Читать книгу Psychologia. Kluczowe koncepcje. Tom 1 - Philip G. Zimbardo - Страница 27

Podobnie jak słowo teoria, pojęcie eksperyment ma także bardzo konkretne znaczenie w nauce. Przeciwnie do zastosowań codziennych dla oznaczenia dowolnego typu formalnego lub nieformalnego testu, naukowe zastosowanie tego słowa odnosi się do określonego zbioru procedur służących zbieraniu informacji w wysoce kontrolowanych warunkach. Skutkiem tego starannego schematu jest to, że eksperyment jako jedyna z dyskutowanych tutaj metod pozwala na wiarygodne określenie związków przyczynowo-skutkowych. Jeśli zatem w hipotezie zawarta jest sugestia przyczyny i skutku – podobnie jak w naszej, zakładającej, że cukier jest przyczyną nadaktywności u dzieci – wówczas eksperyment stanowi najlepszą opcję. Zobaczmy, w jak sposób nasze badanie nad cukrem pozwoli nam określić przyczynę i skutek.

W najprostszym schemacie eksperymentalnym badacz manipuluje tylko jednym czynnikiem, określanym jako zmienna, wszystkie inne warunki zaś pozostają pod jego kontrolą – czyli są takie same dla wszystkich osób badanych.

Naukowcy nazywają tę jedną zmienną – zmienną niezależną, ponieważ działa ona niezależnie od wszystkich innych czynników w badaniu. W naszym badaniu „cukru” postawiliśmy hipotezę, zgodnie z którą cukier powoduje nadaktywność u dzieci, a więc naszą zmienną niezależną jest cukier/brak cukru. Podając niektórym dzieciom cukier, pozostałym zaś jego substytut, i jednocześnie utrzymując wszystkie pozostałe warunki na stałym poziomie, manipulujemy zmienną niezależną. Ponieważ wszystkie inne aspekty eksperymentu są utrzymane na stałym poziomie, możemy powiedzieć, że nasza zmienna niezależna jest przyczyną dowolnych efektów eksperymentalnych, które zaobserwujemy.

Podobnie zmienna zależna jest zmienną wynikową lub naszym hipotetycznym efektem. Inaczej mówiąc, wszystkie obserwowane przez nas efekty eksperymentalne zależą od wprowadzonej przez nas zmiennej niezależnej. W naszym eksperymencie dotyczącym cukru, zmienną zależną jest poziom aktywności dzieci. Jeśli grupa, która spożyła cukier, zostanie następnie na podstawie obserwacji uznana za bardziej aktywną, możemy być pewni, że to cukier spowodował nadaktywność, ponieważ była to jedyna różnica pomiędzy obiema grupami.

Zanim przejdziemy dalej, musimy jeszcze wyjaśnić dwa inne ważne terminy stosowane w odniesieniu do uczestników badania.

• Osoby poddane działaniu interesującego nas czynnika (w naszym badaniu: napoju zawierającego dużą dawkę cukru) określa się mianem należących do warunku eksperymentalnego. Osoby poddane działaniu warunku eksperymentalnego tworzą grupę eksperymentalną.

• Tymczasem osoby z grupy kontrolnej biorą udział w warunku kontrolnym i w tym przypadku nie są poddane działaniu danego czynnika. (W naszym badaniu grupa kontrolna otrzyma napoje posłodzone sztucznym słodzikiem). Grupa kontrolna służy zatem jako standard, z którym porównujemy wyniki grupy eksperymentalnej.

Losowy przydział wyrównuje grupy

Łatwym sposobem podziału uczestników na grupy byłoby pozwolenie na decyzję dzieciom (lub ich rodzicom), w zależności od ich preferencji. Problem z takim podziałem polegałby na tym, że mogłyby wystąpić pewne różnice między dziećmi, którym rodzice pozwalają pić napoje słodzone cukrem, a tymi, którym rodzice na ich picie nie pozwalają. Być może rodzice, którzy pozwalają dzieciom na picie napojów słodzonych cukrem, są ogólnie mniej restrykcyjni, jeśli chodzi o zasady, co mogłoby skutkować w przypadku tych dzieci bardziej hałaśliwą zabawą – to zaś zakłócałoby nasze wyniki. Podobnie nie sprawdziłoby się zaliczenie wszystkich dziewcząt do jednej grupy, a wszystkich chłopców do drugiej. Dlaczego? Być może fizyczne reakcje na cukier są różnicowane ze względu na płeć. Ponadto jedna z płci mogłaby być lepsza w zakresie kontrolowania swoich reakcji. Te istniejące pierwotnie różnice mogłyby wpłynąć na rezultat naszego badania.

Najlepszą metodą jest zastosowanie doboru losowego, w ramach którego uczestnicy zostają przydzieleni do grup wyłącznie na zasadzie szansy czy ślepego trafu. Jednym ze sposobów byłoby ułożenie alfabetycznej listy dzieci, a następnie naprzemienne przypisanie nazwisk do grup eksperymentalnej i kontrolnej. W ten sposób dobór losowy minimalizuje pierwotne różnice pomiędzy obiema grupami. A to z kolei upewnia nas, że wszelkie różnice w poziomie aktywności są skutkiem działania cukru, nie zaś innych czynników, takich jak różnice związane z płcią lub stylem rodzicielskim.

Eksperymenty pozwalają zidentyfikować związki przyczynowo-skutkowe

Podsumowując, metoda eksperymentalna jest złotym standardem wykrywania związków przyczynowo-skutkowych. Pozwala na to dzięki wyizolowaniu zmiennej będącej przedmiotem badania (zmiennej niezależnej), przy utrzymaniu wszystkich innych czynników eksperymentalnych na stałym poziomie. Losowy dobór do grup eksperymentalnej i kontrolnej jest stosowany w celu minimalizowania pierwotnych różnic między grupami, dzięki czemu zyskujemy pewność, że wyniki (zmienne zależne) są efektem działania zmiennej niezależnej i niczego ponadto.

Biorąc pod uwagę moc eksperymentu w wykrywaniu przyczyn i skutków, po co nam inne metody? Po pierwsze, nie wszystkie hipotezy dotyczą przyczyn i skutków – niektóre jedynie opisują pewne populacje, na przykład określają cechy osobowości typowe dla studentów psychologii. Po drugie, kwestie etyczne nie pozwalają przeprowadzić takich rodzajów eksperymentów, które potencjalnie mogłyby skrzywdzić biorące w nich udział osoby. W takich przypadkach lepiej wybrać inne metody badawcze.