Читать книгу Psychologia. Kluczowe koncepcje. Tom 1 - Philip G. Zimbardo - Страница 37

Problem rozdziału

W jaki sposób psycholodzy sprawdziliby twierdzenie, że cukier wywołuje u dzieci nadaktywność?

• Do sprawdzenia tego twierdzenia psycholodzy zastosowaliby metodę naukową.

• W kontrolowanym eksperymencie – zaprojektowanym tak, aby określić przyczynę i skutek – dzieci zostałyby przypisane losowo do grupy eksperymentalnej i grupy kontrolnej, i otrzymałyby napój z cukrem lub sztucznym słodzikiem.

• Stosując procedurę podwójnie ślepej próby w celu kontroli efektu oczekiwań i efektu placebo, obserwatorzy oceniliby poziom aktywności dzieci.

• Analiza zebranych danych wykazałaby, czy hipoteza potwierdza się czy nie. Jeśli dzieci, które otrzymały napój z cukrem, okazałyby się bardziej aktywne, moglibyśmy wyciągnąć wniosek, że cukier wywołuje nadaktywność u dzieci.

CZYM JEST PSYCHOLOGIA – A CZYM NIE JEST?

MYŚL PRZEWODNIA 1.1 >

Psychologia obejmuje szeroki obszar, z wieloma specjalnościami, ale zasadniczo jest to nauka o zachowaniu i procesach umysłowych.

Wszyscy psycholodzy są zainteresowani pewnymi aspektami zachowania i procesów psychicznych. W przeciwieństwie do pseudonauki naukowa psychologia wymaga twardych dowodów na poparcie swoich twierdzeń. W psychologii można wyróżnić wiele specjalności, które dzielą się na trzy ogólne klasy. Psycholodzy eksperymentalni głównie prowadzą badania, ale często też nauczanie. Ci, którzy są przede wszystkim nauczycielami psychologii, pracują w różnych instytucjach, w tym w szkołach typu college, szkołach średnich i na uniwersytetach. Psycholodzy-praktycy działają w wielu obszarach, takich jak przemysł/organizacja, sport, szkolnictwo, psychologia rehabilitacji, psychologia kliniczna i doradztwo, psychologia sądowa i środowiskowa. W przeciwieństwie do psychologii psychiatria jest dziedziną medycyny zajmującą się chorobami psychicznymi.

Wiele z tego, co pojawia się w mediach i wydaje się psychologią, jest w rzeczywistości pseudopsychologią. Powiedzenie, na czym polega różnica, wymaga nabycia umiejętności krytycznego myślenia – w tym podręczniku zaprezentowanych za pomocą następujących pytań, jakie należy postawić, kiedy stajemy w obliczu nowych twierdzeń, które wydają się mieć podstawy naukowe:

• Jakie jest źródło informacji?

• Czy twierdzenie ma charakter umiarkowany czy kategoryczny?

• Jakie są dowody?

• Czy wnioski mogą być zniekształcone przez tendencyjność w myśleniu?

• Czy rozumowanie jest wolne od typowych błędów logicznych?

• Czy zagadnienie wymaga ujęcia z wielu perspektyw jednocześnie?

NA CZYM POLEGA SZEŚĆ PODSTAWOWYCH PERSPEKTYW BADAWCZYCH W PSYCHOLOGII?

MYŚL PRZEWODNIA 1.2 >

Sześć podstawowych perspektyw – biologiczna, poznawcza, behawiorystyczna, holistyczna, rozwojowa i socjokulturowa – dominuje w szybko rozwijającym się obszarze współczesnej psychologii. Każda z nich była początkowo propozycją radykalnie nowego rozumienia najważniejszych pojęć dotyczących umysłu i zachowania.

Psychologia ma swoje korzenie w kilku, czasem sprzecznych, tradycjach obecnych już w czasach starożytnych Greków. Kilka wieków temu René Descartes, dzięki swojemu twierdzeniu, że wrażenia i zachowania są związane z aktywnością układu nerwowego, sprawił, iż badania nad umysłem nabrały naukowego charakteru. Ten krok ostatecznie doprowadził do powstania współczesnej perspektywy biologicznej, która poszukuje przyczyn zachowania w procesach fizycznych, uwarunkowanych funkcjami mózgu i genetyką. Psychologia biologiczna rozwija się w dwóch kierunkach: nowo powstałego obszaru nauki o układzie nerwowym (neuronauki) i psychologii ewolucyjnej.

Za formalny początek psychologii jako nauki uznaje się jednak założenie przez Wilhelma Wundta w 1879 roku pierwszego laboratorium psychologicznego. Psychologia Wundta, którą psycholodzy amerykańcy przekształcili w strukturalizm, opowiadała się za wyjaśnianiem procesów psychicznych, takich jak świadomość, na drodze badania ich treści i struktury. Inna wczesna szkoła psychologiczna, zwana funkcjonalizmem, przekonywała, że procesy psychiczne można najlepiej wyjaśnić w kategoriach ich celów i funkcji adaptacyjnych. Każdy z tych nurtów był krytykowany za stosowanie introspekcji, którą niektórzy psycholodzy uważali za zbyt subiektywną. Niemniej jednak elementy tych trzech „szkół” można odnaleźć we współczesnej perspektywie poznawczej, w jej zainteresowaniu uczeniem się, pamięcią, wrażeniami, spostrzeganiem, językiem i myśleniem, oraz w znaczeniu, jakie przypisuje ona przetwarzaniu informacji.

