Читать книгу Prawa człowieka i ludzka godność. Ochrona i aksjologia - Ryszard Kozłowski - Страница 13

Bibliografia

Arendt H., Kondycja ludzka, Warszawa 2000.

Bartnik Cz.S., O godności narodu, [w:] tegoż, Nostalgia, Lublin 2006.

Bartnik Cz.S., Personalizm, Lublin 1995.

Bello A., Edmund Husserl i Edyta Stein. Problem podmiotu ludzkiego, [w:] „Zeszyty Naukowe Centrum Badań im. Edyty Stein” 2005, nr 1.

Benedykt XVI, Caritas in veritate, Rzym 2009.

Benedykt XVI, Spe salvi, Rzym 2007.

Benhabib S., Ein anderer Universalismus Einheit und Vielfalt der Manschrechte, „Deutsche Zeitschrift fur Philosophie” 2007, nr 55.

Bernstein P., Termination of Parental Rights on the Basis of Mental Disability: A Problem in Policy and Interpretation, „Pacific Law Journal” 1991, Vol. 22 (4).

Bieńkowska D., Godność jako kryterium w realizacji i ochronie praw człowieka. Zarys problematyki, [w:] Nowe wyzwania i rozwiązania w powszechnym systemie ochrony praw człowieka, red. J. Jaskiernia, K. Spryszak, Warszawa 2017.

Bieńkowska D., Kozłowski R., Nienaruszalność i niezbywalność godności jako fundament normatywnego porządku prawnego, [w:] Spotkać Drugiego. Prawo – Etyka – Praktyka, red. D. Bieńkowska, I. Figurska, R. Kozłowski, Słupsk 2017.

Bieńkowska D., Kozłowski R., Prawa człowieka. Uniwersalizm a partykularyzm godności, Poznań 2018.

Bieńkowska D., Medycyna defensywna. Nadużycia medyczne w systemie prawnym Stanów Zjednoczonych Ameryki, Poznań 2017.

Borysiak W., Bosek L., Granice obowiązku ochrony godności, [w:] Prawo wobec medycyny i Biotechnologii. Zbiór orzeczeń wraz z komentarzami, red. M. Safjan, Warszawa 2011.

Bosk Ch., All God’s Mistakes: Genetic Counseling in a Pediatric Hospital, Chicago 1992.

Brożek B., Pojęcie osoby w dyskusjach bioetycznych, [w:] Paradoksy Bioetyki Prawniczej, red. J. Stelmach, B. Brożek, M. Soniewicka, W. Załuski, Warszawa 2010.

Bruggemann and Scheuten v. ermany (1977) 3 EHRR 224).

Camus A., Dżuma, Warszawa 1967.

Camus A., Upadek, Warszawa 2007.

Carozza P., Human Rights, Human Dignity, and Human Experience. Understanding Human Dignity, „Published to British Academy Scholarship” 2013, http://britishacademy.universitypressscholarship.com/view/10.5871/bacad/9780197265642.001.0001/upso-9780197265642-chapter-36 [dostęp: 17.07.2018].

Chmaj M., Wolności i prawa człowieka w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2018.

Complak K., Słowo wstępne, [w:] tegoż, Godność człowieka jako kategoria prawa (Opracowania i materiały), Wrocław 2001.

Czykwin E., Wstyd, Kraków 2013.

Ćwil W., Godność osoby ludzkiej źródłem praw człowieka w świetle nauczania Jana Pawła II, „Studia z Prawa Wyznaniowego” 2010, t. 13.

Dąbrowski K., Pojęcia żyją i rozwijają się, Londyn 1971.

Deklaracja praw dziecka – zbiór postulatów dotyczących zapewnienia dzieciom właściwych warunków życia i rozwoju, uchwalony 20 listopada 1959 r. na XIV sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ.

Delsol Ch., Esej o człowieku późnej nowoczesności, Kraków 2003.

Dudek Z., Psychoza czy opętanie. Psychologia jungowska wobec wyzwań cywilizacji, Warszawa 2017.

Dworkin R., Life’s Dominion: An Argument About Abortion, Euthanasia, and Individual Freedom, New York 1993.

Feinberg J., The Nature and Value of Right, „Journal Value Inquiry” 1970.

Freeman M., Prawa człowieka, Warszawa 2007.

