Читать книгу Brandwaterkom - Alexander Strachan - Страница 10

Daardie eerste dag in Clarens het ek die winkeltjies en restaurante bekyk. Dit was nogal lawaaierig vir die platteland. Eintlik was daar iets kosmopolitaans in die atmosfeer met die mense wat op die kroegstoepe rondkuier.

“’n Klei-os, Mevrou?”

Smouse het allerhande snuisterye aan my opgedring. Toeriste hand aan hand, luilekker met kameras om hul nekke gedrapeer en ’n pretkarretjie met jubelende kinders in die straat af.

Sou ’n navorser hier kon werk? Ek het teruggeklim in my motor en nog een keer om die dorpsplein gery. Die besluit oor my verblyf was klaar geneem. Dit sou nie Clarens wees nie. Fouriesburg was net dertig kilometer verder. Die enigste ander dorp in die Brandwaterkom.

Mettertyd sou die petroljoggies my juffrou Esther noem. Ek dink dit was omdat ek by die universiteit klas gegee het. Dalk was daar selfs ’n status in die benaming. Dit was in elk geval lekker om op die naam gegroet te word.

Met my leeswerk kon ek mettertyd gesigte by die name plaas. Van al die karakters het Catharina Venter waarskynlik die vrugbaarste teelaarde in my gedagtes gevind. Dit kon nie anders nie. Geen mens kon die grotte betree sonder om haar teenwoordigheid aan te voel nie. Om die waarheid te sê, het ek nie nodig gehad om haar te gaan soek nie. Sy het vanself op my pad gekom.

Sou ek op die plaas Swartfontein by die Van Eedens aanklop vir kontrei-inligting het daar dadelik ’n pak folio’s oor dié vrou op die eetkamertafel beland. Partymaal was dit met ’n outydse tikmasjien getik; ander kere met die hand geskryf. Ek het haar dus nooit deur boeke leer ken nie, maar deur die Fouriesburg-mense self. Soos meneer Louis du Preez wat soos ’n kleinood aan sy aantekeninge vasgeklou het, maar tog bereid was om dit met my te deel.

Catharina se nageslag het haar herinneringe opgeteken en só het die inligting ’n weg na enkele woonhuise in die Brandwaterkom gevind. Dis hoe ek van die doen en late van die vroue onder die holkrans te wete gekom het. Catharina het my al hoe dieper by die gebeure betrek wat meer as ’n eeu voor my aankoms in die bergkom afgespeel het. Dat bloed dikker as water is, was een van die sterkste boodskappe wat my via die nagelate geskrifte bereik het.

Onder die holkrans bly sy met haar merkwaardige instinkte steeds uitreik na haar bloedverwante – in lewe of in dood. Die Ossewatrek teen die Drakensberge af, die Slag van Bloedrivier en Majuba. Hierdeur maak sy die poort van die bergkom oop tot so ver terug as die skemerwêreld van haar grootjie, die legendariese Hans Dons de Lange. Onder die loodregte kranse van Natal kon hy geen rus vir voet of siel vind sedert die Britte hom daardie laaste keer in boeie geslaan en teen die galgtrap op beduie het nie.

Dit was alles geskiedenis.

Maar die res het ek ook nie uitgedink nie, die storie het dit self aangebied. Nog terwyl ek by my lessenaar sit, was dit meteens daar, asof iemand dit spesiaal geplaas het vir my om te gebruik. Catharina Venter, het dit tot my deurgedring, was my lewende skakel na die verlede.

’n Argetipiese grotvrou sou sy juis nooit kon wees nie. Dit was immers haar taak om die geskiedenis vas te lê. Om te sorg dat ’n belangrike gedeelte van die Anglo-Boereoorlog nie onder die stof toegewaai word nie. Op die koop toe sou ek uitvind dat sy ook oor ander gawes as net dié van geskiedskrywing beskik het. Die gawe om in voeling te bly met dinge wat vir die blote oog onsigbaar was.

