Читать книгу Vatmaar - AHM Scholtz - Страница 19

Siesie Lena het toe met Janman gepraat en hy het gesê hulle moet baie versigtig wees, hulle moenie in die geselskap van hierdie man Flippus gesien word nie.

As die Boere ’n eerlike kaffir het, veral nog een wat by hulle grootgeword het en wat hulle kan vertrou, hou hulle altyd dop dat hy nie met ons slim hotnots te doen kry nie. En hulle sorg dat hy nie agterkom dat ’n kaffir altyd vir hulle wittes ’n kaffir bly nie, het Janman vir haar gesê.

Teen dié tyd het Siesie Lena geweet van Sus Bet en Oom Flip se vryplek onder die doringboom. Die mense het ook geweet dat Mies Mollie die Steenkamps se skoondogter gaan word en dat haar pa se kaffir opsit by die Steenkamps se meid.

Môre, Maandag, het Siesie Lena gedink, sal ek iets vir Bet neem en vir haar vra om saam met my te stap as ek teruggaan na Goodall se pandok.

Janman het vir haar gesê: My Ma, die groot ding is dat Bet hom moet vra of hy al diamante op die sorteertafel sien rondlê het, en of hy vir sy baas sê as hy hulle sien, en ook waar is sy baas as hy die diamantgruis op die tafel gooi. Ons sal stukkie vir stukkie moet beweeg, my Ma. Dis baie gevaarlik. Ons moet rêrig onse beste doen om hulle terug te betaal. Hierdie witmense dink meer van hulle se honde as van ons.

Dié Sondag was Oom Flip voor Sus Bet onder die boom. Waar bly sy so lank? het hy sit en dink. Dit was die eerste keer in sy lewe dat tyd vir hom begin saak maak het. Toe kom Bet en teen dié tyd was hy al gewoond om van die klip af op te staan vir haar om op te sit.

Maar dié keer het hy sy baadjie uitgetrek en oor die klip gegooi. Sy het daarvan gehou want dit het haar lekker laat voel, net soos ’n witvrou, het sy gedink. Sy het Oom Flip laat praat. Die meeste van sy woorde het by haar een oor in en by die ander oor uitgegaan.

Uiteindelik sê sy: Flippus, vertel bietjie vir my hoe sit jy die diamantgruis op die tafel?

Hy het haar vertel dat dit hy is wat die kombuistafel vat en naby die dommie neersit. As hy die dommie draai en daar is genoeg gruis in, skep hy dit in die kombuisskottel en gooi dit op die tafel oop. Dan as die baas nie daar is nie, kyk ek of daar enige klippe bo-op lê, het Oom Flip gesê.

Hoe weet jy dis die regte klip, Flippus?

Die baas het my geleer en partykeer as hy klaar gekyk het, sê hy vir my: Kyk jy, my Kaffir. Ek het al klippers gekry want hy is oud en kan nie so goed soos ek sien nie.

En die ander twee volk? wou Sus Bet weet.

O hulle! Die baas het my gesê om hulle dop te hou en nie met hulle te praat nie en hulle nie naby die gruis te laat kom nie. Wat ek doen, maar lyk my hulle hou nie van my nie. Hulle sê ek wil wit wees.

Almal op die delwerye het geweet Mineer Swartz praat nie as hy ’n goeie steen kry nie. Sy diamantkleim was een van die rykste in Bakerville, het die delwers onder mekaar gefluister.

Ek het die baas hoor sê dit gaan nie baie voorspoedig met die Steenkamps nie, het Oom Flip vir Sus Bet vertel. Die baas het gesê hy weet Mies Mollie gee vir hulle verniet water en dat sy nie van hulle seun af kan wegbly nie. Dit sal goed wees, het die baas vir die Ounooi gesê, as hulle trou, dan kan Filemon die diamante sorteer want onse kaffir het mos ook nou ’n meid raakgeloop. Net so, Bet.

Ek is net jou meid, het Sus Bet haarself hoor sê, en opgestaan en gesê: Naand, Flippus.

Hy het haar hand gevat asof hy saam met haar uit hulle voorkamer loop. Hy het daarvan gehou. Naand, Bet, het hy gesê en weggestap asof hy op eiers trap.

Siesie Lena het een weeksaand by Sus Bet gaan kuier. Langs die pandok het Mies Mollie, Filemon en Baas Steenkamp bymekaar gestaan. Toe sy by hulle verbyloop, sê sy: Naand, my Baas, Kleinbaas en Kleinnooi. Kan ek maar vir een van my Griekwa-geslagte gaan kuier? Want as ek dit doen, voel ek môre die eensaamgeit is weg, my Baas.

Ja, gaan maar, Oumeid, het Steenkamp gesê.

Toe sy by Bet kom, het Siesie Lena haar gesoen en gevra: Hoe gaan dit, my kind?

Dit was die eerste keer dat Siesie Lena haar gesoen het en daardie aand het Siesie Lena die een praatjie na die ander oor die Griekwas en oor Postmasburg gemaak. Sy het gepraat asof iemand buite staan en afluister. Later vat sy Sus Bet se hand en sê: Stap saam met my want dit is donkermaan. Jou oë is beterder as myne en na ’n warm dag hou die pofadders van die paaitjie.

Ook maar goed, het Bet gedink toe sy deur haar deuropening klim, want daar staan Steenkamp en sy vrou en luister na wat binne-in haar blyplek gesê word. Hulle het dadelik padgegee. Die witvrou het eintlik geklingel, so vinnig het sy geloop.

