewnością zasługiwałby na przeanalizowanie z należytą uwagą i krytycyzmem.

Krytycyzm, którego celem jest odsianie źle zaprojektowanych i źle wykonanych badań, wykracza poza scenę naukową. Redaktorzy czasopism i wydawcy książek (również tej) rutynowo zasięgają opinii ekspertów w postaci recenzji. W rezultacie autorzy uzyskują zwykle użyteczne, choć czasami nieco bolesne, wskazówki dotyczące poprawy tekstu. I tylko jeśli hipoteza pokona ten bieg z przeszkodami, redaktorzy zamieszczą ją w druku, a społeczność uczonych uzna doraźnie za naukową „prawdę”.

I tu powinniśmy podkreślić, że odkrycia naukowe są zawsze doraźne. W tych krótkich momentach, w których uznajemy je za prawdziwe, stoją w obliczu ataków ze strony nowych badań wymagających nowych interpretacji lub wprost posyłających wcześniejsze prace do śmietnika. W rezultacie wyniki badań nad cukrem, zarówno naszego, jak i Wolraicha, mogą zostać ostatecznie zastąpione lepszą, bardziej rozstrzygającą wiedzą (aczkolwiek w momencie, gdy to piszemy, przedstawione wyniki tego badania pozostają niezakwestionowane). Metoda naukowa nie jest zatem systemem doskonałym, ale stanowi najlepszą z metod rozwiniętych w celu testowania wiedzy na temat świata naturalnego. Jako taka, reprezentuje jedno z najwyższych osiągnięć ludzkiego intelektu.