Niemand in die grot kon ooit raai waar haar inligting vandaan kom nie. Sommige sake is nie openlik bevraagteken nie. Sy kon mense op ’n afstand hou. Maar hoe het sy nie op haar grootjie, Hans Dons de Lange, se boodskappe staatgemaak om onder die holkrans te oorleef nie! Hans Dons, wie se verspilde bloed onder uit Natal teen die Drakensberge opgekruip het na die grot waar sy nageslag teen die Kakies geskuil het.

Soms teen Van Reenenspas op, soms Oliviershoekpas, afhangende van hoe druk die perdekarre en ossewaens voortgekruie het. Al met die kranse langs het die bloedspoor die watermerk se rooi lyn gevolg om die boodskap ongemerk te dra na waar die Boerevroue gehurk onder die oorhangkrans wag. Vroeg soggens het Catharina van die ander vroue af weggesluip om onder die ouhoutboom die boodskap vir hul oorlewing uit die onderwêreld te gaan lees.

Ná drie jaar was daar steeds vir my ’n verrassing opgesluit in die kronkelpad tussen huis en werk. Skilderagtig. Ek het die pieke se name geken. Tog het die landskap anders gelyk, na gelang van die tyd van die dag. Dikwels was dit in mistigheid gehul, soms was dit reënweer en ander kere het ek dit in die laaste strale van die son gesien. Die omgewing se sagtheid het daarin gelê dat dit onontwikkeld gebly het. Soms het ek iets van die Kaap ervaar, die berge net heelwat laer.

Toe ek van die universiteit af by Fouriesburg indraai, verbeel ek my die perde in die dorpserwe lig hul ore ’n oomblik. Hulle sak weer hul koppe en peusel aan die bale lusern. Plek-plek hang die draad slap.

Die vulstasie sal sy gehawende voorkoms nooit afskud nie – diep, lang barste in die betonryvlak waar die swaarvoertuie intrek. Op ’n vreemde manier voel ek aangetrokke tot die verval. Die hotel, die massiewe klipkerk en die skool. Steeds jammer van die moderne boupogings tussen die ou sandsteengeboue.

In die eerste drie maande van my verblyf het ek in die pastorie se ou stalle gebly wat in ’n kothuis omskep is. Toe die sandsteenhuis vakant raak, het ek dit onmiddellik opgeraap en die huurkontrak geteken.

Ek het Ficksburg toe gery en sewe Iceberg-roosbome gaan haal en dit voor my huurhuis geplant. Dieselfde jaar nog het hulle wit geblom. Op die walle van die Klein Caledon het ek riete laat kap om die heining tussen die bure privaat te maak. Ek het ’n kruietuin aan die sonkant uitgelê, twee leunstoele op die stoepie gesit en vanweë die skemerte in die huis nie gordyne in die kombuis gehang nie.

Het ek te vinnig tuis geraak hier? Ek het my voete gou gevind. My koerant elke dag by die kafee en die terloopse gesels met die man agter die toonbank. Gaan die mis opsteek of lyk dit na reën? En dan sommer my eie gedagtes oor die aanbou van ’n buitelugstort in my erf. Al is die somers te kort en sê almal jy bou niks by ’n huurhuis aan nie. Vrydagaande uiteet by die Fouriesburg-hotel. Saterdae my kunsklasse op Ficksburg. Die rekenaar in my studeerkamer heeltyd die anker waarheen ek kon terugkeer.

Dis eers die afgelope ruk dat die ongedurige gevoel begin posvat het. Ek kan nie my vinger presies daarop lê nie, maar iets dryf my. Dit kan meer as een ding wees. My studieleier se druk om my skripsie in te handig? Ja, miskien, maar dit kan nie ál rede wees nie. Daar moet nog iets wees. Soggens word ek wel met ’n hol gevoel op die maag wakker dat my studie, ná al die werk wat ek reeds daaraan spandeer het, nie aanvaar gaan word nie.

Ek weet ek maak te veel van Posman. Posman. Ja, dit is wat ek hom noem. Die halfgewerkte houtbeeld toegegooi onder ’n doek in die Ficksburgse ateljee het in my gedagtes ’n status gekry. Met tye ook iets om die skuld op te pak, soos die Suidooster, die reënweer of die sikloon in sommige lande.