Toe hulle ’n ent van die Steenkamps se pandok af weg is, gaan die twee vroue staan. Die oudste vat die jonge se hande en fluister: Moenie hard praat nie. Het jy met hom gepraat?

Ja, sê Bet.

Vertel my als.

Bet het alles vir Siesie Lena vertel en Siesie Lena wou dit ’n tweede keer hoor.

My kind, sê Siesie Lena toe, bewaar hom soos goud. Ek gaan met Janman praat. Ek sien jou aankomde week. Sy het haar vinger op haar mond gesit: Hou jou bek, ons gaan hier weg, jy sal sien.

Hulle het naand gesê en toe sy terugloop, dink Sus Bet by haarself: Weg? Wie wil hier weggaan? Nie van my Flippus af nie! Maar ek sal wag en kyk en maak wat Siesie Lena sê, want sy weet beter.

Die volgende naweek terwyl Sus Bet en Oom Flip onder hulle boom (want hulle het dit nou “onse boom” genoem) sit en die tyd stadiger probeer laat loop deur nie te praat nie en nie aan die slaap te raak nie, sit en wag Siesie Lena vir haar Janman. Toe hy kom, gaan hulle ook onder ’n doringboom sit sodat hulle kan sien as iemand aankom. Na sy vir hom vertel het wat haar kazie, haar cousin, haar vertel het, sê Janman: Sê dit weer, my Ma. Ek kan dit net nie glo nie, en dan glo ek dit tog weer. Partykeer pluk ’n witman darem ’n lat vir sy eie gat! Wat sal ons nou doen?

Janman, sê sy ma, ons het nie baie tyd nie want tyd en geluk werk saam. Ek gaan vir Bet sê sy moet hierdie man van haar vra om vir haar een van die klippe te bring. Maar sy moet hom eers sê hoe gevaarlik dit is, want word hy gevang, sal hy in die tronk loop doodgaan.

Ja, sy moet hom eers goed skrikmaak, sê Janman.

Toe, nadat hulle hulle plan baie goed uitgedink het, sê Siesie Lena: Jy weet, my kind, ons moet eerlik wees met hierdie man want ek weet al die mense wat gevang is, het mekaar probeer besteel. So die heel grootste ding is, ons moet eerlik onder mekaar wees. Daar is vier van ons in die ding.

Hulle het al byna die hele middag onder die boom gesit toe Siesie Lena weer sê: Jy’s reg, Bet moet hom eers goed bangpraat.

Wie weet, sê Janman, ek dink nie hy kan so onnosel wees nie, want eers het hy altyd die mense te veel kleingeld gegee as hulle vir water betaal. Maar nou sal hy jou nie ’n pennie te min of te veel gee nie. En wat so snaaks is, as hy daarna voel, dan vat hy glad nie eers jou geld nie.

Siesie Lena se plan was dat Bet eers moes seker maak dat Flippus nie kanse sal vat nie. Dan moes sy hom vra of hy haar rêrig liefhet. Sê hy ja, hy het, moet sy haar arms om sy nek sit en hom ’n lang soen gee. Dan moet sy wag en hom weer vra: Het jy my rêrig lief, sal jy iets vir my doen? Sê hy dan hy sal enigiets vir haar doen, moet sy sê: Bring vir my van daai blink klippe.

Ek is seker God is aan onse kant, het Siesie Lena vir Janman gesê, want dink jy nie God kan sien hoe hierdie mense ons behandel nie? Vir ’n vrye mens om soos ’n slaaf te moet lewe is erger as om ’n slaaf te wees wat gekoop is. Die boeie is net dieselfde.

Dit het laat geword, en Siesie Lena het opgestaan: Ek moet my kombuiswerk gaan doen.

Naand, my Ma.

Naand, my kind.

Albei het terug loop en dink en dink en dink, ma en seun elkeen hulle eie dinge op hulle verskillende paaitjies. Ons moet liewer hulle se liefde laat groei as om dit te knak, het Siesie Lena gedink, want ek het Bet nog nooit in so ’n goeie bui gesien nie.

Sy het weer een weeksaand by Bet gaan kuier. Dié keer het sy vir haarself gesê: Ek sal versigtiger wees want ek weet mos hulle luister af.

Die lewe van ’n diamantdelwer is hard. Hy hoop die hele tyd hy kry ’n klip wat hom sal ryk maak. As hy nie ’n geluk kry nie, ly sy familie en sy werksmense saam met hom. Maar sy volk kry altyd die swaarste, want al kry hy ook ’n goeie klip, behandel hy hulle nog altyd asof hy swaar kry.

Onder die delwers was daar ’n paar wat diamante teen ’n appel en ’n uie van ander delwers se werksmense gekoop het. Almal het dit geweet. Delwers is vriende want hulle ken dieselfde soort lewe, maar tog is daar ’n diep wantroue onder hulle en op Bakerville het hulle altyd dinge oor mekaar probeer uitvind.

Siesie Lena was een van die gelukkige huisbediendes. Omdat hulle Engels was, het die Goodalls haar in hulle pandok se kombuis laat eet. Tot haar klere het sy by hulle gekry, met ’n kopdoek by om te wys sy’s ’n binnemeid. Sy het haar beker op ’n piering gesit as sy tee drink. Sy het ook elke Saterdag ’n stuk geelseep gekry. Die stukkie wat van die vorige week af oorgebly het, het sy gewoontlik vir Janman gegee. Maar dié week se oorskietstukkie seep sal sy vir Bet vat, het sy gedink, want sy het haar al ’n hele tyd nie seep gegee nie.

