Читать книгу Шал (зборнік) - Юры Станкевіч - Страница 12

апакаліпсіс, – меркаваў валовіч, – рухаючыся ў чарзе па білеты, – можа быць зусім ціхі. без анёлаў. трубных гукаў. цмокаў і драконаў. прыкладам, канец свету ў адной асобна ўзятай хаце, дзе дэгенерат і псіхапат гвалціць сваё дзіця. інцэст. дарэчы, пра гэта днямі расказаў знаёмы лекар з «хуткай дапамогі». ці канец свету ў адной вёсцы, напрыклад. ці ў абласным горадзе альбо краіне. колькасць псіхапатаў узрасла ў дваццаць пяць разоў. нядаўна пра гэта валовіч выпадкова пачуў па радыё. і цяпер ён раптам успомніў лічбу. а прычыны? – думаў ён. – у чым яны? у чарнобылі? вядома – не зусім. у геннамадыфікаванай ежы? малаверагодна. але ўплыў ёсць у свабодзе поглядаў? так. гэта ўжо цяплей. адзіны садаміцкі фільм, пэўна, наплодзіць столькі секс-вар’ятаў. што імі можна загрузіць цэлы караван «караблёў ёлупаў». і лепш за ўсё – утапіць іх потым дзе-небудзь пасярод ціхага акіяна. які ўсё роўна ўжо амаль мёртвы. ад колькасці пустой пластыкавай тары. зубных шчотак. нафты. ва ўседазволенасці любых поглядаў? амаль горача. але, навошта тады розум? і само жыццё. хіба чалавек – памылка? пісьменніка з сусветным імем залічваюць ў псіхічна хворыя. і топяць яго кнігі ў моры. гэта нармальна? і чаму ўтрымліваюць напаўгнілы труп дзесяцігоддзямі – нармальна? а народу застаецца выплачваць у выглядзе падаткаў астранамічныя сумы. на тое ж утрыманне трупа. не, – меркаваў ён, – нішто ў прыродзе не статычна.

раз-пораз валовіч кідаў насцярожаны позірк на канстанцыю віж. дзяўчына стаяла ў баку ля табло. выгляд у яе быў даволі вялы. ціхая, быццам стомленая. і што за д’ябла дрэмле ў гэтым прывабным целе? – згадваў ён, – і ці д’ябла ўвогуле?

валовіч, як і многія інтраверты, не выносіў чэргаў. якія толькі думкі не прыходзяць у галаву ў гэты час, – меркаваў ён. і не толькі ў чэргах. а і ў крэсле дантыста. у цырульні. за сталом у час вяселля. на гарадскім пляжы. перад экранам тэлевізара. дзе з раніцы да позняй ночы танчаць дураплясы, завываючы папсу. на грамадскіх маніфестацыях. юбілейных парадах. у лазні. у кабінеце муніцыпальнага чыноўніка. на вакзале. як цяпер.

* * *

урэшце ён прасунуў грошы ў акенца касы. і ўзяў два білеты да карэлічаў. але з перасадкай у сталіцы на іншую электрычку. а калі выкараскаўся з чаргі, то канстанцыі віж не было. ну і справы, – падумаў ён. валовіч агледзеўся навокал. летняя раніца дыхала цяплом. сонца ўзыходзіла. самыя розныя людзі віравалі вакол яго і на пероне. валовіч зазірнуў у буфет. потым пастаяў ля туалетаў. да цягніка заставаліся лічаныя хвіліны. і ён вылаяўся амаль уголас. пасля чаго скіраваў у занядбаны скверык. побач. дзе ля засмечаных лавак варушыліся цьмяныя постаці. бразгалі ў пакетах пустыя бутэлькі. у купцы дрэнна апранутых жанчын нешта дзялілі. і нервова палілі, азіраючыся па баках. на іх тварах чыталася пустата.

– ціха сонейка ўстае, – раптам пачуў андруш валовіч шэпт у патыліцу. —

– спаць кузуркам не дае…

ён рэзка азірнуўся. дзяўчына на прозвішча канстанцыя віж усміхалася яму з-за спіны. побач з ёй упэўнена глядзеў на яго заплыўшымі вочкамі даволі малады хлопец. у засаленым трэніровачным касцюме. сліна сцякала ў яго з вугла роту тонкай пісягай на няголены падбародак. азіяцкі скуласты твар не меў аніякага выразу.

