Читать книгу 1795 - Dan Sleigh - Страница 13

Hy wag met ander voor die swaar deure; sy goeie sambreel rus op sy skouer. Oor hul koppe, hoog oor die boog van die poort, is die driehoekige pediment met die State-Generaal se leeu in donkerblou Robbeneiland-lei gebeitel, en die skilde van die ses kamers tussen die Kompanjie se monogramme. Almal moet sien wie hier baas is. Dié Kasteel, sê Louis, is ’n buitepos van die hel. Jy kan natuurlik nie die gebou blameer nie, dis maar ’n stapel klippe, glas en hout, staande gehou deur skulpkalk, verf, vertrekke vol dokumente. Hy hou van die Kasteel, die ou plek het ’n eie karakter, vriendelik, solied, duursaam, betroubaar.

Om hom wag gepruikte raadslede, geüniformde soldate, senior klerke te oud vir die Korps in hul tweedebeste, ambagsmanne met oorjurk en gereedskapsak, blinkvet slawe in die Edel Heer se groen livrei en ’n leë drastoel met ’n sittende hond op die deur geverf, ook kaalvoet slawe uit die Losie met bruin reënklere wat na robbetraan ruik. Agter hulle drom die Korps Pennisten, gewere aan die band oor die skouer. Mense groet hom, “Goeiemôre, Raadslid,” soos van hulle verwag word; hy groet elkeen met ’n glimlag terug. Raadslede Rhenius, Le Sueur en Bergh staan daar met rottang-wandelstokkies, dun lippe en somber gesigte; dié raadslede knik woordeloos na hóm, hul kollega, maar antwoord geen ander groet nie. Die statusbewuste Kapenaars noem dit ‘fatsoen’.

Hy hoor in sy verbeelding ’n sterk stem naby hom skreeu: ‘Open in the King’s name, or we blow these damn’ doors down!’ Sy antwoord is gereed: ‘Pennisten, hoede af en hou jul koppe laag. Mik na die middellyf. Vrye vuur, kies jul teikens, gee vuur!’ Gereedheid, dit is alles.

Die vals gelui uit die toring galm nog oor die paradeplein, windop oor die dorp, oor die onstuimige baai na die massiewe batterye, De Chavonnes, Amsterdam en Grote Moelje wat soos waghonde uit die hel voor hul dorp lê, hul rye swart ystertande ontbloot. Die geluid trek verder, oor die reede met die Kompanjie se bruin landsbote, waar nou op elkeen ’n Nederlandse vlag in die mas oopgaan. Agter die poort se massiewe deure klink ’n ketting skakel na skakel deur ringe, yster klap teen hout, ’n stram skuif gly en die poort kraak oop. Die fatale dag begin.

Hy, ou Le Sueur en Bergh loop in onder die gewelf van geel ysselsteen met sy effense eggo en steek die voorhof in stilte oor, bedruk deur hul voorkennis van onheil. Sekunde Rhenius bly agter om met die wagoffisier oor die vorige nag se inskrywing vir die Dagregister te praat, dit is geen eenvoudige taak nie. Twee piekeniers, onderoffisiere, salueer aan die voet van die trap; Le Sueur gaan stadig en stram die pui se trappe op met sy hand op die reling, dan hy met jong Bergh langs hom. Met geboë hoofde loop hulle, roubeklaers in die lykstoet van hul moederstad, dink hy. Hy lig sy kop en glimlag; dáároor sal eers geveg word.

Louis Thibault en jong Anreith het moeite gedoen om die pui se dak onder uit te hol om klank te versterk en vórentoe, die voorhof vol, te versprei. Wanneer hier toespraak gemaak word, soos by die verwelkoming van kommissarisse, ’n vonnis oor muiters voorgelees, veilings van die drank- of vleispag, hoor jy tot in die verste hoek van die voorhof elke woord wat gesê word. Voor, in die middel van die versierde koepel, het Anreith die State-Generaal se skild en leuse geplaas: Concordia res parvae crescunt. Harmonie laat klein dinge groei. Maar Louis, totaal sinies, het die lint met die leuse só gedraai dat net twee woorde, ‘klein dinge,’ tussen die pleistersluiers sigbaar bly: Deur dié poort loop kleinlike skepsels met klein verstandjies. Hy sal sy mond daaroor hou.

