Читать книгу Джульета і экстрасэнс (зборнік) - Таццяна Мушынская - Страница 13

Надзя прыйшла рана, аркестранты яшчэ не з’явіліся. Яна распелася пад акампанемент Ірачкі, а потым у грымёрнай уладкавалася перад люстэркам і занялася грымам і прычоскай.

Доўгія завушніцы, на шыю калье, на запясце – бранзалет. Усе ўпрыгажэнні выкананы ў адным стылі. Сукенка з дарагой тканіны, але без аздобы, таму біжутэрыі можа быць нямала. Толькі лепей крыху не дабраць бляску, чым перабраць. Працэс грыміравання, а потым і пераапранання з будзённага адзення ў сцэнічны касцюм падобны да таямнічага рытуалу. Калі звыклае «я» ператвараецца ў асобу, табе самой мала вядомую і не надта зразумелую.

Усе прыгатаванні скончаны. Зірнуўшы ў люстэрка, Надзя ўбачыла ў яго шэра-блакітнай глыбіні незнаёмую ёй танклявую жанчыну ў чорнай канцэртнай сукенцы. Выразныя вочы ўдала павялічаны сцэнічным грымам. Каменьчыкі на аздабленнях таямніча паблісквалі і надавалі абліччу некаторую рамантычнасць. «Амаль дзевятнаццатае стагоддзе. Або пачатак дваццатага. У такой сукенцы ў кіно можна здымацца. Інтэр’ераў старадаўняга замка не хапае! Сёння я сабе падабаюся. I грым, і прычоска – усё ўдала, ніякія дробязі не раздражняюць…»

Нарэшце яна паднялася з-за грыміравальнага століка. Ірачка толькі ахнула:

– Надзея Аляксандраўна, вы сёння – як каралева!

– Ага! – іранічна адазвалася Надзя. – Каралева. Толькі чамусьці без каралеўства і караля.

– Будзе кароль, будзе і каралеўства! – пераканана прамовіла канцэртмайстар.

– Ты думаеш? – скептычна адгукнулася Надзя.

– Не сумняваюся! Вы памятаеце, што канцэрт пішацца ў фонды радыё, а ў праходзе залы стаіць відэакамера?

– Гэта ўзнімае нашы акцыі,– засмяялася спявачка.

Усё-такі прыемна, калі ўвесь вечар ты – у цэнтры ўвагі, ты – галоўная гераіня таго, што дзееца вакол. І ўсе – дырыжор, аркестранты, вядоўца, нават капельдынеры і адміністратар залы – толькі і думаюць пра тое, што зрабіць, каб палепшыць твой настрой!

Яшчэ несуладныя галасы камернага аркестра, з якім Надзя будзе сёння спяваць праграму, чуюцца з-за куліс. Музыкі наладжваюць інструменты.

«Галоўнае – не глядзець у ягоны бок. А то саб’юся з патрэбнага настрою. Няхай сустракаецца з кім хоча, тэлефануе каму хоча. Вольнаму – воля, выратаванаму – рай… Калі б я дакладна ведала, што ў яго жыцці з’явілася іншая жанчына, прасцей было б развітацца назаўсёды. Чаму я зноў думаю пра яго? Гэта насланнё! Яго няма! Ня-ма!

Прагучаў другі званок. Хутчэй бы пачатак! Нервы нацягнутыя як струны. Калі за кулісамі хтосьці скажа што-небудзь не тое, я за свае паводзіны не адказваю! Хоць бы ніхто ў душу не лез…»

Вось і апошні, трэці званок. Яшчэ некалькі хвілін – і пачатак! Вядоўца ўжо выйшла на сцэну. Шум у зале спакваля аціх. Стоячы за кулісамі, Надзя не бачыць, а па гуках здагадваецца, што адбываецца на сцэне. Аб’яўляюць першыя нумары. Называюць выканаўцаў. Спачатку – аркестр, потым – дырыжора, потым – яе. Апладысменты. Яе выхад!

– Надзея Аляксандраўна, з Богам! – шэпча на вуха Ірачка.

«Царыца Нябесная, дапамажы! Каб канцэрт атрымаўся ўдалым. Каб я развіталася з ім назаўсёды…» – Надзя незаўважна перахрысцілася. Зрабіць некалькі крокаў, якія аддзяляюць закуліссе ад сцэны, – усё роўна, што сігануць у палонку з ледзяной вадой.