Garlicki L., 2003, Rozdział II: Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela. Zasady ogólne, [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, t. III, red. L. Garlicki, Warszawa 2003.

Garlicki L., Polskie prawo konstytucyjne. Zarys wykładu, Warszawa 2004.

Gogacz M., Wokół problemu osoby, Warszawa 1974.

Habermas J., Pre-Political Foundations of the Democratic Constitutional State?, [w:] J. Habermas, J. Ratzinger, Dialectics of Secularization. On reason and Religion, San Francisco 2006.

Hasian M., The Rhetoric of Eugenics in Anglo-American Thought. Athens, Georgia 1996.

Hegel G.W.F., Wykłady z filozofii dziejów, t. 1, Warszawa 1958.

Human Dignity and Bioethics: Essays Commissioned by the President’s Council on Bioethics, 2008, https://repository.library.georgetown.edu/handle/10822/559351 [dostęp: 17.07.2018].

Jaffa H.V., Homoseksualizm i prawo narodowe, „Claremont Institute of Study of Statesmanship and Political Philosophy” 1990, nr 3–4.

Jan Paweł II, Fides et ratio, Rzym 1998.

Jan Paweł II, Od praw człowieka do praw narodów, http://www.teologiapolityczna.pl/jan-pawel-ii-od-praw-czlowieka-do-praw-narodow [dostęp: 9.04.2018].

Jan Paweł II, Orędzie do sekretarza generalnego ONZ „Wolność religijna podstawą praw ludzkich”, [w:] Dzieła zebrane, t. 5, Kraków 2007.

Jasinskis v. Lithuania , Nencheva et. all v. Bulgary, E.C.H.R. 27.09.1995, no. 18984/91).

Kępiński A., Psychopatie, Warszawa 1988.

Kobierzycki T., Osoba. Dylematy rozwoju, Bydgoszcz 1989.

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe 2 kwietnia 1997 r., przyjęta przez Naród w referendum konstytucyjnym 25 maja 1997 r., podpisana przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej 16 lipca 1997 r., Dz. U. 1997 nr 78, poz. 483.

Konwencja o prawach dziecka – międzynarodowa konwencja przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne ONZ 20 listopada 1989 r.

Konwencja o prawach dziecka, przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych 20 listopada 1989 r. Dz. U. 1991 nr 120, poz. 526.

Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych 18 grudnia 1979 r., Dz. U. 1982 nr 10, poz. 71.

Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej, Dz.U. 1972. 31. 218.

Konwencja w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania, przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych 10 grudnia 1984 r. Dz. U. 1989 nr 63, poz. 378.

Kozłowski R., Filozofia osoby ludzkiej, Słupsk 2006.

Kozłowski R., Godność jako logos życia, „Filozofia Chrześcijańska” 2017, nr 14.

Kozłowski R., Godność jako problem filozoficzny, [w:] D. Bieńkowska, R. Kozłowski, Prawa człowieka. Uniwersalizm a partykularyzm godności, Poznań 2018.

Legrand P., European Legal System Are Not Convergering, „International and Comperative Law Quaterly” 1996, No. 45.

Machnacz J., Człowiek religijny w pismach filozoficznych Jadwigi Conrad-Martius i Edyty Stein, Wrocław 1999.

Macklin R., Dignity is a useless concept, „British Medical Journal” 2003, No. 327.

Marcel G., Być i mieć, Warszawa 2001.

Marcel G., Od sprzeciwu do wezwania, Warszawa 1965.

Międzynarodowy pakt praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych, Dz. U. z 1997 r. nr 38, poz. 169.

Międzynarodowy pakt praw obywatelskich i politycznych, Dz. U. z 1997 r. nr 38, poz. 167.

Monteskiusz, O duchu praw, Warszawa 1957.

Nawrot O., Ludzka biogeneza z standardach bioetycznych Rady Europy, Warszawa 2011.

Neuman G., Human Rights and Constitutional Rights: Harmony and Dissonance, „Stanford Law Review” 2003, No. 55 (5).

Nussbaum M., Capabilities and Human Rights, „Fordham Law Review” 1997–1998, No. 6.

Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z 28 maja 1997 r. K 26/96, OTK 1997/2/19.