– а гэта – марык, – ужо ў поўны голас сказала канстанцыя, – мясцовы факер. – і дадала, па-змоўніцку: —

– ён хоча са мной ажаніцца. праўда, марык? хлопец у адказ плямкнуў губатым ротам.

– я б не супраць. – і спытаў, звяртаючыся ўжо да валовіча: —

– а ты хто?

– конь у паліто, – звыкла сказаў валовіч. каб адвязацца. і ўзяў дзяўчыну за руку.

– гумар разумею, але нам на цягнік, —

дадаў ён. дзяўчына згодна кіўнула. і хіхікнула: —

– бывай, марык!

але хлопец нечакана заўпарціўся. яго тупы твар сказіла зласлівая грымаса. вочы закаціліся ўгору. ён схапіў валовіча за крысо вятроўкі.

– да ты чё? і пачаў застрашваць. саўгануў рукой у кішэню.

– пысу папішу. парву цябе!

на што валовіч коратка і не вельмі моцна торкнуў таму кулаком у падбародак. марык рохкнуў па-свінячы. і паваліўся за куст. і больш не падняўся. ляжаў ціха. жанчыны дзялілі бутэльку піва. і амаль не звярнулі на гэта ўвагі. адна з іх зайшла за дрэвы. і там прысела.

цягнік якраз падышоў. абодва рушылі на перон. валовіч прапусціў канстанцыю наперад. і ўвайшоў у вагон следам. няблага пачалося, змрочна думаў ён. вось толькі, як яно скончыцца? і адзначыў, што настрой і паводзіны дзяўчыны неяк імкліва змяніліся. не ў лепшы бок. – прыгадаў валовіч. ва ўсялякім разе такая сацыяльная гуллівасць яму не ў масць.

у вагоне было шмат людзей. заходзілі яшчэ. нягледзячы на сонечнае надвор’е, вокны былі зачынены. і ў спёку так будуць ехаць, – меркаваў валовіч. і адчыніў са свайго боку. падзьмула свежым паветрам.

– паслухай, канстанцыя, – па магчымасці ветліва сказаў ён, —

– «прыколаў» не трэба. больш. напрыколваешся па прыездзе. з айцом віталем на пару.

дзяўчына нібы страпянулася. цень трывогі прабег па яе твары. але праз секунду да яе зноў вярнуўся ранейшы стан. быццам лёгкага сцёбу.

– а які ён, айцец віталь? сталага веку? малады? прыгожы? а барада ў яго ёсць? люблю, каб з барадой.

валовіч адказаў у яе манеры.

– высокі, чарнабровы. выліты бюль-бюльаглы.

– хто, хто?

– спявак быў такі. дурапляс.

– ты жартуеш, андруш? о-о, як добра! расказаў бы мне пра святара. больш падрабязна. а то я пачынаю, да слова, трымцець. яго баюся. нават больш за «дурку»…

апошнія словы яна вымавіла ў поўны голас. наўмысна. нягледзячы на тое, што месцы на лаўках побач ужо даўно занялі. і з затоенай цікаўнасцю прыслухоўваліся. злева ад валовіча сядзеў надзьмуты зморшчаны чалавечак. сталага веку. каля сваіх ног ён паставіў плоскую драўляную скрыню. з расадай. за ім размясцілася жанчына. з густа падведзенымі бровамі чорнага колеру. у руках яна трымала слоік. запоўнены амаль да краёў зямлёй. – едуць на лецішчы, – адзначыў пра сябе валовіч. усё гэта машынальна. яшчэ насупраць, справа ад канстанцыі, сеў малады вайсковец. у званні маёра. ён зняў з галавы фуражку з высокай туліяй. і адразу пераўтварыўся ў стомленага камандзіровачнага. а каб зняць з яго і кіцель з пагонамі – то ў звычайнага вясковага цесляра. – мільганула ў галаве валовіча. на другой лаўцы сядзелі некалькі рабочых у спецоўках. якія адразу пачалі гуляць у карты.

цягнік таргануўся. дзверы зачыніліся. потым расчыніліся і адразу зноў зачыніліся. вакзал паплыў назад.