Die dag toe dié pui in gebruik geneem is, het die Edel Heer argitek Thibault, beeldhouer Anreith en tekenaar Jones se name openbaar uitgespreek as Taaibolt, Enreeth en Djouns. Dié wat ore gehad het, kon hoor: Ons nuwe Edel Heer dink die wêreld is Engels, het ons op die oomblik so een nodig?

Agter die dubbeldeur van djattihout neem ’n gepruikte Javaanse slaaf met ’n yl baard en haakneus, verouder en verdroog in lewenslange eiendom van Jan Kompanjie, hul sambrele, mantels en hoede om aan die kapstok te hang; sy klere ruik vaag na kaneel. William probeer al ’n dekade lank om paai Absalom se vriendskap te wen.

“Salaam, mahaldar. Triema kassie.”

“Goeiemôre, heer Raadslid.” Presies, berekend korrek, steeds sonder glimlag. Soos Vader Tyd kyk paai Absalom langs sy neus neer op hierdie here as ’n swermpie trekvoëls, ’n strepie miere, ’n armoedige reisende sirkus van tydelike belang. Paai Absalom kan hom nog goewerneurs soos Van Kervel en Swellengrebel uit die Kompanjie se goue jare herinner, en het in sy leeftyd twee kommissarisse-generaal, ’n hoë kommissaris, twee kommissarisse en ses opeenvolgende goewerneurs deur dié deur sien gaan. Die sekundetjies van sy lewe reken hy nie; wanneer hy Rhenius groet, kyk hy oor sy kop. As hy Latyn magtig was, sou hy dink: ‘Res parvae.’

’n Middeljarige luitenant in Nederlandse see-uniform wag met gevoude arms, hoed op die knie, op ’n stoel langs die binnedeur om geroep te word. Son, weer en wind het sy skoongeskeerde gesig leerbruin gebrand. Oor sy regteroog is ’n swart klap.

Die raadsaal se mure is met oranje-en-wit gestreepte papier geplak; dit was mevrou Van Plettenberg se keuse. Die lang raadstafel het veertig stoele in ’n verskeidenheid van vorms. Maandagoggende word die saal gevee en al die stoele word in twee rye teen die muur geskuif, dan sien jy die verskeidenheid van houtsoorte en style, uit die ver hoeke van Jan Kompanjie se talassokrasie aangedra. As ’n retoervloot op die reede is met die Breë Raad in sitting, dreun dié saal van hul geraas in Duits, Deens en Sweeds. Dat jy jaarliks minder Hollands hier hoor, vertel veel oor die Kompanjie se omstandighede. Hollandse seevolk het amper totaal van die see verdwyn en driekwart van elke tuisvarende skip se bemanning is deesdae Chinees. Hoe lank kan die Kompanjie nog hou? Vanjaar se retoer was waarskynlik die laaste, is gesê.

Stoelpote sleep oor die diep rooi-en-bruin tapyt (‘alkatief,’ sê die Kapenaar). Kommissaris Sluysken sit al en praat na weerskante toe met sy kolonel Robert J. Gordon en dik poshouer Brand van Simonsbaai, wat hom graag ‘resident’ laat noem. Die eerste twee keer dat Robert in die Resolusies genoem word is hy Robert James, daarna word hy Jacob. Sluysken se stem is stil, koel en gelyk, dit styg of daal nie, dit is sielloos egalig en jy moet goed luister, want dit insinueer dikwels meer as wat dit sê. Sy vel, wit en fyn soos porselein, is die bewys van ’n lewe binnenshuis agter lessenaars en toonbanke geslyt, met grootboeke, kasboeke, joernale en lêers sonder tal. Sy kop is amper haarloos, ’n breë bles laat ’n sekelmaan wit hare agter elke oor. Waaroor praat hy met Brand? Die toevoer van vis uit Simonsbaai vóór die blokkade toeval, omdat slawe sonder hul vis opstandig sal word? Waarskynlik nie.