Toe sy die stuk sinkplaat voor die deuropening wegtrek, sien sy Bet lê op haar kooigoed. Bet, sê sy, ek het vir jou ’n stukkie seep gebring, my kind.

Bet het haar oë oopgemaak want sy het nie geslaap nie. Dit het net begin donker word en sy het nie ’n kers gehad nie want die Steenkamps het swaar gekry. Vandat hulle op hulle nuwe kleim begin delf het, het hulle nog nie een diamant gekry nie. ’n Kers vir ’n meid is te spandabel, het hulle gesê.

Siesie Lena het weer met haar stories begin, dié keer stories oor haar kinderjare. Toe sê sy dis tyd om te loop.

Wag, ek stap saam want ek het gehoor hulle het gistraand ’n pofadder in die paaitjie doodgemaak, sê Bet. Toe die twee ’n goeie ent weg is en seker gemaak het daar is niemand naby nie, vra Siesie Lena nie eers vir Bet of sy dit wil doen nie, sy vertel haar sommer net wat sy moet doen. En terwyl sy haar plan uitlê, sê sy oor en oor hoe gevaarlik dit is en dat Bet Flippus deeglik moet soen en dan met die as-jy-my-liefhet-stuk moet kom.

Die hele plan het woord vir woord in Sus Bet se kop bly steek. Hulle het afskeid geneem en toe sy wegstap, sê Siesie Lena vir haarself: Party mense het al die geluk, maar hulle is gewoontlik dom. Nee, nie eers nie, hulle is regte ape.

Daardie Sondag was Sus Bet eerste by die boom. Toe Oom Flip haar sien, loop hy vinniger. Onder die boom het hy haar met die hand gegroet en sy het haar aan sy hand van die klip af opgetrek. Toe los hy haar hand, trek sy baadjie uit en vou daarvan ’n kussing en sit dit op die klip vir haar.

Het jy dan glad jou baadjie gewas, Flippus?

Ja, sê hy. Ek wil nie hê jy moet op ’n vuil kussing sit nie.

Hulle het gesit en gesit en die saamwees ingedrink. Toe kom Sus Bet uit met die ding. Sy het net so gemaak soos Siesie Lena haar voorgesê het. Toe Flippus sê dat hy haar rêrig liefhet, het sy haar arms om sy nek gesit en hom gesoen en hy het sonder om te dink sy arms om haar lyf gesit en haar vasgehou. Sy het haar arms om sy nek losgemaak, maar hy het haar bly vashou. Hy het op sy knieë op die grond afgeskuif en so bly staan.

Ek sal dit net vir jou doen, Bet, het hy stadig gesê. Toe het hy háár gesoen, nog so op sy knieë. Dit het later laat geword en hulle het altwee opgestaan. Oom Flip het haar hand gevat en haar onder die doringboom uitgelei. Hulle het vir mekaar naand gesê en geloop.

Dit was die langste week in Bet se lewe. Dit het haar gelyk Sondag kom nooit. En Siesie Lena het ook nie kom kuier om die week te breek nie. Maar toe hulle die volgende Sondag weer langs mekaar sit met min om vir mekaar te sê, het Bet gedink hoe ’n goeie man haar Flippus is omdat hy gedoen het wat sy hom gevra het en die wag was niks.

Dit is my lobola, het sy vir hom gelag.

Die delwers se werksvolk wat eintlik die delfwerk doen, het geweet dat diamante vir ongelooflike pryse verkoop word, maar hulle het nooit die regte prys geken nie. Oom Flip ook nie en hy het nie geweet wat die twee klippe in sy binnesak werd was nie.

Sal jy omgee as ek jou eers vertel hoe ek aan daai seer oor, die dikbek en die sambokhoue gekom het, Flippus?

Hy het niks gesê nie en sy het hom alles vertel. Hy het baie stil gesit, soos iemand wat geslaan word terwyl sy hande agter sy rug vasgebind is.

Ek glo jou, Bet, het hy na ’n tyd gesê. My baas het dieselfde gedoen aan hulle jongmeid, Vlossie, maar sy het weggeloop en ek het haar nooit weer gesien nie. Die Ounooi het net gesê die Oubaas sal nooit so ’n ding gedoen het nie.

Daar was weer ’n lang stilte.

Toe sê Bet Flippus moet die klip wat hy vir haar gebring het in haar hand sit. Daar was twee. Die een was so groot soos haar duimnael en geel. Die ander een was halfpad so klein en wit. Oom Flip het die sitklip omgekeer en sy het die twee blink klippies daaronder gebêre. Toe sê sy: Net ek en jy weet.

Die verwekking van Klein-Neels was buite die eg, ja, maar volkome tussen die engele van die liefde. Hierdie eenrok-Griekwa-meisie het niks gehad om vir die ouer man te gee nie. Maar hy wou ook niks van haar hê nie, want hy was gewoond om die minste te wees.

Toe die liefdesvuur op sy hoogste brand, het sy aan hom gevat waar hy nooit tevore aangeraak is nie. Hy het doodstil bly sit en deur sy mond asemgehaal asof hy sy hartklop moet laat afkoel. Hierna is daar geen geheue nie. Geen pouse, geen rus. Hy het net aangehou. Min jong bulle kon by hierdie jong ou man byhou. En toe sy lyf nie meer kon nie, het hy omgerol en langs haar op die gras geval terwyl hy sy asem deur sy mond uitblaas. Fhoe, het hy gedink, die hemel kan nooit beter wees nie.