– раскажу пасля, – асцярожна паабяцаў валовіч, —

– як прыедзем. а лепш няхай сам табе раскажа. ён, мяркую, валодае словам памайстэрску. бо такая ў яго служба.

канстанцыя віж незадаволена пакрывіла вусны.

– няўжо ты настолькі наіўны. быццам думаеш, што кожнае слова належыць разумець літаральна? —

пасля дадала: —

– мне сумна. і звярнулася да жанчыны. з ненатуральна чорнымі бровамі:

– а што гэта вы вязеце ў слоіку? можа,

чарвячкоў? жанчына захвалявалася.

– а як вы здагадаліся? яны ж у зямлю

пазаточваліся. іх і не бачна зусім. канстанцыя ўсміхнулася. даволі саркастычна.

– я шмат на што здагадваюся. а навошта вам чарвякі? вы з іх настой зробіце? каб вылечыць катаракту?

жанчына стрымана не згадзілася.

– я вязу іх у кампост. бо ў горадзе ім дрэнна.

канстанцыя красамоўна памаўчала з паўхвіліны. і звярнулася. да маёра.

– а што вы на гэта скажаце? таварыш швейк?

маёр разгублена ўсміхнуўся. і апеляваў да валовіча.

– вясёлая дзяўчына. хіба я падобны на

швейка? валовіч крануў руку канстанцыі.

– паводзь сябе прыстойна.

ён адчуваў няёмкасць. нават збянтэжанасць. бо не ўхваляў тых людзей, што імкнуліся звярнуць на сябе ўвагу. эпатажных. крыклівых. мітуслівых. скандальных. апошнім часам такіх большала. з кожным днём. яны віравалі на вуліцах. плошчах. туляліся па піўных барах. сумнеўных начных клубах. вішчэлі з раніцы да вечара на тэлеэкранах. высвятлялі свае, вартыя жалю, адносіны ў крамах. цесных кватэрах з тараканамі. у чэргах. у цягніках, як цяпер, – падумалася яму. але цяпер адбывалася іншае. бо на волю выпаўзала нешта сціснутае ў спружыну. нібы ў пакутуючых на хваробу дэ ля турэта. калі пацыент у прысутнасці лекара стрымліваецца з усіх сіл. а як той зачыняе за сабой дзверы, то ўслед яму гучаць праклёны. самая брудная лаянка. быццам праз гаць раптоўна прарываецца гразевая плынь са смеццем. пустымі пластыкавымі бутэлькамі. гноем. але чаго яму саромецца? ён вязе быццам не зусім здаровага чалавека. выконвае заданне. урэшце, толькі б не нарвацца на горшае. «кідалава», прыкладам. бо ў яго сям’я. якая без яго дапамогі апынецца ў галечы.

але канстанцыя віж не згадзілася. – браня крапка. і танкі нашы хуткія, – адказала яна на заўвагу маёра. – пара збірацца ў лютасны паход? – і дадала. з робленай прыязнасцю: —

– я жартую. не садзіцеся на крыўду. а можна памераць ваш галаўны ўбор? маёр падумаў, узяў фуражку і падняўся з месца. – мне хутка выходзіць. —

сказаў ён і пайшоў да выхаду з вагона. канстанцыя віж скрушна ўздыхнула.

– хэх-х, шкада. такі бравы маёр. я б за яго

замуж пайшла, а не за марыка, – і спытала ўжо ў валовіча:

– навошта ты яго забіў? і дадала, звярнуўшыся да надзьмутага чалавечка. з расадай у скрыні.

– ён забіў марыка, – паказаўшы на валовіча.

чалавечак адкрыў рот. вочы яго зрабіліся ненатуральна вытрашчаныя. ён быў у нерашучасці, што адказаць. і, па ўсёй бачнасці, адчуваў вялікую нязручнасць.

– не ведаю ніякага марыка, – урэшце адказаў ён. —

– і не хачу ведаць.

і, пэўна, у знак пратэсту, зморшчыўся яшчэ больш. а потым заплюшчыў вочы. і адкінуў галаву з адкрытым ротам на спінку сядзення.

– супакойся, канстанцыя, – сказаў валовіч. і палез у сваю сумку.

– хочаш пачытаць? – і выцягнуў з сумкі кніжку. у даволі пацёртай мяккай вокладцы.