William beskou die ernstige gesigte om die bopunt van die tafel, asof opgestel vir ’n amptelike skildery: ‘Die Kaapse Beleidsraad, 1795.’ Moeg lyk almal, en gespanne. Wie onder hulle dra die kiem van twyfel? Sluysken, Gordon, De Wet ook, Rhenius moontlik. Omdat Rhenius min en stadig praat maak hy ’n indruk van domheid; hy is nie dom nie maar lui, hy het opgehou werk toe Hoë Kommissarisse hom vir die goewerneurskap oor die hoof gesien het. Die ander, Le Sueur, Van Ryneveld, Bergh, plaaslik uit gevestigde families gebore, het ook aangetroudes met eiendom en verliese en skade om te ly.

Rhenius leun oor die tafel om iets uit die Prins se brief van gisteraand aan die stokou, swaksiende raadslid Le Sueur, nou vlak voor aftrede, te verduidelik. Vir Le Sueur en sy gesin is passaat op ’n Delftse retoerskip goedgekeur; nou, tot nadeel van die Raad, is sy aftrede uitgestel. Swartgepruikte fiskaal Van Ryneveld, met die vaste uitdrukking van wantroue op sy smal gesig, fluister naby De Wet se oor. Van Ryneveld is die enigste ander raadslid wat kerkdienste bywoon, sy ander kollegas se status maak hulle daarbo verhewe. Soms wandel die Fiskaal in die Laan met ’n oop boek op sy hand en mense wonder of dit ’n liefde vir studie is of moontlik iets anders beteken. Hy het die vreemde belangstelling in obskure teologie, die metafisiese deel: Wie is diegene wat Weggeraap gaan word, wat is die naam van die Bose, die getal van die Dier, die datum van die Antichris, wat gaan by die Opstanding met gevierendeeldes gebeur? Hy praat lank oor sulke sake sonder om êrens uit te kom. Sulkes, sweer kaptein Thibault, vermoor soms hul eie gesinne.

De Wet het hom dwars gedraai by die tafel, hy neem snuif met sy pinkie omhoog en sy knieë ver uitmekaar. William glimlag en wonder of die man sulke styl in Franse boeke gesien het? Eiebelang lê De Wet na aan die hart; hy is heerssugtig oor ondergeskiktes (daaroor kom klagtes) en kruip voor sy meerderes. Bergh, die kassier, die jongste lid en nog net twee maande op die Raad, ken hy as ’n eerlike man wat goeie diens aan sy geboorteland wil gee.

Sy sitplek gee ’n uitsig oor die voorplein. Die Kasteel se ruitglas is horisontaal geriffel van dertien dekades se smelt en sak soos kerswas, dit is dalk van die oudste glas op hierdie vasteland. ’n Vrou met ’n donker mantel en ’n koponderstebo jongeling kom oor die voorplein na die pui toe, ook die seun is donker geklee. Hulle is nie van hierdie gemeente nie; sy dra nie die wye Kaapse hoepelrok nie. Haar houding is regop; ’n onverwagte sonstraal vang haar en haar skraal skadu val ver na regs oor die wit skulpgruis. ’n Gedagte kom by hom op: Is jy die een waarop ek gewag het? Johannes die Doper het dit gesê; die antwoord was: Wat dink julle is ek, ’n riet wat in die wind bewe?