Bet wou nog meer hê.

Toe het hulle soos alle enjins wat warm is, vanself afgekoel. Dit was hulle eerste keer en daar sal nooit weer ’n eerste keer wees nie.

Daarna was hy ’n man en het hy soos ’n man gedink. Nou het hy geweet wat ja is en wanneer om nee te sê. Hulle het langs mekaar gesit sonder om skaam te wees dat hulle gedoen het wat niemand hulle ooit geleer het nie. En tevrede dat hulle dit kon doen. Want nou het ons grootmense se kos geëet, het Bet gedink.

Bok, het hy gesê, nou is ons man en vrou. Asof dit ’n bevel was. Sy het hom geglo.

Sy het opgestaan, die baadjie gevat en dit so gehou dat hy sy arms kon insteek. Hy het haar hand gevat en haar onder die boom uitgelei. Hulle het nie vir mekaar naand gesê nie, net hulle koppe geskud, wat baie meer beteken het.

Dit was winter en daar het ’n koue wind oor die delwerye gehuil. Bet het vir Mies Mollie en Filemon hulle tee op ’n skinkbord geneem.

Miskien is daar tog jammerhartigheid in die wêreld. Mies Mollie het ’n dik jersey en lang kouse aangehad terwyl Bet nie ’n kombers oor haar skouers mag gehang het wanneer sy die tee bedien en op haar kaal, gebarste voete staan en bewe nie. Kom, Bet, het Mies Mollie gesê, ry vanaand saam met die waterkar dan gee ek jou ’n jersey.

Daardie middag toe Oom Flip vir Mies Mollie kom haal, het Sus Bet ook op die kar geklim. Oom Flip het eenkant toe gekyk, maar toe hy wegry vir homself gevra: Wat gaan nou aan?

By die Swartze se pandok het Mollie gesê: Wag hier. Sy het teruggekom met ’n rooi jersey met lang moue wat vir Bet meer werd was as die twee diamante onder die klip.

Bet het tussendeur gedink en gedink hoe en waar sy die klippe moet bêre want die vrees wat sy by haar Flippus moes plant, het nou vir haar gepak. Maar sy was nie sonder plan nie.

Mollie was van dieselfde lengte en bou as Bet en Bet het vir haar gesê: My Miesies, ek vra een van my Miesies se ou bloemers, asseblief.

Mollie is die pandok in en het met die stuk onderklere teruggekom en gesê: Dè, maar moet my nie nog iets vra nie want julle mense is nooit tevrede nie.

Baie dankie, het Bet gesê en haar hande saamgeslaan. En nie vergeet om “my Miesies” by te sê nie.

Dit was net wat Bet wou hê – ’n swart, swaar bloemer met rekke om die pype. Sy het baie dankbaar weggeloop, die jersey in die loop aangetrek en die bloemer agter ’n bos.

Die volgende dag het sy haar miesies gevra of sy na Siesie Lena toe kan gaan as haar werk klaar is want sy wil graag haar nuwe jersey loop wys. Gaan, my meid, het sy gesê.

By die Goodalls se pandok, wat beter gelyk het as die meeste ander delwers s’n, want al is hy ook ryk, verkies die meeste delwers om soos ’n arm delwer te leef, het Bet vir Missus Goodall gegroet: Môre, Mêram. My werk is klaar en toe het my miesies gesê ek kan my siesie kom dagsê.

She is just round the corner doing the washing.

Dankie, Mêram, het Bet gesê.

Die twee Griekwa-vroue het mekaar gesoengroet. Siesie Lena het ooggeknip en gevra: Het jy reggekom?

Bet het die gevaar om oor sulke dinge te praat, geken en terug ooggeknip. Al wat sy gesê het, was: Onder onse boom. Albei het gelag. Sy het haar siesie by die wasbalie gaan help. Hulle het min gepraat want altwee het geweet as hulle eie mense uitvind iemand het ’n diamant, dan wil hulle die helfte van die geld hê of anders dreig hulle: Ek gaan jou brand.

Sus Bet het baie stories geken van mense wat verneuk, besteel of jare lank in die tronk toegesluit is, en sy was baie versigtig en het hard gedink. Hulle gaan nie my Flippus inloop nie, het sy besluit.

Toe die wasgoed klaar was, het Siesie Lena twee bekers koffie gemaak, ’n voorreg wat Bet nie by die Steenkamps gehad het nie. Toe het Siesie Lena vir haar mêram gesê sy gaan saam met haar kleinkind stap.

Laat ons gaan, het die ouer vrou gesê.

Bring naald en gare, het Bet saggies gesê.

Sonder om te vra hoekom, het Siesie Lena gehoorsaam.

Daardie oggend het Bet gesorg dat sy alleen is toe sy die baas-hulle se slaapkamer aan die kant maak. Sy het die hangkas oopgemaak en die rooi sysakdoek uit die bosak van die baas se baadjie gehaal. Haar rok was sonder sakke en sy het dit op die veiligste plek gebêre – in die bloemer se pyp. Nou weet ek waar om die klippe te sit, het sy gedink.

Sonder om ’n woord te sê, het sy en Siesie Lena die paaitjie gevat wat van die Steenkamps se pandok af wegloop en van die ander kant af by die boom gekom.