– завалялася ад некага. я чытаю часам. у аўтобусе. па дарозе на возера. што трапіцца. табе наўрад ці падыдзе. менавіта гэтая. але адхіліся. бо лепшай няма.

дзяўчына на прозвішча канстанцыя віж асцярожна ўзяла кніжку. двума пальцамі. быццам гадзілася. і прачытала назву:

«абстрагаванне ў жывёл», – і сказала раўнадушна: – што толькі не чытаюць, – але адразу пацікавілася, —

– а пра птушак тут ёсць? пасля чаго пачала гучна чытаць. раскрыўшы наўздагад: —

– «іншым разам прыводзяць меркаванні, што, чым жывёла бліжэй да чалавека, тым яна агідней. два шымпанзе здзекаваліся з птушанят. адзін шымпанзе раскідваў ежу, запрашаючы птушанят наблізіцца да яе, а ў гэты час другі адразу біў іх дротам, які да таго хаваў за спінай. птушаняты ўцякалі, але неўзабаве дазвалялі заманіць сябе зноў, і зноў былі пабітыя. тут дакладна бачная камбінацыя тыпаў паводзін, якія лічацца выключна чалавечымі: кааперацыя, планаванне паслядоўнасці будучых дзеянняў, падман і жорсткасць…» —

і пракаментавала. —

– бедныя птушаняты. але трапна заўважана. цікавае, урэшце, чытво. га, андруш? ты тут пра ўсё прачытаў?

валовіч думаў пра іншае. пра тое, напрыклад, што ён увязаўся ў рызыкоўную справу. што прадугледзець яе ход немагчыма. але грошы. невялікі задатак ён атрымаў. і амаль усё пакінуў жонцы.

– яшчэ не паспеў, – адказаў ён.

канстанцыя перагарнула старонку. – тут яшчэ больш цікава. вось паслухай: «…галовы і тулавы членістаногіх могуць нейкі час жыць асобна. самка багамола ў адказ на заляцанне іншым разам у літаральным сэнсе пазбаўляе свайго сэксуальнага партнёра галавы. у чалавека такія паводзіны лічыліся б асацыяльнымі, але ў насякомых яны звычайная рэч. пазбаўленне мозга здымае сэксуальныя забароны і вымушае тое, што засталося ад самца, да спароўвання. пасля гэтага самка завяршае ўрачыстасць трапезай у адзіночку…».

дзяўчына ажывілася яшчэ больш. яе голас безумоўна дасягаў слыху чалавечка з расадай. і тых, хто сядзеў праз пераход. але той па-ранейшаму рабіў выгляд недатычнасці. да ўсяго, што робіцца вакол яго.

валовіч больш маўчаў. але зрэдку ўстаўляў кароткія словы-каментары. якія ні пра што не сведчылі. душэўны цяжар пакрысе авалодваў ім. апошнім часам гэта адбывалася ўсё часцей.

канстанцыя нейкі час чытала. а потым адкінула кніжку ўбок. і сказала, быццам правакуючы валовіча:

– гэта якраз для мяне. потым дачытаю, а пакуль, бадай, перасяду да іх,

– і кіўнула ў бок карцёжнікаў на суседняй лаўцы. —

– перакінуся ў дурня. з азвярэлымі

пралетарамі. але валовіч рашуча перакрыў ёй шлях.

– не варта.

ён паклаў кніжку ў сумку і раптам убачыў у бакавой кішэні маток тоўстай рыбацкай лёскі. цьмяная думка мільганула ў яго галаве.

– тады я проста прагуляюся, – заўпарцілася канстанцыя. вочы яе заблішчэлі. прыгожы рот кранала раз-пораз змоўніцкая ўсмешка.

– а я не дазваляю, – забараніў валовіч. —

– урэшце, я за цябе ў адказе. але канстанцыя не згадзілася:

– а калі мне трэба. прыкладам, у

прыбіральню? на што валовіч дастаў лёску. зрабіў зашмаргу. і накінуў на руку дзяўчыны. другі канец ён наматаў сабе на далонь.

– будзе трэба – праводжу. куды скажаш. канстанцыя нечакана пацішэла.