Sekretaris Georg Goetz, stip en nougeset, bebril en al halfpad in Sluysken se agterste op gevorder, wag met vingerpunte teenmekaar om op sy baas se knik die silwerklokkie (’n afskeidsgeskenk van goewerneur Swellengrebel) te lui. Op die groen tafelkleed lê sy pluime langs sy kladboek en sandfles. Sy ink is vars aangemaak en deeglik geroer, daarop kan jy tienduisend ryksdalers verwed.

Sluysken se ronde gesig skyn vriendelik en onskuldig soos die opkomende maan, dan glimlag hy na Goetz, en Goetz lui die klok een, twee, drie keer, soos by ’n kerk. “Die Raad is in sitting.”

“Goeiemôre, kollegas. Nogeens hartlik welkom. Ek hoop julle kon effens rus? Ons hervat dan. George,” (altyd op die Engels uitgespreek; sou dit Goetz geval?) “jy kan maar een notule maak van gisteraand en vanmôre, onder vandag se datum. Robert, is die Engelse offisiere nog in die dorp?”

Momsen van die melkhok het gesê hy is oortuig Gordon was een van drie wat voordag op De Wit se platdak met ’n verkyker en kaart geloop en in verskillende rigtings gekyk en beduie het. Gordon se onderkaak sak effens. Gevang. Met albei wenkbroue gelig, sy mond half oop, die uitdrukking van verontwaardiging wat amper konstant daarop hang, draai hy sy gesig. “Ek weet nie, Edel Heer.”

Die voorsitter lig ’n hand, palm boontoe, hulpeloos. William antwoord behulpsaam: “Hulle het by De Wit oornag. Mense met ’n verkyker het vanoggend op De Wit se dak gestaan om die dorp se reede en verdediging te ondersoek. De Wit het hulle vroeg Simonsbaai toe weggeneem met sy kapkar, hy self op die kis.”

“Waar hoor jy?”

“Momsen, in die tuin.”

“Ek het hulle op pad teengekom, Edel Heer,” sê poshouer Brand. “Naby Nuweland.”

Sluysken sê kalm: “Ons het gisteraand besluit om die burgermag op te roep en al die pasgangers binne te kry. Ons hervat daar.” Die kommissaris se stem val koel op die naïewe oor, maar luister goed, dink William: Dit bly ’n hoflike, sluwe beleefdheid, want hy alleen doen hier al die dinkwerk. “Ek het iemand uit Simonsbaai laat kom om ons in te lig, maar die Raad moet self ondersoek.”

Almal stem saam; dít gebeur ook gedurig: Knik, mompel, knik nogmaals. “Pasgangers binnekry,” brom Brand. So, deur gedagteloos te brom, nooit te bevraagteken nie, niks voor te stel, nie te waarsku óf te bemoedig nie, self niks te doen of te sê nie, maar die mond dig te hou en die hande gevou met oë afgewend of neergeslaan, ís hoe verraad gebeur. Jou stilte word instemming, jou instemming ’n wapen in die teenstander se hand, ewe ondermynend as ’n landkaart of wagwoord aan die vyand gegee.

William begin: “Kommissaris, ek stel voor dat ten minste een volwasse burger, sê die oudste, van elke graanplaas tuis bly om die saadgraan in die grond te kry, noudat dit gereën het. Daarna kan hulle kom aanmeld.”

“Dankie, William. George, skryf so aan die landdros van Stellenbosch. Skryf eers my bevel aan die wagoffisier om die oproep te laat skiet, dat ek dit onderteken. Dan gee jy dit aan paai Absalom. Ons wag vir jou.”

Sluysken stuur die brief met die Prins se handtekening en seël van donkerpers lak van hand tot hand. Dié brief is vier maande oud, gedateer 7 Februarie in Kew. Gisternag het hulle tot twee-uur die inhoud met die Engelse offisiere bespreek. ‘Boustene van die geskiedenis,’ het professor Coolhaas sulke staatsdokumente genoem, maar hy verskil totaal daarvan; die geskiedenis lê in die ontleding en vertolking van die dokument. Kaptein Hardy het aan die Raad verduidelik dat Franse leërs Nederland binnegeval en oorrompel het, prins Willem het asiel in Engeland gevind. Hy, sekerlik hoogs verontwaardig, skryf nou die Kaapse gesagvoerder aan om die Britse oorlogsvloot toegang tot Kaapse hawens te gee en die soldate in die Kasteel en elders toe te laat as troepe van ’n vriendskaplike moondheid wat die Kaap teen die Franse vyand kom verdedig.

