Читать книгу Czas dobiega końca - Przemysław Słowiński - Страница 18

1 Szlag (jeszcze dawniej apopleksja) – nagły wylew krwi do mózgu.

2 Bohdan Zenobi Chmielnicki – hetman zaporoski, przywódca powstania kozackiego przeciwko Rzeczypospolitej w latach 1648–1657, bohater narodowy Ukrainy.

3 Bartłomiej Groch (1881–1968) – pedagog, historyk, popularyzator wiedzy.

4 Akademia Lubrańskiego (łac. Collegium Lubranscianum) – uczelnia wyższa działająca w Poznaniu w latach 1519–1780, założona przez biskupa poznańskiego Jana Lubrańskiego.

5 Opat Reszka zajmował się także wychowaniem królewskiego bratanka Andrzeja Batorego.

6 Janusz Tazbir (1927–2016) – polski historyk, profesor nauk humanistycznych, badacz dziejów kultury staropolskiej oraz reformacji i kontrreformacji w Polsce, członek Polskiej Akademii Nauk.

7 Kajetan Władysław Rzepecki (1800-1892) - służył w armii austriackiej, z której zbiegł w grudniu 1830 r., by przyłączyć się do powstania listopadowego. Służył w pułku czwartaków, dochodząc do stopnia podporucznika. Po upadku powstania pracował w Wielkopolsce jako leśnik i urzędnik gospodarczy.

8 Koliszczyzna lub koliwszczyzna – wystąpienie ruskiego chłopstwa pańszczyźnianego, hajdamaków i Kozaków przybyłych z podległej Imperium Rosyjskiemu Siczy Zaporoskiej, skierowane przeciw szlachcie polskiej, ludności żydowskiej, Kościołom unickiemu i rzymskokatolickiemu i istniejącemu ładowi społecznemu.

9 Lucjan Hipolit Siemieński (1807–1877) – polski poeta, pisarz, publicysta, krytyk literacki, tłumacz, uczestnik powstania listopadowego, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, członek Akademii Umiejętności; przetłumaczył m.in. Odyseję Homera.

10 Istnieje także wiadomość, że nie wszędzie przypisywano spisanie proroctw Wernyhory Nikodemowi Suchodolskiemu. Nowosielski pisze, że gdy znachor przebywał w okolicach Korsunia, przepowiednie jego spisał jakiś szlachcic o nazwisku Piasecki. „To tu, to tam można jeszcze widzieć odpisy tych «proroctw»“ – powiada autor, wynikałoby więc stąd, że istniały teksty proroctw wymieniające owego Piaseckiego jako przepisywacza.

11 Stanisław Pigoń (1885–1968) – historyk literatury polskiej, edytor, wychowawca i pedagog. W latach 1906–1912 studiował filologię polską na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. W latach 1921–1930 był profesorem historii literatury polskiej na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie, a w 1926–1928 jego rektorem.

12 Władysław Konopczyński (1880–1952) – polski historyk, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, członek Towarzystwa Naukowego Warszawskiego i Polskiej Akademii Umiejętności, członek Koła Krakowskiego Towarzystwa Historycznego, poseł na sejm I kadencji II RP.

13 Dyzunici (łac. Niezjednoczeni) – wyznawcy religii prawosławnej w Rzeczypospolitej, którzy nie przyjęli unii brzeskiej 1596 r., a także Ormianie, którzy odrzucili unię zawartą we Lwowie 1635. Termin „dyzunici” występuje w dokumentach królewskich i konstytucjach sejmowych. W 1768 r. sejm określił dyzunitów jako wyznawców Kościoła grecko-wschodniego. W XIX stuleciu używano terminów: prawosławni, Cerkiew prawosławna, Kościół prawosławny. Określenie dyzunici utrzymało się w polskiej historiografii.

14 Z perspektywy prawie 250 lat łatwo o oceny: ciemnogród, katolicki fanatyzm, nietolerancja. W tamtym czasie jednak w żadnym kraju europejskim nie było równouprawnienia dla wszystkich wyznań. „Prawosławni i protestanci w Polsce mieli się jednak lepiej niż innowiercy w większości krajów europejskich, w których niejednokrotnie nie wolno im było posiadać ziemi czy w ogóle oddawać się praktykom religijnym” – zauważał Adam Zamoyski w swojej biografii Stanisława Augusta. Historyk zwracał też uwagę, że większość szlachty prawosławnej przeszła na katolicyzm lub przystąpiła do Kościoła unickiego, a protestancka szlachta liczyła około tysiąca osób. Kwestia politycznego równouprawnienia dotyczyła niewielkiej części szlacheckiego społeczeństwa. Problem polegał na tym, że przyznanie praw forsowała Rosja. A jako narzędzia używała Stanisława Augusta. Gdy zaczął mówić o dysydentach na sejmie koronacyjnym, usłyszał – jak złośliwie pisał Adam Zamoyski – cierpiętnicze jęki biskupów i ksenofobiczne wrzaski posłów.