– а нішто сабе. я цяпер – як рыбіна. сэксрыбіна? сэкс-рабыня? вось не думала, што ў цябе гэткае распаленае ўяўленне, таварыш выканаўца. звязаць ахвяру лёскай. зацягнуць на якую будоўлю. ха-ха.

валовіч прамаўчаў. – дарэчы, перад кім у адказе, – працягвала яна. —

– што яшчэ за высокі пафас? валовіч патлумачыў:

– ну, перад тваім бацькам. перад маці. на што дзяўчына зняважліва пакрывіла рот.

– ён мне не бацька. папік. ну, айчым. а маці – так. ёй да мяне – як да якой кузуркі. у яе – пасада ў муніцыпалітэце. свая крама. бізнес-сцерва.

і кіўнула ў бок зморшчанага чалавечка:

– упэўнена, што ён не спіць. шыфруецца. а сам слухае, пра што мы гаворым. але навошта яму ведаць пра мяне ўсялякія дэталі? тым больш, што я, —

яна ўзяла руку валовіча і, па-змоўніцку падміргнуўшы, прыклала да жывата, —

– не адна. там нехта ёсць. ты што-небудзь адчуваеш? якую-небудзь аўру? шчыльнасць з прыкметамі клейкасці?

на што валовіч ужо не здзівіўся. а толькі пацікавіўся. —

– адчуваю прыгожы жывот. цёплы. пругкі. у

цябе ўсё гожае. але, чакай, – ён нахіліўся да яе вуха. і спытаў: —

– можа, ты цяжарная? але канстанцыя расчаравана ўздыхнула, —

– у тым-та і справа. што – не. і валовіч убраў руку, згадзіўшыся. —

– як кажуць, праехалі. і ўздыхнуў было з палёгкай. але дарэмна.

нейкі час канстанцыя зноў пільна вывучала постаць чалавечка з расадай. які па-ранейшаму сядзеў, заплюшчыўшы вочы. і з раскрытым ротам. а потым гучна спытала валовіча:

– у цябе муха ёсць? можа, зловіш? – і паказала на супрацьлеглае акно, у шкле якога гудзелі некалькі тлустых асобін.

чорт бы цябе прабраў, – хацеў вылаяцца валовіч. але стрымаўся. і па магчымасці, ветліва пацікавіўся: —

– навошта табе?

канстанцыя, як і раней, па-змоўніцку ўсміхнулася. і сказала, кіўнуўшы на чалавечка з расадай. які прытвараўся, што спіць:

– хачу кінуць яму ў рот. па-мойму, гэта выдатны спосаб будзіць людзей. і лепш – жывую.

чалавечак моўчкі і палахліва падняўся з лаўкі. потым забраў скрыню з расадай. рукі яго трэсліся. і пайшоў у другі канец вагона.

канстанцыя ўздыхнула з палёгкай і нахілілася да валовіча. у проразі сукенкі ён убачыў яе невялікія, пругкія грудзі. незагарэлыя. станіка на іх не было. адчуў дотык і пах яе валасоў.

– вось мы і адны. адносна, канешне. а шкада, шкада. цябе павінны любіць жанчыны. ты мне даруй за ўсё. я ж не супраць цябе. і ты мне – па душы. у табе нейкі правільны стрыжань.

* * *

цягнік рухаўся. і часта спыняўся. пагруквалі колы на рэйках. у канцы вагона плакала, не сунімалася немаўля. прайшоў разносчык газет. потым нейкія ўвішныя гандляры. з асадкамі. нажнічкамі. і іншай дробяззю. нямыя з фотаздымкамі раскладу руху. прабеглі мурзатыя дзеці. нехта ўключыў магнітафон. загучэла папса.

– і раскажы мне пра сябе, – працягнула размову канстанцыя віж. —

– ты хто, адкуль, што хочаш. валовіч насцярожана выслухаў яе пытанні.

– зараз я – выканаўца, – сказаў ён.

– не больш. што з таго, калі я пачну расказ

ваць табе ману? за твае кампліменты? дзяўчына згадзілася:

– няхай. з большага – я і так ведаю. папік

расказаў. і спытала: —

– мы, урэшце, прыедзем калі-небудзь?

валовіч супакоіў. ён паказаў у акно. – бачыш, ужо прыгарад. праз пяць хвілін – вакзал. там мы перасядзем на іншы цягнік.