Maar hulle kan nie. Die Kaap behoort nie aan prins Willem nie, sy brief dra geen gesag hier nie. Verstaan die Prins wat hy verlang? Hulle het dit gisteraand met ’n meerderheid van stemme van die hand gewys. Sluysken het geglimlag en nie gestem nie.

Met die sekretaris terug agter sy pluim, stuur Sluysken die brief aan Goetz. “Kopieer dit in jou notule, George, en laat roep vir ons die matroos.”

Die blou offisier, blykbaar aan klein kajuitdeure gewoond, kom sywaarts gedraai en effens gebuk, met sy hoed onder die arm deur die wye opening binne. Hy trek hom op aandag binne die deur.

“Goeiemôre, here.”

William sê: “Goeiemôre, luitenant.” Twee of drie lede knik, Kaapsgewys. Gordon frons die offisier intimiderend toe, dis ’n saak van rang, van etiket. Hulle is albei in uniform; waarom salueer die man hom nie? Veegezak kyk twee maal, verwonderd. Wat pla hulle?

“Kom sit, meneer Veresak. Welkom hier by ons.”

“Veegezak, eerste luitenant van die fregat Medenblik.” Dis ’n Texelse stem, die familie Veegezak het geslagte lank ’n intieme verhouding met die Noordsee. Hy trek ’n swaar vierkantige kerkstoel van Birmese kiaat aan die onderpunt van die tafel uit, pas sy swaardskede langs sy been onder die tafel en sy blou hoed met goue omboorsel op die blad voor hom; hy draai dit dat die punt langs die tafel se middellyn wys.

Voorsitter Sluysken kyk af na sy papier. “Veegezak. Ja. Wat het daar gebeur?” Oor Veegezak se skouer sien William deur die venster die vrou met ’n donker mantel op die pui buite die deur. Haar gesig is weggedraai, sy loop die trappies af, die seun by haar se kop hang vooroor. Waarom word sy weggestuur?

Die luitenant sit regop, met sy arms gevou. “Die poshouer by Muysenburg het laatmiddag laat weet van skepe buite die baai: Sy uitkyker op die piek sien ver, die baai uit. Ons het gewag om te hoor of die vloot miskien sal verbyloop, Indië toe, maar toe sein die battery op die suidhoek en hys ’n Franse vlag. Dus, vyande, so ver as wat ons weet. Kaptein Dekker het gesê om gereed te maak. Ons het kanonspanne gemonster, geskut uitgerol en gelaai, met vuur en water gereed by elke stuk. Die uitkyker in ons voorbram is elke halfuur afgelos. Ons het gereed gebly tot eerste platvoetwag, toe kom hulle die baai in linie binne, op ’n loef van die oorkantse wal af, met ’n noordwestewind reg van voor. Nege oorlogskepe, met Franse vlae en wimpels. Pragtig om te sien.” Hulle hoor die spontane waardering in sy stem.

“Hou jou rede,” vra Sluysken. Hier is nou ’n probleem wat ook in die vaderland pla, dat sommige Hollanders vir die Fransman party trek. “Wat was pragtig om te sien? Weet jou skipper dat Brittanje ons bondgenoot is in die oorlog teen die Franse?”

“Ek praat van die aandson op die seile. Bloedrooi teen die berg anderkant die baai. Ek was in die voorbram om die uitkyker se verkyker te gebruik. Wat ’n gesig, sê ek vir die seun.”