Dit is my klippe, het Bet gedink. En ek gaan hulle nie uit my hande laat gaan voor die geld daarin is nie. Onder die boom het sy op die klip gaan sit en geglimlag en op die gras afgekyk want sy het onthou van die vorige Sondag.

Kom hiernatoe en trek die klip om, het sy Siesie Lena gevra.

Bet het die twee diamante uitgehaal. Haar siesie het die klip weer op sy plek gesit en Bet het daarop gaan sit. Eers het sy die klein diamant gewys en toe die ander een.

Bet, Bet, Bet, my kind, ons het dit reggekry! Laat ek hulle hou. Ek sal hulle vir Janman gee om te verkoop.

Net soos ek gedink het, het dit deur Bet se kop gegaan. Ek is al byna die hele middag by haar en sy het nog nie een keer na my Flippus gevra nie, die man wat gedoen het wat ek hom gevra het. Dis die eerste keer lat ek ’n man gevra het om iets vir my te doen, en hy het dit gedoen en om te dink dis so gevaarlik, as hulle hom gevang het, het hulle hom vir altyd toegesluit. Ek kan wen of verloor, maar dit sal met die diamante in my hand wees.

Bet het die naald, met die garedraad klaar deur die oog gesteek, uit die garetolletjie getrek en die draad met haar tande afgebreek. Sy het ’n knoop gemaak en die naald aan haar rok vasgesteek. Die rok, wat hier en daar gelap was, het eens op ’n tyd ’n kleur gehad maar nou was dit net vuilwit.

Haar siesie het voor haar op die grond gesit soos ’n ou vrou sit: op haar sy met haar bene langsuit na die kant toe. Bet het haar rok opgelig en die rooi sysakdoek uitgehaal.

Waar sy daai rooi sakdoek kry, weet ek nie, het Siesie gedink.

Bet het die twee diamante gevat en in die sysakdoek gesit en dit in ’n blokkie van een en ’n half duim by een en ’n half duim gevou en vasgewerk. Toe vra sy vir Siesie Lena om die klip weer op te lig. Sy het haar hand om die rooi pakkie toegevou sodat haar Siesie dit duidelik kon sien en toe die toe hand onder die klip ingesteek. Toe trek sy haar hand terug en maak dit oop sodat Siesie Lena kan sien sy het dit onder die klip gelos. Maar intussen het sy die rooi pakkie in haar ander hand vasgehou.

Hulle het altwee gelag en Siesie Lena het gesê: Kom ons loop, ons wil nie hê hulle moet ons hier sien nie.

Sonder om verder te praat is hulle daar weg. Waar die paaitjie vurk en hulle uitmekaar moes gaan, gaan hulle staan en Bet sê: Net ek en Siesie weet.

Jy’s ’n goeie kind, sê Siesie Lena. Die volgende dag na werk het sy vir Janman gaan sien. Ons het dit reggekry! het sy vir hom gesê.

Hoe groot en hoe lyk hulle?

So – en sy wys hom haar duimnael. En so – en sy wys die helfte van die nael. ’n Gele en ’n witte.

Wys weer, my Ma, het hy gesê. Dan móét ek vir Ma glo.

Sy het haar voorvinger in haar mond gesit en dit só uitgetrek dat dit ’n suiggeluid maak. Sowaar, het sy op die Griekwa-manier gesweer en haar twee wysvingers gekruis, wat beteken: Ons lieg nooit.

Ons het ’n klomp dinkwerk, my kind, het sy gesê. Maar ons los dit vir Sondag. Jy weet waar.

Sê my, my Ma, waar is die klippe? Het Ma hulle?

Sy het nie geantwoord nie. Sy het net haar hand op sy skouer gesit en gesê: Naand, Janman.

Daardie week het Oom Flip ’n paar diamante bo-op die diamantgruis sien lê. Hy het hulle vir die baas gaan gee. Maar dit was klein diamantjies.

Jy is die beste kaffir in die land, het Oubaas Swartz gesê.

Ek kon hulle ook gevat het, het Oom Flip by homself gedink, maar my Bet het gesê ek moet dit nie weer doen nie.

Daardie Sondagmiddag was Bet weer voor Oom Flip onder die boom. Sy was verbaas om te sien dat iemand die klip omgekeer het en vergeet het om dit weer regop te sit.

Ek weet wie dit is, van nou af sal ek nog versigtiger met haar wees, het sy vir haarself gesê.

Oom Flip het gekom en die skaduwee was vol van hulle twee se saamwees. Hulle het min gepraat en net oor wat hulle al in hulle se lewens oorgekom het – nie oor diamante nie want hulle het maar min van diamante geweet, net dat dit gevaarlike goed is. En ons wil nie hê die gevaar moet ons bang maak nie, het Sus Bet gesê.

Hulle het albei van ander plekke af hierheen gekom en hulle het geweet daar is beter plekke as die diamantdelwerye. Plekke waar jy ’n kossie kan plant en oes, waar jy iets in die grond kan sit en seker wees wat daar sal opkom.

Hulle het baie gepraat van weggaan van hierdie godverlore plek en sy mense af. Vandat hy sy Bet ontmoet het, het Oom Flip ’n ander soort lewe leer ken en hy wou nou vry wees om vir homself te kan werk. Maar hoe en waarheen om te gaan het hulle nie geweet nie, daarom het hulle maar tot groettyd toe hande sit en vashou. Dit het darem ’n bietjie getroos. Nie een van die twee was geleerd in godsdienstige sake nie en hulle God was nie dieselfde in hulle gedagtes nie. Elkeen het sy eie prentjie gehad van ’n Groot Gewer van dit wat goed is, maar hulle gebede was dieselfde: Help my, Vader. En die meeste van die tyd het hulle Vader hulle gehelp.