Perspektywa behawiorystyczna pojawiła się około 1900 roku, odrzucając metodę introspekcyjną i mentalistyczne wyjaśnienia, a wybierając w zamian analizę zachowania w kategoriach obserwowalnych bodźców i reakcji. Rzecznicy behawioryzmu, tacy jak John Watson i B.F. Skinner, wywarli potężny wpływ na współczesną psychologię, przypisując wielkie znaczenie obiektywizmowi metod, uzyskując wgląd w naturę uczenia się i opracowując skuteczne techniki sterowania zachowaniem.

Zdecydowanie inne podejście do człowieka konstytuuje perspektywę holistyczną, przyjmującą całościowe spojrzenie na jednostkę. Psychoanalityczne podejście Sigmunda Freuda, z naciskiem na zaburzenia psychiczne i procesy nieświadome, doprowadziło do powstania psychoanalizy i współczesnej psychologii psychodynamicznej. Natomiast psychologia humanistyczna, rozwijana pod kierunkiem Abrahama Maslowa i Carla Rogersa, podkreśla pozytywną stronę ludzkiej natury. Tymczasem psychologia cechy i temperamentu ujmuje ludzi w kategoriach ich stałych właściwości i dyspozycji.

Perspektywa rozwojowa zwraca uwagę na przewidywalne zmiany psychiki i zachowania, które pojawiają się w toku życia. Takie zmiany są wynikiem interakcji czynników dziedzicznych i środowiskowych. Podobnie perspektywa socjokulturowa uwypukla fakt, że każda osoba pozostaje pod wpływem innych ludzi i kultury, w której jest zanurzona.

W okresie kilku minionych dekad współczesna psychologia podlegała gwałtownym przemianom, gdy dominującą pozycję zyskiwały perspektywy biologiczna, poznawcza i rozwojowa. Zwolennicy różnych perspektyw zaczęli łączyć siły. Inne wielkie wyzwanie stanowi coraz liczniejszy udział kobiet i przedstawicieli grup mniejszościowych wkraczających w dziedzinę psychologii.

W JAKI SPOSÓB PSYCHOLODZY TWORZĄ NOWĄ WIEDZĘ?

MYŚL PRZEWODNIA 1.3 >

Psycholodzy, podobnie jak przedstawiciele innych nauk, stosują metodę naukową do empirycznego testowania swoich hipotez.

Psychologia różni się od pseudonauk, takich jak astrologia, tym, że do empirycznego sprawdzania swoich koncepcji wykorzystuje metodę naukową, której fundament stanowi bezpośrednia obserwacja. Metoda naukowa bazuje na testowalnych teoriach i falsyfikowalnych hipotezach. Badania oparte na metodzie naukowej obejmują: eksperyment, badania korelacyjne, sondaże, obserwacje w warunkach naturalnych i studia przypadku. Różnią się one stopniem kontroli sprawowanej przez badacza nad warunkami badania. Badacze mogą paść ofiarą efektu oczekiwań. Jeden ze sposobów kontrolowania go polega na wprowadzeniu procedury podwójnie ślepej próby. Stosując metodę eksperymentalną w dużych i dobrze kontrolowanych badaniach opartych na procedurze podwójnie ślepej próby, badacze nie zdołali znaleźć dowodów świadczących o tym, że cukier powoduje nadaktywność u dzieci.

Psycholodzy muszą prowadzić swoje poszukiwania w zgodzie z kodeksem etycznym, ustanowionym przez Amerykańskie Towarzystwo Psychologiczne, określającym warunki humanitarnego traktowania uczestników badań. W pewnych obszarach wciąż nie udało się jednak wypracować powszechnej zgody. Dotyczy to przede wszystkim okłamywania osób badanych oraz badań prowadzonych na zwierzętach. Ostatnio kontroli próbuje się poddać wykorzystanie serwisów społecznościowych do zbierania danych i prowadzenia badań, ponieważ stanowią one wyzwanie dla tradycyjnych metod zachowania standardów etycznych.

Mimo powszechnej akceptacji metody naukowej świat obfituje w twierdzenia pseudopsychologiczne. Niesprawdzona, pseudopsychologia może wyrządzić wiele szkody, jak widzieliśmy na przykładzie lobotomii.

WŁĄCZ MYŚLENIE KRYTYCZNE >

CZY SZCZEPIENIE DZIECI ZWIĘKSZA RYZYKO AUTYZMU?

Immunizacje są jednym z największych osiągnięć współczesnej medycyny, których skutkiem jest drastyczny spadek śmiertelności zarówno wśród dzieci, jak i dorosłych. W ostatnich latach jednak mniej rodziców szczepi dzieci z obawy, że szczepienie wywoła autyzm. Zbadanie danych naukowych pokazuje, że nie ma dowodów, które uzasadniałyby ten lęk, i wskazuje na kilka błędów w zakresie krytycznego myślenia popełnianych przez zwolenników ruchu antyszczepionkowego. Ten ruch zaowocował odrodzeniem się chorób uprzednio wyeliminowanych w USA, takich jak odra.