Gelukkig het ek die korreksies op die uitdrukke klaar na die rekenaar oorgedra; dié papiere kan snippermandjie toe. Ook een van my werkrituele dié, om afvalpapier in ’n bondeltjie te frommel en sonder om te kyk na die mandjie te gooi. En as ek tevrede is met die aantal balletjies wat die kol getref het, staan ek op en gaan kombuis toe, altyd met my vingerpunte wat raak aan die hoekige kante van die sandsteenpilaar wat die swaar latei stut. Die werk van ruwe beitels.

Maar hoe ek aan Posman gekom het, is ook ’n hele storie. Weke gelede het ek die stuk hout in die rivierloop gesien en dadelik geëien. Eers het ek net sy pet raakgesien; toe in die warboel gedraaide dryfhout kom ek agter daar is ’n aanduiding van ’n arm met ’n brief in die hand. Die volgende dag nog het ek in die werkwinkel begin saag en wegbeitel. Onder my tam gevatte hande was Posman se geboorte aan die plaasvind.

Die vloer is altyd so koel onder my voete. Gewoonlik sit ek ook dadelik die musiek aan. Die klanke uit die luidsprekers vul die huis en trek in die gordyne in. In die musiek blyk enigiets ’n moontlikheid te wees. Net soos in hierdie bergwêreld waar die sleepmis winteroggende met spookvoete uit die valleie loop en tot binne-in die huise sluip. Ek het gou deel van dié sprokieswêreld geword. Dit was of die bergkom nog heeltyd vir my gewag het. Die aanvanklik vreemde name was deel van my woordeskat – elkeen met sy eie storie.

Die musiek laat die lang dag se tamheid voor die geskiedenisklas stadig uit my lyf vloei. Dit moet my instel vir die skryftaak, my verbeelding losmaak. As ek my nie teësit nie, sal my gedagtes hulle eie loop neem.

Só word ek na Vilonel verplaas.

Toe skielik weer die onrustigheid, asof ek koud kry. Miskien was dit maar net die kilte van die bergwêreld, maar ek het my trui aangetrek, al was dit hoogsomer. Ek het geluister, maar selfs Posman was stil. Met my roetine tot stilstand ná die dag se klasgeëry, het alles ’n bietjie onnatuurlik gevoel, asof my hande steeds na ’n stuk bordkryt gesoek het om ’n begrip vir die studente neer te pen.

Ek gaan sit in die leunstoel. ’n Effense lamheid spoel oor my. Ek kan voel hoe dit gebeur. ’n Half doellose gevoel. Dis net tydelik, weet ek darem. Ek moet dit net onthou. My dag was te vol, te aan die gang. Maar ek is nog lank nie gereed om te gaan slaap nie.

’n Oomblik huiwer ek. Ek gaan my nie net oorgee aan die mankoliekigheid nie. Toe stoot ek die deur oop en stap in die donker uit. Onder my kaal voete is die gras stekelrig; die tuin oorbekend en terselfdertyd vreemd.

Daar is nie naggeluide nie, dit is heeltemal stil. Die skerp Vrystaatse lug byt aan my vel; ek asem diep in en kyk op na die sterre. Amper ’n gevoel van duiseligheid. Ek asem uit. Alles voel so helder en naby, ek wil met my hande daarna reik.

Ek ken my pad toe-oë deur die tuin. Die afbeelding van die peerboom en die buitegeboutjie. Langs my is die dowwe vorm van my motor en oorkant die stukkie oop grond staan die hoë kerkgebou geruisloos teen die naglug. Nog verder aan lê die township se rug. Ek weifel by die tuinhekkie.

Ek kry dit nie dadelik nie. Dis eers toe ek tussen die lae Iceberg-roosbome gaan staan dat ek die boodskap kry. Die berig van die reisiger wat onderweg is. So duidelik dra die tyding in die yl lug dat daar in my gemoed nie die minste twyfel bestaan oor die koms van dié persoon nie. Ek kyk oor die huise se donker dakke en wonder wanneer hy gaan arriveer.