Panek M., Epistemologiczne podstawy filozofii Gabriela Marcela, „Studia Philosophiae Christianae” 1999, nr 2.

Perelman Ch., The Safeguarding and Foundation of Human Rights, „Law and Philosophy” 1982, nr 1.

Picker E., Godność człowieka a życie ludzkie, Warszawa 2007.

Pinker S., The Stupidity of Dignity. Pobrano 2018 z lokalizacji The New Republic, www.ub.edu/valors/Estilos%20UB/imatges/Documents/The%20stupidity%20of%20dignity.pdf [dostęp: 17.07.2018].

Przybylski A., Działalność edukacyjna i myśl pedagogiczna św. Edyty Stein, Kraków 2007.

Ramsahai et. all v. Holland, E.C.H.R 02. 2007, no. 52391/99).

Relatywizm zagraża całej ludzkości, rozmawiali Paweł Lisicki, Grzegorz Górny, Rafał Smoczyński, http://www.fronda.pl/a/kard-jozef-ratzinger-dla-frondy-relatywizm-zagraza-calej-ludzkosci,102202.html [dostęp: 6.04.2018].

Rosenzweig F., Der Stern Erlösung, Haag 1976..

Sadurski W., Nietolerancja, paternalizm i uniwersalizm, [w:] J. Stelmach, Studia z filozofii prawa, t. 2, Kraków 2003.

Sawicki F., Fenomenologia wstydliwości, Kraków 1986.

Scheler M., Resentyment a moralność, Warszawa 1977.

Sławiński J., Godność człowieka – Dignitas Hominis, „Nauka – Etyka – Wiara” 2011.

Soering v. The United Kingdom, E.C.H.R, 07.07.1989, no. 14038/88.

Stein E., Byt skończony a byt wieczny, Poznań 1995.

Terlecki T., Krytyka personalistyczna. Egzystencjalizm chrześcijański, Warszawa 1987.

Termińska K., Rodzina i Ty. Fenomenologia wiązania, Warszawa 2008.

The South African Constitutional Court in State v. T Makwanyane and M Mchunu, Case No. CCT/3/94, 6 June 1995).

Tischner J., Błądzenie w żywiole prawdy, [w:] tegoż, O człowieku. Wybór pism filozoficznych, Wrocław–Warszawa–Kraków 2003.

Tischner J., Drogi i bezdroża miłosierdzia, Kraków 2000.

Tischner J., Etyka a historia. Wykłady, Kraków 2008.

Tischner J., Etyka solidarności oraz Homo sovieticus, Kraków 2005.

Tischner J., Etyka solidarności, Kraków 1981.

Tischner J., Filozofia dramatu, Kraków 1998.

Tischner J., Filozofia wypróbowanej nadziei, [w:] tegoż, Myślenie według wartości, Kraków 1994.

Tischner J., Ludzie z kryjówek, [w:] tegoż, Myślenie według wartości, Kraków 1994.

Tischner J., Rodowód ludzkiej godności, „Znak” 1986, nr 4.

White E., There is no such thing as a right to human dignity: A reply to Conor O’Mahony, „International Journal of Constitutional Law” 2012, Vol. 20 (2).

Wojciechowski B., Prawa człowieka jako element polityki wzajemnego uznania i równości szans, [w:] Konwergencja czy dywergencja kultur i systemów prawnych, red. O. Nawrot, A. Sykuna, J. Zajadło, Warszawa 2012.

Wojtyła K., Miłość i odpowiedzialności, Lublin 2001.

Wojtyła K., Znak sprzeciwu, Paris 1980.

Workowski A., Ucieczka z neurotycznego świata, „Znak” 2005, nr 601.

Wyrok II Senatu Federalnego Trybunału Konstytucyjnego RFN z 28 maja 1993 roku, 2BvF2/90, 4/92, 5/92.

Życiński J., Relacyjna teoria substancji, „Studia Philosophiae Christianae” 1987, nr 1.