Sonder om te groet maar met haar hand styf in syne, het Flippus gesê: Ons gaan die Here vra.

Hy het haar hand gelos en weggeloop.

Onder die ander boom het ’n ma en seun gesit. Die seun was baie opgewonde want hy het een van hulle se mense wat van Du Toitspan af kom, ontmoet. Die man het by die Barkly-Wes-delwerye gewerk en daar, het hy vertel, is ’n diamantkoper wat al twee keer by hom diamante gekoop het. Met die laaste diamant se geld is hy terug Du Toitspan toe om sy huis reg te kry, want hy het ’n vrou en twee kinders. Hy kon alles koop wat hulle nodig gehad het en toe ook nog ’n klompie bokke en ’n melkkoei om hulle aan die gang te hou. Nou was hy weer terug. Klippe, het hy gesê, is baie skaars op Barkly-Wes. Daarom het hy nou hier in Bakerville kom werk soek.

Wat is sy naam? het Siesie Lena gevra.

Jakob Kierie.

Ek ken nie daai naam nie, het sy gesê.

Siesie Lena was stil en baie bekommerd want sy het net een gedagte gehad: Waar’s daai rooi sakkie? Sy het al die praatwerk aan Janman oorgelaat. Toe vra sy hom: Het hy jou die naam gegee van die diamantkoper?

Ja, my Ma. Mister Hall-Stone.

Ja, het sy gesê. Ek het Mister Goodall al vir sy vrou hoor sê Hall-Stone in Barkly-Wes betaal beter vir diamante as hierdie velskoen-diamantkopers van Bakerville.

Nou het ons die koper en nie ’n diamant nie, het Siesie Lena gedink en gesug.

Ek hoop Jakob Kierie kry werk. Ek het hom vertel Ma is ook hier op die delwerye. Hy’t gesê hy sal Ma graag wil ontmoet.

Skierlik staan Janman op en sê: Ma, ek loop nou.

Siesie Lena het op die klip bly sit totdat dit byna donker was. Sy het vir haarself gesê: Die gedagte vreet my op. Ek moet môre vir Bet gaan sien.

Maandagmiddag het Siesie Lena ’n ou handdoek vir Bet gevat. Sy het dit los gedra sodat almal kon sien daar’s niks in nie. Bet was besig om saam met haar ounooi komberse uit te skud omdat die September-winde die pandok so vol stof waai.

Marag, Ounooi, die stof maak ons klaar, my Ounooi, het Siesie Lena gesê.

Ja, my Oumeid, dis die laaste kombers, dan kan jy en Bet sit en kekkel.

Siesie Lena en Bet het gelag. Ek het vir jou ’n handdoek gebring, my kind, het Siesie Lena gesê. Dis oud, maar ’n mens kan dit nog goed gebruik.

Sy het dit in Bet se krot gaan sit en die kans gebruik om vinnig rond te kyk en te soek. Daar was nie veel nie. Sy het die ou vel op die grond en die kombers op die bed opgelig en in die grond gekrap met haar vingernaels, maar dit was te hard. Sy wou net die kombers uitskud toe Bet by die deuropening inkyk.

Ja? het sy gelag.

Siesie Lena skrik so groot sy kan nie ’n woord uitkry nie.

Bet het buite staan en wag dat haar siesie uitkom. Die ouer vrou het hande-viervoet uitgekruip want die deur was maar so hoog soos ’n tafel. Bet het haar hand gevat en haar opgehelp. Toe sy regop staan, sê haar siesie: Wat ’n nare slaapplek. Maar jy ken nie beter nie.

Eendag sal ek wel, sê Bet. My werk is nou klaar. Kom ons gaan na jou plek toe waar ons deur die deur kan loop.

Siesie Lena het Bet se hand gevat asof dit ’n kind s’n was. Kom, my kind, het sy gesê. En Bet het na haar gekyk met oë wat sê: Ek vertrou jou nie.

Hulle het stadig geloop, albei ingedagte.

Het jy nog die rooi sakkie?

Ja, het Bet gesê, Sondag toe ek by onse boom kom, was die klip omgegooi en daar lê die sakkie in die gras. ’n Koei het dit seker omgetrap.

Haar siesie het haar arms om haar geslaan. Hoe gelukkig is ons nie, my kind! het sy gesê.

Bet kon haar siesie se hart voel klop. Jy’s ’n wakker oumeid, het sy gedink.

Hulle het sonder woorde verder geloop. Die een het die ander nie vertrou nie, tog was hulle mense van dieselfde soort.

Sê my, my kind, het jy die klippe weer onder die klip gesit? vra Siesie Lena later.

Nee, nee, my Siesie. Op ’n ander veilige plek.

Lena het gesug maar niks gesê nie. Dankie, Here, was al wat sy gedink het. Toe vertel sy vir Bet van Janman se nuwe vriend en dat Janman hom wou bring om haar by die boom te ontmoet. Sy het Bet alles vertel wat Janman oor die man gesê het.

Goed, dan bring ek Sondag vir Flippus saam na julle se boom toe.

Goed, sê Siesie Lena. Ek sal kyk of ek ’n emmertjie kaffirbier kan kry.

Goed, dan loop ek maar, Siesie.