«Юпітары» слепяць вочы. Ніхто ў зале не павінен здагадацца, што ёй страшна. Яна ўсміхаецца, шчыра і радасна. Сапраўды, сустрэчы з гледачом яна чакае. Усмешка – гледачам, усмешка – дырыжору…

У зале ўсталявалася цішыня. Аркестр зайграў уступ першага раманса. Потым сцішыўся, амаль спыніўся, каб падхапіць і ўплесці ў свой узорысты, вытанчаны малюнак моцны і глыбокі голас артысткі. Узняўшы вочы ў бок высокіх скляпенняў храма, якія патаналі ў цемры, туды, дзе таямніча і грозна паблісквалі медна-залацістыя трубы аргана, Надзя заспявала…

Цяпер, апынуўшыся ў стыхіі музыкі, нібы птушка ў паветры, яна нарэшце адчула сябе зусім вольнай. Вызваленай. Усе душэўныя пакуты, усё, што прыгнятала і непакоіла, адышло, адпусціла і існавала недзе асобна. Плынь музыкі надзейна яе абараняла.

Так амаль заўжды атрымлівалася, што канцэртная зала аказвалася для Надзі месцам споведзі. Мо таму, што яе любімыя канцэртныя залы ў розных гарадах і краінах часцей за ўсё размяшчаліся ў былых ці цяперашніх культавых будынках, прызначаных для малітвы і споведзі. Спяваючы вакальныя сачыненні розных аўтараў і з розных эпох, яна спявала нібы пра сябе: пра ўласнае жыццё і пачуцці, пра страхі і сумненні, чаканне, трапяткую радасць і неадольнае гора. I зноў пра надзею, якая заўсёды застаецца ў чалавечым сэрцы.

Калі яна спявала рамансы на вершы Сапфо, Блока і Лоркі, да вакалісткі раз-пораз прыходзіла містычнае адчуванне, што не Сапфо, не Блок і не Лорка прыдумалі тыя радкі. Яны акрэсленыя і сфармуляваныя вышэйшым духам. І існавалі самастойна ў гукавым, спеўным космасе вакол Зямлі, а потым былі пачуты чулымі аўтарамі. А цяпер тыя вершы існуюць незалежна ад тых, хто іх занатаваў. Існуюць як дасканалая мастацкая форма, у якую спявак можа пераліць уласныя эмоцыі.

З першымі тактамі вакальнага цыклу, пачуўшы нібы ўпершыню тую музыку, з якой было звязана ў яе столькі ўспамінаў, Надзя чамусьці згадала іх з Маэстра сустрэчы. Карціны паўставалі так ярка, што яна не бачыла перад сабой ні глядзельнай залы, ні твараў слухачоў, а акампанемент і інструментальныя пройгрышы хутчэй адчувала. Тое трызненне на яве доўжылася ўвесь час, пакуль гучала музыка.

Летняя раніца, далёкія лугі на супрацьлеглым беразе рэчкі, стракатанне конікаў у траве, водар скошанага сена – усё існавала ў першароднай красе. Не толькі само па сабе, але і як таямнічыя знакі шчасця, падараванага невядома за што. Потым перад вачыма паўставалі восеньская слота, доўгія самотныя вечары, чорная ноч у раме акна, кроплі дажджу на шкле – знакі адзіноты. Доўгае, пакутлівае чаканне тэлефонных званкоў, адчай і рэўнасць, выпадковыя сустрэчы, ягоны душэўны холад, фантастычныя вобразы сноў, начных кашмараў, што спляталіся ў пякельнае, зачараванае кола, з якога не выбрацца, – знакі расстання.

Паўгода таму, калі Надзя дэталёва абдумвала выкананне славутага шэкспіраўскага санета, хіба магла яна тады меркаваць, што ён будзе гучаць як яе, Надзіна, адчайнае маленне? Спакойна і няспешна працуючы над санетам, яна ўяўляла сабе маладую ледзі або высакароднага шляхціца, чый зварот да каханага чалавека – споведзь зраненага, спакутаванага сэрца:

Здаецца, згасне надзея, і зрушыцца свет. Цяпер Надзі не трэба было клапаціцца пра эмацыянальныя фарбы, адчай, які яшчэ хаваўся ў душы і віраваў-віраваў у яе цемры, усё падказваў сам.

Артыстка спявала раманс на словы Багдановіча: «Мне доўгае расстанне з вамі чарней ад вашых чорных кос…», – і ўяўленне пераносіла яе на тую сунічную паляну, у бясконцы ліпеньскі дзень.

Далей у праграме ішоў пачуццёвы раманс на словы Лоркі.