1 Powszechną Deklarację Praw Człowieka przyjęto 10 grudnia 1948 r. Była niewątpliwie wielkim osiągnięciem na tle powojennej rzeczywistości, stając się swoistym fundamentem praw człowieka. Miała stanowić wspólne osiągnięcie wszystkich ludzi i narodów świata, gdyż każdy człowiek urodził się wolny w swych prawach i równy w godności (art. 1 PDPCz) i każdy jest uprawniony do korzystania z praw człowieka (art. 2 PDPCz). Słowo „każdy” wskazuje jednoznacznie, że prawa człowieka przysługują wszystkim ludziom bez względu na różnice płci, rasy, pochodzenia, religii etc. Zob. D. Bieńkowska, Powszechna Deklaracja Praw Człowieka jako źródło inspiracji dla reżimu praw człowieka, [w:] Prawa Człowieka i Ludzkie Bezpieczeństwo. Osiągnięcia i wyzwania w 70. rocznicę ogłoszenia Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, red. D. Bieńkowska, R. Kozłowski, Warszawa 2019, s. 13.

2 Dz. U. z 1997 r. nr 38, poz. 167.

3 Dz. U. z 1997 r. nr 38, poz. 169.

4 Konwencja o prawach dziecka, przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych 20 listopada 1989 r. Dz. U. 1991 nr 120, poz. 526.

5 Konwencja w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania, przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych 10 grudnia 1984 r. Dz. U. 1989 nr 63, poz. 378.

6 Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej, Dz.U.1972.31.218.

7 Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych 18 grudnia 1979 r., Dz. U. 1982 nr 10, poz. 71.

8 Ch. Perelman, The Safeguarding and Foundation of Human Rights, „Law and Philosophy” 1982, Vol. 1, s. 119–129.

9 McCrudden, supra note 17, at 677.

10 Tamże, at 678.

11 Oświadczenie Teda Bundy'ego, amerykańskiego seryjnego mordercy, sparafrazowane i przepisane przez H.V. Jaffę, Homoseksualizm i prawo narodowe, „Claremont Institute of Study of Statesmanship and Political Philosophy” 1990, No. 3–4.

12 D. Bieńkowska, R. Kozłowski, Prawa człowieka. Uniwersalizm a partykularyzm godności, Poznań 2018.

13 E. Picker, Godność człowieka a życie ludzkie, Warszawa 2007, s. 5. W Konstytucji RP z 1997 r. jej normatywne ujęcie odnajdujemy w art. 30, który brzmi następująco: „przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych”. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe w dniu 2 kwietnia 1997 r., przyjęta przez Naród w referendum konstytucyjnym 25 maja 1997 r., podpisana przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej 16 lipca 1997 r., Dz. U. 1997 nr 78, poz. 483.

14 Por. M. Chmaj, Wolności i prawa człowieka w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2018, s. 13;

15 Wyrok II Senatu Federalnego Trybunału Konstytucyjnego RFN z 28 maja 1993 roku, 2BvF2/90, 4/92, 5/92.

16 L. Garlicki, Rozdział II: Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela. Zasady ogólne, [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, t. III, red. tegoż, Warszawa 2003, s. 11–12.

17 Wprowadzone w Niemczech ustawa z 29 lipca 1992 r. o pomocy dla kobiet ciężarnych i rodziny miała na celu usunięcie podstawowych różnic, jakie istniały w ustawodawstwie NRD i RFN odnoszących się do kwestii terminiacji ciąży.

18 Teza wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 28 maja 1993 r.

19 Por. tamże.

20 O. Nawrot, Ludzka biogeneza w standardach bioetycznych Rady Europy, Warszawa 2011, s. 55. Por. P. Bernstein, Termination of Parental Rights on the Basis of Mental Disability: A Problem in Policy and Interpretation, „Pacific Law Journal” 1991, Vol. 22 (4), s. 1155–1185; Ch. Bosk, All God’s Mistakes: Genetic Counseling in a Pediatric Hospital, Chicago 1992; R. Dworkin, Life’s Dominion: An Argument About Abortion, Euthanasia, and Individual Freedom, New York 1993; M. Hasian, The Rhetoric of Eugenics in Anglo-American Thought. Athens, Georgia 1996.

21 Por. wyrok II Senatu Federalnego Trybunału Konstytucyjnego RFN z 28 maja 1993 r.

22 W. Borysiak, L. Bosek, Granice obowiązku ochrony godności, [w:] Prawo wobec medycyny i Biotechnologii. Zbiór orzeczeń wraz z komentarzami, red. M. Safjan, Warszawa 2011, s. 368.