15 Wojskiem polskim w sile 45 tys. żołnierzy (w tym ok. 30 tys. Polaków i ok. 15 tys. Tatarów) dowodzili Stanisław Rewera Potocki i Jerzy Sebastian Lubomirski, a Rosjanami i Kozakami (ok. 50 tys. ludzi), Wasyl Szeremietiew.

16 Dzisiaj las grąbliński oddziela od ruchliwej drogi wysoki płot. Kiedyś było inaczej – pasterze wypasali tu bydło, a bogactwa naturalne zapewniały skromne utrzymanie miejscowej ludności. Mimo przeniesienia obrazu do Lichenia pielgrzymi odwiedzali święty las. Mieli w zwyczaju odłupywać korę z sosny, na której kiedyś wisiał wizerunek Maryi, przypisując jej właściwości lecznicze. Dlatego kikut drzewa został zabezpieczony i zamknięty w kapliczce. Można go oglądać do dziś. Także w obecnym czasie wielu pielgrzymów swoje spotkanie z Maryją Licheńską zaczyna właśnie od modlitwy w tym miejscu.

17 W 1858 r. kościół Matki Bożej Częstochowskiej utracił funkcję parafialnego na rzecz nowo wybudowanego, większego kościoła św. Doroty, przy którym z czasem powstało sanktuarium Maryjne. (W latach 1940–1945 kościół św. Doroty był siedzibą obozu Hitlerjugend – młodzieży hitlerowskiej). Kościół MBC po utracie funkcji sakralnych niszczał i z czasem uległ ruinie. Został odbudowany w obecnej formie w latach 1969–1971. Od tego czasu pełni funkcję kościoła filialnego.

18 Niestety, nie istnieje żadne źródło współczesne Justowi, które zawierałoby choćby najmniejszą wzmiankę o pustelniku. Pozostają ludowe podania i opowieści. Dopiero żyjący na przełomie XVI/XVII w. Marcin Baroniusz z Jarosławia napisał życiorys pustelnika – ale, jak sam podał, na podstawie opowiadań ludzi z okolic. Zawarł w nim m.in. informację, że Just żył na górze „Łobzów”, gdzie zmarł i został pochowany w 1007 r. Czy „Łobzów” to wzniesienie zwane do dzisiaj „Justem” – to wciąż nierozwiązana zagadka. Teorii dotyczących pustelników z Doliny Dunajca jest kilka, ale tradycja mówi, że św. Just żył i został pochowany właśnie w tym miejscu, gdzie dziś stoi drewniany kościółek pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny. Według tradycji zapisanej w 1609 r. przez Marcina Barańskiego, przejętej od zakonników znających lokalne opowieści i zapisy, Just był uczniem św. Andrzeja Świerada. Obu wymieniono w krakowskiej Litanii do Wszystkich Świętych w roku 1427. Prawdopodobnie imię Just – Jodok pochodzi od pielgrzymów i misjonarzy z Irlandii, którzy w swoich misjach odwiedzali Europę Środkową i mogli docierać do Doliny Dunajca. Wcześniej takie imiona nosił tylko iro-szkocki kapłan pustelnik z francuskiej Bretanii, żyjący w VII w. Wspomniani pielgrzymi z Irlandii czcili go jako patrona swojego i pielgrzymów i propagowali po Europie kult świętego. Wszystko jednak wskazuje na polskie pochodzenie św. Justa.

19 Pałac dziś jest w rękach prywatnych i jego wnętrza nie są dostępne dla zwiedzających. Może to i dobrze, bo ponoć w środku straszy… Drzwi, choć zamknięte wcześniej na klucz, trzaskają, do jednego z pokoi w ogóle nie da się wejść, bo silna energia od razu „wyrzuca” śmiałka z pomieszczenia. To prawdopodobnie nieumiejętnie wywołane przed laty duchy, które nie mogą wrócić do swojego świata i czekają na medium, które im w tym pomoże…

20 Jak tam trafić? Jadąc drogą krajową nr 75 od strony Krakowa, w centrum Tęgoborzy skręcamy w prawo, w drogę lokalną. Pałac położony jest po jej prawej stronie.