Повязь адмысловых мелодый, якая раней так падабалася Надзі ў вакальным цыкле, цяпер прыносіла яшчэ і пакуты, бо здавалася атрутай. Прыгажосць кожнай мелодыі з’яўлялася яшчэ адным бясспрэчным сведчаннем таленту Маэстра, перад зіхаценнем і маштабам якога Надзіны душэўныя пакуты падаваліся ёй дробнымі і неістотнымі.

Далей гучыць раманс на словы Рубцова. Яна памятала радкі, столькі разоў спяваныя падчас рэпетыцый, але цяпер свядомасць выхапіла з гукавой і сэнсавай плыні асобныя радкі:

Як дакладна! Гэты канцэрт і ёсць яе час развітальны.

Да Надзі прыйшло адчуванне, што яна згадвае ўсё так ярка ў апошні раз. Карціны іх агульнага мінулага не будуць больш апякаць душу. Яна спявае і чуе нейчы голас, падобны на яе ўласны і разам з тым чужы, голас нейкай жанчыны, якую Надзя не ведае: «Я развітваюся з табой, мой каханы. Развітваюся з табой назаўсёды. Калі-небудзь мы ўбачымся. Магчыма, ты прынясеш мне свае новыя ноты і будзеш захоплена разважаць пра тое, як я магу іх праспяваць. Але я не буду іх спяваць.

Тое, што было, не вернецца. Не вернецца пачуццё палёту і неабдымнасці свету, не вернецца тое лета. Яно было абяцаннем незямнога, нерэальнага шчасця. Такога не бывае. Можа, таму ўсё скончылася так хутка? Тое лета застанецца толькі ва ўспамінах. Можа, маіх, а не нашых з табой агульных. Бывай…

Не ведаю, як далей будзе складвацца мой і твой лёс. Не ведаю, хто з’явіцца ў тваім жыцці пасля мяне. Але калі-небудзь, праз шмат гадоў кола Фартуны зробіць паварот. І ўжо ты будзеш стаяць перад зачыненымі дзвярыма нейчай душы і спадзявацца, што яны адчыняцца. Будзеш пакутаваць, не спаць ночы і думаць: чаму Яна такая жорсткая?

Мо тады ўспомніш нашы сустрэчы і зразумееш, што такіх пачуццяў у цябе больш не будзе. Болей кахаць немагчыма. Так, як цябе разумею і адчуваю я, ніхто не разумее і не адчувае. Так, як я спявала твае творы, ніхто не здолее спяваць. Не атрымаецца…

Цяпер ты гэтага не разумееш. Усвядоміш праз колькі гадоў, калі магутная плынь часу, адкінуўшы ўсё выпадковае, выявіць сапраўдны маштаб існага. Я хачу беззваротна знікнуць з твайго жыцця. Ты не зможаш мяне вярнуць. I нават чароўная ўлада – сіла тваёй музыкі будзе тут бяссільная. Бывай. Але я дзякую Богу, што ты быў у маім жыцці…»

Спявачка амаль не чула апладысментаў, а ўспрымала іх краем свядомасці. Яны здаваліся не патрэбнымі ёй, бо адцягвалі ўвагу ад таго важнага, што адбывалася ў душы і што імкнулася сказаць слухачам у зале. Паўзы паміж нумарамі ўспрымаліся толькі невялікімі перапынкамі ў магутнай плыні музыкі, якая, здавалася, зноў узнімала яе ў вольную прастору.

Апошні твор цыклу – вакаліз. Па эмоцыях і сэнсу такое рашэнне знойдзена аўтарам вельмі пераканаўча. Апошняя кропка, дакладней, шматкроп’е… Сапраўды, навошта словы, калі ўсё сказана і скончана? Застаюцца толькі ўспаміны, бесцялесныя, нерэальныя, якія з часам разбурыць плынь жыцця і вецер часу.

Надзя выконвае вакаліз, і ёй здаецца, што як фізічнай і рэальнай істоты яе няма. Уся Надзіна існасць, былое і будучае жыццё ператварыліся ў Голас. Ён свабодна запаўняе прастору, гатычныя аркі, лунае пад купалам і скляпеннямі залы. Артыстка спявае, і ёй здаецца, што на сапранавых вышынях голасу душа ўзнімаецца над глядзельнай залай, над саборам і журліва пазірае на спявачку, аркестр і гледачоў. Журліва, бо ведае штосьці такое, чаго не ведае ніхто з прысутных. I моліцца яна і за свайго Маэстра, і за ўласнае неўладкаванае жыццё, і за кожнага слухача, які знаходзіцца ў зале.