23 Konwencja o prawach dziecka – międzynarodowa konwencja przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne ONZ 20 listopada 1989 r.

24 Deklaracja praw dziecka – zbiór postulatów dotyczących zapewnienia dzieciom właściwych warunków życia i rozwoju, uchwalony 20 listopada 1959 r. na XIV sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ.

25 https://sip.lex.pl/orzeczenia-i-pisma-urzedowe/orzeczenia-sadow/k-26-96-orzeczenie-trybunalu-konstytucyjnego-520122839 [dostęp: 30.01.2020].

26 Tamże.

27 Takie kryteria ograniczeń wynikają z ograniczeń stosowanych w międzynarodowym prawie praw człowieka. Obowiązują również w regulacjach wynikających z artykułów Konstytucji RP Przyjęta w art. 31 ust. 3 Konstytucji RP ogólna klauzula ograniczająca przejmuje najważniejsze kryteria, to jest wymóg legalności, celowości i proporcjonalności stosowanych ograniczeń. Opierając się na założeniach aksjologicznych, należy skorelować art. 31 z art. 30–32 Konstytucji RP, które traktują idee godności, wolności i równości jako podstawę całego systemu praw i wolności jednostki. Jak wskazuje bowiem L. Garlicki, „wszelkie wartościowanie i hierarchizowanie dokonywane w sytuacji kolizji konkretnych praw czy interesów musi znajdować oparcie w tym ogólnym punkcie wyjścia”. Tenże, Polskie prawo konstytucyjne. Zarys wykładu, Warszawa 2004, s. 106–108.

28 Również na gruncie Konstytucji RP, na podstawie której można uznać życie dziecka poczętego za wartość konstytucyjną, art. 79 ust. 1, wskazuje na obowiązek ochrony macierzyństwa i rodziny. Zasadny jest pogląd, że ochrona macierzyństwa nie może oznaczać wyłącznie ochrony interesów kobiety ciężarnej i matki. Użycie przez przepisy konstytucyjne określenia rzeczownikowego wskazuje na określoną relację pomiędzy kobietą a dzieckiem, w tym dzieckiem dopiero poczętym. Całość tej relacji na mocy art. 79 ust. 1 przepisów konstytucyjnych ma charakter wartości konstytucyjnej, obejmując tym samym życie płodu, bez którego relacja macierzyństwa zostałaby przerwana. Ochrona więc macierzyństwa nie może być rozumiana jako ochrona realizowana wyłącznie z punktu widzenia interesów matki/kobiety ciężarnej. Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z 28 maja 1997 r. K 26/96, OTK 1997/2/19.

29 Por. tamże, teza nr 14.

30 W. Borysiak, L. Bosek, Granice obowiązku…, s. 371.

31 https://sip.lex.pl/orzeczenia-i-pisma-urzedowe/orzeczenia-sadow/k-26-96-orzeczenie-trybunalu-konstytucyjnego-520122839 [dostęp: 12.12.2019].

32 Pierwotna wersja tekstu została opublikowana jako: Spór o godność w kontekście praw człowieka, [w:] Prawa człowieka w funkcjonowaniu administracji publicznej, red. F. Parente, B. Sitek, I. Florek, Józefów 2018. Por. E. Picker, Godność człowieka a życie ludzkie, Warszwa 2007.

33 Por. P. Carozza, Human Rights, Human Dignity, and Human Experience. Understanding Human Dignity, „Published to British Academy Scholarship” 2013, http://britishacademy.universitypressscholarship.com/view/10.5871/bacad/9780197265642.001.0001/upso-9780197265642-chapter-36 [dostęp: 17.07.2018].

34 J. Sławiński, Godność człowieka – Dignitas Hominis, „Nauka – Etyka – Wiara” 2011, s. 105.

35 R. Kozłowski, Godność jako logos życia, „Filozofia Chrześcijańska” 2017, nr 14, s. 141.

36 Por. K. Complak, Słowo wstępne, [w:] tegoż, Godność człowieka jako kategoria prawa (Opracowania i materiały), Wrocław 2001, s. 6–7.

37 D. Bieńkowska, Medycyna defensywna. Nadużycia medyczne w systemie prawnym Stanów Zjednoczonych Ameryki, Poznań 2017, s. 127.