Sondagmiddag het die vier Griekwas en die Basoetoe onder die boom gesit en die bier rondgegee sodat elkeen ’n paar mondjiesvol kon kry. Op dié manier het die drank langer gehou. Toe die emmertjie leeg is, sê Siesie Lena: Nou ja, Jakob Kierie, vertel ons van die plek waar jy vandaan kom. Hoe roep hulle hom?

Du Toitspan, het hy gesê, en die witmense praat meeste Engels. Maar daar’s ’n nuwe plek nie ver van die dorp af nie waar ’n mens ’n erf kan koop vir vyftien sjielings en vyf sjielings ’n jaar. Daar’s baie water. En ek het met een van onse mense daar gepraat, sy naam is Ta Vuurmaak. Hy sê die mense koop stene by hom en dat hy nie hoef te werk nie want hy kry ’n ouderdomspensioen.

Watse ding is ’n pensioen? wou Oom Flip weet.

Hulle het gelag en toe vertel Siesie Lena hom. Ook maar goed want Bet het ook nie geweet nie.

Oom Flip het ’n klomp vrae gevra. Hulle kon nie verstaan hoekom hy sulke dom vrae vra nie.

Toe sê Jakob Kierie: Die mense in daai plek sukkel baie want hulle het nie transport nie en die Pan se transport is duur.

Dié nuus het Oom Flip se kop op hol gesit. Hy het van sy eie trekgoed en wa sit en droom. Nee, het hy gedink, nie osse nie, ’n perdekar of miskien muile. Hy het ’n laggie uit sy hart gegee want nou het hy sy eie begeerte geken.

Siesie Lena het nie gesê hulle het diamante nie.

Wat as ons ’n klip kry . . .? is al wat sy vir Jakob Kierie gevra het.

Dan moet julle hom vir my gee solat ek hom kan verkoop en vir julle die geld gee soos ek vir Mister Goolam ook gedoen het wat ’n groceries-winkel in Barkly het.

Hulle het nie vir hom ja of nee gesê nie. Elkeen van hulle het ’n ver kyk in die oë gekry maar niks gesien of gesê nie.

Toe sê Siesie Lena: Die groot ding is om hier weg te kom. Ons moet nie weghardloop as ons trek nie, want hulle sal hulle se suspisies hê. En dit sal wees: Hulle het ’n klip gesteel.

Laat hulle sê wat hulle wil, sê Jakob Kierie. Ek loop soos ek wil. Ek is mos ’n los hotnot.

Ons sal die saak hier laat, sê Siesie Lena en vat die emmertjie. Ons sien mekaar Sondag weer hier – en sy het na die boom gewys. Elkeen het diep ingedagte sy eie pad gevat.

Ouman, het Bet in sy oor gefluister, sê vir almal jy wil met my trou en hou hulle se gevrete dop en dan sê jy my Sondag. Ons moet lat die diamant ons perd en kar koop – want sy het gesien hoe sy gesig ophelder toe hy van die probleem met die transport hoor. Sy het nou al haar Flippus se buie geken asof sy hom haar hele lewe al ken.

Ek sal my Ounooi vertel dat ek vrou gaan vat en dat dit jy is, Bok, en dan sal ek sien wat hulle sê.

Hulle het hande vasgehou en in mekaar se oë gekyk. Toe glimlag Oom Flip en sê: Ek loop eers.

Die volgende Sondag het Oom Flip na Sus Bet se krot toe geloop. Hy het buite bly staan. Bet, is jy daar? vra hy en hy dink by homself: Ek is vir niemand meer bang nie want sy is my vrou. Net gister nog wou Mies Mollie weet hoekom hy vir daai meid twee canfruit-blikke vol water gee – een is mos genoeg om haar gevreet in te was, het sy gesê. Hy het nie gehou van die manier waarop sy dit sê nie, toe antwoord hy met ’n harde stem: Sy is my vrou.

Nie Oom Flip of enigiemand anders het geweet hoekom Sus Bet die ekstra blik water wou hê nie. Maar snags het sy die blik water onder die handdoek toegemaak wat Siesie haar vir ’n kussing gegee het. In die blik het sy die “rooi gevaar”, soos sy die pakkie genoem het, gebêre en dit soggens eerste uitgehaal, die water uitgedruk en dit op sy plek tussen haar bene gesit.

Jy moet nie stink nie, het sy heeltyd gedink as sy dit sit waar dit hoort.

Toe Bet vir Ounooi Steenkamp sê Flippus wil haar vir sy vrou hê, sê sy: Ek wil nie nog ’n kaffir en meid op die kleim hê nie. Een kaffir en meid is oorgenoeg. So as hy jou wil hê, moet hy jou met hom saamvat. Hy raak te groot vir sy skoene, en die sambok het lanklaas werk gehad. Meide is volop. Ek skop jou onder jou gat en dadelik val daar ’n ander een in jou plek.

Dit is wat haar ounooi gesê het, het Bet vir haar Flip vertel. En van toe af het die Steenkamps haar minder en minder kos gegee. Sy het honger bed toe gegaan en weer honger opgestaan.

Flippus het daardie week elke aand ’n halwe brood vir haar gebring, want hy was nie meer bang vir haar witmense nie. Maar een aand vra Filemon vir hom: Wat het jy daar, Kaffir?

My vrou se brood.

Jy het vergeet om Baas te sê, my Kaffir, sê Filemon.

Flippus het net na hom gekyk.