21 Stanisław Hadyna (1919–1999) – kompozytor, dyrygent, muzykolog i pisarz. Założyciel i wieloletni kierownik artystyczny Zespołu Pieśni i Tańca „Śląsk”.

22 W 1919 r. na Uniwersytecie Praskim naukowcy badali i potwierdzili podobno jej nadprzyrodzone zdolności.

23 W swojej publicystyce Załuski próbował godzić tendencje patriotyczne z obowiązującą wówczas ideologią komunistyczną.

24 Pewna liberalizacja systemu monarchii dokonana przez tak uwielbianego do dziś przez niektórych (szczególnie w Krakowie) Franciszka Józefa I była reakcją na przegraną wojnę z Francją i Piemontem w 1859 r., gdy armia austriacka została sromotnie pobita i autorytet władcy, który w bitwach pod Solferino i Magentą wystąpił w roli naczelnego wodza, uległ poważnemu uszczerbkowi. Początki rządów austriackiego cesarza wcale nie rokowały jednak dobrze dla sprawy polskiej.

25 20 maja 1901 r. dzieci wrzesińskich szkół zbojkotowały naukę religii w języku niemieckim. Uczniów karano chłostą i skazywano na kary więzienia. Mimo represji bojkot języka niemieckiego trwał we Wrześni do 1904 r.

26 W okresie zaborów celebrowanie rocznic Konstytucji 3 maja było zakazane przez wszystkich zaborców. Polacy, którzy odważyli się obchodzić publicznie to święto, byli surowo karani przez policję.

27 10 czerwca 1997 r. Jan Paweł II na chwilę zatrzymał się w Miejscu Piastowym i zobaczył to proroctwo wypisane na frontonie sanktuarium. Obecni wówczas wspominają, że popatrzył wtedy na napis, pokiwał głową i powiedział: „Znam, znam”...

28 Określenie grypa wprowadzili Włosi podczas epidemii w 1504 r. i uznali ją za chorobę zależną od wpływu gwiazd. W późniejszych latach badacze uznali, że pojawia się on jako reakcja na zimno.

29 Miejsce Piastowe – wieś położona w dzisiejszym województwie podkarpackim, w powiecie krośnieńskim.

30 Pierwsza sesja procesu beatyfikacyjnego odbyła się jeszcze w roku 1958. 2 lipca 1994 r. w obecności papieża Jana Pawła II został ogłoszony Dekret o heroiczności cnót ks. Markiewicza.

31 W 1849 r. Paweł Szuwałow brał udział w pochodzie granicznym na Węgry podczas interwencji wojsk rosyjskich pomagających rządowym siłom austriackim stłumić powstanie na Węgrzech. W lipcu 1854 r. mianowany adiutantem księcia Mikołaja Mikołajewicza starszego, brał udział w wojnie krymskiej, m.in. w bitwie o Sewastopol i bitwie pod Inkermanem. Od 1859 r. kapitan, od 1861 dyrektor ds. handlowych Departamentu Ogólnego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Od 30 sierpnia 1864 r. generał major.

32 Rankiem 12 listopada, zaraz po odprawieniu mszy świętej, Jozafat (Jan Kunczyc – nazwisko zmienił na Kuncewicz) został napadnięty i zabity. Rozjuszony tłum rzucił się na rabunek mieszkania biskupiego, a samego metropolitę maltretowano w sposób okrutny. W końcu dobito go strzałem w głowę. Przed śmiercią Jozafat Kuncewicz miał jeszcze powiedzieć: „Dzieci, czemu napadacie na mój dom? Jeśli macie coś przeciwko mnie, to mnie macie”. Sponiewierane ciało Jozafata utopiono w Dźwinie. Męczeństwo Jozafata poruszyło całą Polskę katolicką. Wielu katolików teraz dopiero zrozumiało, czym jest unia. Natychmiast też rozpoczęto proces kanoniczny. Jozafat został beatyfikowany przez papieża Urbana VIII w 1643 r., kanonizowany w 1867 r. przez Piusa IX. Jest patronem diecezji siedleckiej i drohiczyńskiej, zakonu bazylianów, Rusi, Litwy i Wilna.