38 E. Picker, Godność człowieka…, s. 8.

39 Por. G. Neuman, Human Rights and Constitutional Rights: Harmony and Dissonance, „Stanford Law Review” 2003, No. 55 (5), s. 1863.

40 J. Feinberg, The Nature and Value of Right, „Journal Value Inquiry” 1970, No. 4, s. 243.

41 D. Bieńkowska, Medycyna defensywna…, s. 129.

42 Por. E. White, There is no such thing as a right to human dignity: A reply to Conor O’Mahony, „International Journal of Constitutional Law” 2012, Vol. 20 (2).

43 B. Brożek, Pojęcie osoby w dyskusjach bioetycznych, [w:] Paradoksy Bioetyki Prawniczej, red. J. Stelmach, B. Brożek, M. Soniewicka, W. Załuski, Warszawa 2010, s. 54.

44 Por. R. Kozłowski, Filozofia osoby ludzkiej, Słupsk 2006, s. 5–10.

45 Por. R. Kozłowski, Godność jako problem filozoficzny, [w:] D. Bieńkowska, R. Kozłowski, Prawa człowieka. Uniwersalizm a partykularyzm godności, Poznań 2018.

46 O. Nawrot, Ludzka biogneza z standardach bioetycznych Rady Europy, Warszawa 2011, s. 422.

47 Por. P. Legrand, European Legal System Are Not Convergering, „International and Comperative Law Quaterly” 1996, No. 45, s. 52.

48 Por. Human Dignity and Bioethics: Essays Commissioned by the President’s Council on Bioethics, https://repository.library.georgetown.edu/handle/10822/559351 [dostęp: 17.07.2018].

49 Por. Monteskiusz, O duchu praw, Warszawa 1957.

50 W. Sadurski, Nietolerancja, paternalizm i uniwersalizm, [w:] J. Stelmach, Studia z filozofii prawa, t. 2, Kraków 2003, s. 165.

51 Por. M. Freeman, Prawa człowieka, Warszawa 2007.

52 Por. M. Nussbaum, Capabilities and Human Rights, „Fordham Law Review” 1997–1998, No. 273.

53 S. Benhabib, Ein anderer Universalismus Einheit und Vielfalt der Manschrechte, „Deutsche Zeitschrift fur Philosophie” 2007, nr 55, s. 503.

54 B. Wojciechowski, Prawa człowieka jako element polityki wzajemnego uznania i równości szans, [w:] Konwergencja czy dywergencja kultur i systemów prawnych, red. O. Nawrot, A. Sykuna, J. Zajadło, Warszawa 2012, s. 124.

55 E. Picker, Godność człowieka…, s. X.

56 Tamże, s. 9.

57 Por. J. Habermas, Pre-Political Foundations of the Democratic Constitutional State?, [w:] J. Habermas, J. Ratzinger, Dialectics of Secularization. On reason and Religion, San Francisco 2006.

58 G. Marcel, Od sprzeciwu do wezwania, Warszawa 1965, s. 91. Por. M. Panek, Epistemologiczne podstawy filozofii Gabriela Marcela, „Studia Philosophiae Christianae” 1999, nr 2, s. 198–203.

59 G. Marcel, Być i mieć, Warszawa 2001, s. 155.

60 Ch. Delsol, Esej o człowieku późnej nowoczesności, Kraków 2003, s. 204.

61 Por. F. Sawicki, Fenomenologia wstydliwości, Kraków 1986; E. Czykwin, Wstyd, Kraków 2013; K. Wojtyła, Miłość i odpowiedzialności, Lublin 2001.

62 K. Dąbrowski, Pojęcia żyją i rozwijają się, Londyn 1971, s. 72.

63 T. Kobierzycki, Osoba. Dylematy rozwoju, Bydgoszcz 1989, s. 167.

64 Tamże, s. 169.

65 K. Wojtyła, Miłość i odpowiedzialność…, s. 156.

66 Relatywizm zagraża całej ludzkości, rozmawiali Paweł Lisicki, Grzegorz Górny, Rafał Smoczyński, http://www.fronda.pl/a/kard-jozef-ratzinger-dla-frondy-relatywizm-zagraza-calej-ludzkosci,102202.html [dostęp: 6.04.2018].