Bok, sê hy later, toe ek hulle vertel ek gaan met jou trou, het die hele Swartz-familie gelag. Jy’s nog nie ’n man nie, my Kaffir, het die Oubaas gesê – wat hom geken het vandat hy ’n piekanien met ’n stertriem was. Het jy geproe? Is dit lekker? Nou wil jy jou goeie Oubaas weggooi vir poes.

Oom Flip het nie ’n woord gesê nie, net na sy Oubaas gekyk, want die respek wat hy vir hom gevoel het, het die Oubaas met dié woorde in die grond vertrap.

Mies Mollie het dadelik gesê: Hou hom weg van die gruis af. My Filemon het gesê hy sal enige tyd die sortering doen, Pa moet net vra.

Bok, sê Flippus, die Ounooi het toe gesê: Hy’s nie meer onse kaffir nie, hy’s ’n vreemde kaffir, hou hom op sy plek.

Oom Flip was baie hartseer en Sus Bet was jammer vir hom want sy het geweet sy was die oorsaak.

Daardie Sondag was die vyf mense onder Siesie Lena se boom diep ingedagte toe die emmertjie kaffirbier leeg is. Toe Bet hulle vertel wat haar ounooi gesê het, sê Siesie Lena: Dis net wat ons wou hê, dis in onse guns lat sy so gesê het.

Toe vertel Flippus sy storie en hulle het almal gelag oor sy oubaas se woorde dat hy nog nie ’n man is nie en of hy geproe het, want vir dié mense was woorde woorde, elkeen met sy betekenis, of dit nou goeie of slegte woorde was.

Siesie Lena het gesê haar mêram het dadelik verstaan toe sy sê sy moet haar erfenis gaan haal anders los haar broers niks vir haar nie: Die mêram het gemeen Jakob Kierie het die tyding gebring, sy’t hom laas Sondag saam met my gesien, en sy het gesê ek kan al my goed vat en lat sy my my pay sal gee, solank ek net vir haar ’n ander bediende kry, een wat sy net so kan vertrou soos vir my.

Mêram, het Siesie Lena gesê, Mêram is ’n baie goeie mêram. Ek sê vir Mêram dankie lat Mêram my soos ’n mens behandel. Ek gaan met ’n goeie hart weg en laat vir Mêram ook met ’n goeie hart agter.

Ek het vir haar gesê ek het klaar iemand vir haar gekry en die mêram sê toe ek moet net sê wanneer ek wil loop.

Dit klink alles baie goed, sê Jakob Kierie, maar waar is die klip? Ek kan nie dink voor ek die klip sien nie.

Die klip se tyd kom, sê Siesie Lena met ’n swaai van haar arm.

Goed, sê Janman. Klaar gepraat. Ek sal Saterdag my loon gaan haal en Bet moet by haar ounooi ook haar geld vra. Flippus sal ook sy geld vra en Sondag kom ons weer almal hier bymekaar en maak reg vir Maandag se vertrek. Dis somer en dis beter om in die somer te trek as in die winter.

Waar is die klip? wil Jakob Kierie weer weet.

Moet nie warrie nie, kry jy net vir ons ’n koper, sê Siesie Lena. Reg? Sien julle Sondag, want Maandag trek ons.

Die volgende Sondagoggend kry Siesie Lena vir Flippus en Bet by die boom. En nou? vra sy.

Bet was eerste om te vertel wat haar ounooi gesê het toe sy haar loon vra: Ons het klaar jou ma gebetaal, en jy is gelukkig om ’n dom kaffir vir ’n man te kry. Vat jou goed en loop na hom toe!

Toe het ek my goed in die kombers toegerol, die vel en ander gemors net so gelos en hier kom sit en wag vir julle.

Flippus het vertel dat hy eers die waterkar gebêre en die perd versorg het voor hy die oubaas gaan sê het sy werk is klaar.

Dan moet jy jou maar gaan was en vir jou kos wag soos altyd.

Nee, my Oubaas, ek wil loop, het ek gesê. Gee my asseblief my geld waarvoor ek al die jare gewerk het.

Toe bly Oom Flip stil, diep ingedagte maar sonder dat hy dink.

Wat het jou oubaas gesê? wou Bet weet. Die trane het uit sy oë begin drup.

Hy het gesê: Loop, jou sleg kaffir! En hy het my weggejaag asof ek die buurman se hond is.

Bet het sy trane met die handdoek afgedroog en gesê: Sy dag sal kom, Ouman.

My mêram het glads vir my padkos gegee, het Siesie Lena gespog.

Sy het ook twee swaar trommels by haar gehad. Met die een het sy aangekom en die ander het haar mêram haar gegee toe sy sien haar goed is te veel vir die een trommel.

Janman het met al sy besittings in sy kombers toegerol daar aangekom. So ook Jakob Kierie. Oom Flip het twee komberse en ’n knapsak van rouleer gehad met ’n platriem om dit oor sy skouer te dra. Dit was ’n taamlike groot sak en hy het die riem altyd oor sy skouer gehaak gehou. Dit het vir Jakob Kierie laat dink die klippe is in die sak.

Oom Neels het my dié sak gegee toe hy by die Oubaas weg is, het Flippus vertel en met sy hand daarop geklop.

Toe sê Siesie Lena vir Bet: Kom ons twee vroumense gaan gooi water weg. Hulle het agter ’n bossie gaan hurk. Toe hulle terugkom, sê Siesie: Bet, laat my die klippe hou.

Maar Bet antwoord: Siesie, ek sal hulle gee as ons hulle by Barkly-Wes verkoop. As net ons vier saam is.