67 Ch. Delsol, Esej o człowieku…, s. 208–209.

68 Por. H. Arendt, Kondycja ludzka, Warszawa 2000, s. 22–26.

69 Z. Dudek, Psychoza czy opętanie. Psychologia jungowska wobec wyzwań cywilizacji, Warszawa 2017, s. 92.

70 Tamże, s. 93.

71 Benedykt XVI, Spe salvi, Rzym 2007, nr 42.

72 Benedykt XVI, Caritas in veritate, Rzym 2009, nr 29.

73 Benedykt XVI, Spe salvi…, nr 5.

74 T. Terlecki, Krytyka personalistyczna. Egzystencjalizm chrześcijański, Warszawa 1987, s. 27.

75 Tamże.

76 Tamże, s. 29.

77 E. Stein, Byt skończony a byt wieczny, Poznań 1995, s. 71.

78 Tamże, s. 87.

79 A. Bello, Edmund Husserl i Edyta Stein. Problem podmiotu ludzkiego, „Zeszyty Naukowe Centrum Badań im. Edyty Stein” 2005, nr 1, s. 95.

80 Por. J. Machnacz, Człowiek religijny w pismach filozoficznych Jadwigi Conrad-Martius i Edyty Stein, Wrocław 1999, s. 87.

81 Tamże, s. 373.

82 Tamże, s. 375.

83 Tamże.

84 Tamże, s. 431.

85 Spora część tekstów Stein poświęcona została problematyce wychowania, zwłaszcza wychowania dziewcząt i kobiet. Jej pedagogiczna wizja tu ma swoje metafizyczne podłoże. Por. A. Przybylski, Działalność edukacyjna i myśl pedagogiczna św. Edyty Stein, Kraków 2007, s. 135–176.

86 E. Stein, Byt skończony…, s. 432.

87 Tamże, s. 432–433.

88 Tamże, s. 440.

89 Tamże.

90 A. Camus, Upadek, Warszawa 2007, s. 17–18.

91 Tamże, s. 22.

92 Tamże, s. 29.

93 Tamże, s. 36.

94 Tamże, s. 38.

95 Tamże, s. 92.

96 K. Wojtyła, Osoba i czyn…, s. 304.

97 Tamże, s. 306.

98 Tamże, s. 152.

99 Tamże, s. 309.

100 J. Tischner, Etyka solidarności oraz Homo sovieticus, Kraków 2005, s. 242.

101 G.W.F. Hegel, Wykłady z filozofii dziejów, t. 1, Warszawa 1958, s. 75, 78.

102 J. Tischner, Etyka solidarności, Kraków 1981, s. 239.

103 K. Wojtyła, Osoba i czyn…, s. 199.

104 Tamże, s. 213.

105 Tamże, s. 323.

106 Tamże, s. 324.

107 Tamże, s. 328.

108 Tamże, s. 329.

109 Tamże, s. 332.

110 Tamże, s. 450.

111 J. Tischner, Etyka solidarności…, s. 241.

112 K. Wojtyła, Znak sprzeciwu, Paris 1980, s. 115.

113 Tamże.

114 Jan Paweł II, Fides et ratio, Rzym 1998, nr 1.

115 Tamże, nr 29.

116 Por. W. Ćwil, Godność osoby ludzkiej źródłem praw człowieka w świetle nauczania Jana Pawła II, „Studia z Prawa Wyznaniowego” 2010, t. 13, s. 227–241.

117 Jan Paweł II, Orędzie do sekretarza generalnego ONZ „Wolność religijna podstawą praw ludzkich”, [w:] Dzieła zebrane, t. 5, Kraków 2007, s. 286.

118 Por. R. Kozłowski, Filozofia osoby ludzkiej, Słupsk 2006.

119 Tamże, s. 36.

120 Cz.S. Bartnik, Personalizm, Lublin 1995, s. 192.

121 Tamże, s. 192. Zob. M. Gogacz, Wokół problemu osoby, Warszawa 1974, s. 37–38.

122 Cz.S. Bartnik, Personalizm, s. 220.

123 Tamże. Por. J. Życiński, Relacyjna teoria substancji, „Studia Philosophiae Christianae” 1987, nr 1, s. 53–74.

124 Jan Paweł II, Od praw człowieka do praw narodów, http://www.teologiapolityczna.pl/jan-pawel-ii-od-praw-czlowieka-do-praw-narodow [dostęp: 9.04.2018].

125 Tamże.

126 Tamże.

127 Tamże.

128 Tamże.

129 Tamże.

130 Tamże.

131 Tamże.

132 Tamże.

133 Cz.S. Bartnik, O godności narodu, [w:] tegoż, Nostalgia, Lublin 2006, s. 198.

134 Tamże, s. 200.

135 Ch. Delsol, Esej o człowieku…, s. 140–141.

136 Tamże, s. 141.

137 Cz.S. Bartnik, Personalizm…, s. 169.

138 Ch. Delsol, Esej o człowieku…, s. 147.

139 Tamże.

140 W. Dudek, Psychoza czy opętanie…, s. 173.

141 Tamże.

142 J. Tischner, Rodowód ludzkiej godności, „Znak” 1986, nr 4, s. 49.

143 Por. J. Tischner, Etyka solidarności…, s. 30.

144 J. Tischner, Myślenie według wartości, Kraków 1994, s. 517–518.

145 F. Rosenzweig, Der Stern Erlösung, Haag 1976, s. 195.

146 J. Tischner, Filozofia dramatu, Kraków 1998, s. 273.

147 J. Tischner, Filozofia wypróbowanej nadziei, [w:] tegoż, Myślenie według wartości, s. 418–436.

148 Tamże, s. 420.

149 J. Tischner, Błądzenie w żywiole prawdy, [w:] tegoż, O człowieku. Wybór pism filozoficznych, Wrocław–Warszawa–Kraków 2003, s. 171.

150 J. Tischner, Filozofia wypróbowanej nadziei, s. 421.

151 Tamże, s. 422.

152 Tamże, s. 439.

153 J. Tischner, Filozofia dramatu…, s. 277.

154 J. Tischner, Etyka solidarności…, s. 5.

155 J. Tischner, Sztuka i etyka, [w:] tegoż, Myślenie według wartości…, s. 391–392.

156 Tamże, s. 7.

157 Tamże, s. 10.

158 Tamże, s. 11.

159 J. Tischner, Człowiek przez okna systemu, [w:] tegoż, Myślenie według wartości…, s. 328–356.

160 J. Tischner, Etyka solidarności…, s. 11.

161 J. Tischner, Drogi i bezdroża miłosierdzia, Kraków 2000, s. 17.

162 J. Tischner, Etyka solidarności…., s. 12.

163 J. Tischner, Drogi i bezdroża miłosierdzia, s. 14.

164 Tamże, s. 21–22.

165 J. Tischner, Etyka a historia. Wykłady, Kraków 2008, s. 400.

166 J. Tischner, Myślenie według wartości…, s. 520.

167 Tamże, s. 519.

168 J. Tischner, Etyka solidarności…, s. 80.

169 Tamże, s. 15.

170 Tamże.

171 Tamże, s. 16.

172 Tamże, s. 18.

173 A. Camus, Upadek, s. 18.

174 Tamże, s. 19.

175 Tamże, s. 21.

176 Tamże, s. 92.

177 A. Camus, Dżuma, Warszawa 1967, s. 258.

178 Por. K. Termińska, Rodzina i Ty. Fenomenologia wiązania, Warszawa 2008, s. 109.

179 Tamże, s. 123.

180 Tamże, s. 156.

181 Tamże, s. 163.

182 J. Tischner, Ludzie z kryjówek, s. 438.

183 Tamże, s. 441.

184 Tamże, s. 442.

185 Por. M. Scheler, Resentyment a moralność, Warszawa 1977, s. 75–76.

186 J. Tischner, Ludzie z kryjówek, s. 443.

187 Por. A. Kępiński, Psychopatie, Warszawa 1988.

188 J. Tischner, Ludzie z kryjówek…, s. 444.

189 Tamże.

190 Tamże, s. 445.

191 Z.W. Dudek, Psychoza czy opętanie…, s. 162.

192 Tamże.

193 J. Tischner, Ludzie z kryjówek…, s. 447.

194 Tamże, s. 455.

195 A. Workowski, Ucieczka z neurotycznego świata, „Znak” 2005, nr 601, s. 67.