“Ja,” knik Sluysken. “Vreemd rooi. Ja, vreemd. Ek moet jou vertel, Veresak: Ons het in Februarie ’n brief van die Kompanjie se advokaat gekry, dat die vaderland moontlik van alliansie kan verander. Met ander woorde, ’n nuwe regering kan dalk die Franse in Nederland verwelkom. Waarom? Oor wat die Franse gaan saambring, niks minder nie as ’n valbyl op ’n wa en hul leuse van Vryheid, Gelykheid en Broederskap. Weet jy wat dit beteken? Die einde van Oranjehuis, van ons land se onafhanklikheid, die Protestantse Kerk en ons eie regstelsel. Die slawe vrygestel. Alles wat in ’72 behou is, staan ons nou te verloor. ’n Werklike probleem. Advokaat Guepin waarsku ons teen ’n verrassing.”

Veegezak frons en sit twee bruin vuiste op die tafel, die breedte van sy hoed uitmekaar. “Kaptein Dekker weet daarvan. Maar jou verrassing, dié was skielik daar, as ek nie die seun se nekband gegryp het nie het hy uit die mas geval. Toe hulle bydraai om te anker, gaan waaragtig op elke skip ’n Engelse vlag in die grootbramtop oop, net soos ’n blom, en die Franse een gly dek toe.” Hy ruk een groot hand skielik na regs. “Net so.”

Goetz strooi uitdrukkingloos sand oor sy geskrif. Gordon grinnik, dit lyk of hy Veegezak se vertelling geniet. “Hoe sterk is die vloot?” Die probleem waarna Sluysken verwys het, is hier om hul tafel teenwoordig: Party ondersteun Oranje, die meeste gee nie om nie; Gordon is ’n Oranjeman, hy skuld die Prins diens vir gunste.

“Drie 74’s, drie 64’s, ’n fregat van 24 en twee sloepe, ’n 18 en ’n 16.”

“Daar het jy dit,” glimlag die kolonel en wys geel tande. “Ons kan gerus wees.” Hy bedoel dat die Engelse vyfhonderd kanonne gebring het; Simonsbaai het net twee batterye van vier twaalfponders elk en moet liewer stil-stil oorgee. Dié gedagte is veragtelik, luitenant Veegezak maak of hy dit nie hoor nie. Die tafel voor hom word ’n skip en hy seil weg; hy soek ontvlugting in beelde van hoë maste wat met die deining kantel, van ra’s nat en glad van die eerste aanddou, gebondelde seile wat in die wind ruk en klap sodat swaar talies rondvlieg en dreig om jou harsings uit te slaan, ’n wiegende dek onsigbaar ver onder sy voetsole en deur verdonkerende seile versluier, dít alles swem voor sy oë. A, dan is ’n offisier ver, ver van sy skipper se stem. Moenie ondertoe kyk nie, sê hy aan hooglopers, kyk vorentoe, laat jou voete die voelwerk doen.

“Skipper het my ondertoe geroep: ‘Veegezak,’ sê hy (die luitenant benadruk sy naam), ‘dis geen eenvoudige saak dié nie. Jy verstaan Engels. Neem die jol, gaan hoor wat hulle soek. Stel die gewone vrae, watter skepe, waarvandaan en waarheen, wie’s admiraal? Gebruik jou gesonde verstand. As hulle net verversing soek, dan’s dit in orde. Neem hierdie blou doek, dis nie rooi óf wit nie, verstaan? So gou as als eerlik lyk, loop na die lykant en waai daarmee in ons rigting. Ons seiner hou jou in die verkyker en ek sal antwoord met ’n landsvlag aan die besaanpiek.’”

“Die afloop?” vra Sluysken stil, sy sagte vingerpunte rus teenmekaar.

“Hulle is ’n lelike klomp moederskinders en ag ons nasie nie die minste nie. Om by hulle hoogstes te kom was moeilik. Ek moes antwoorde hê, en al wat ek had is dié uniform. Ek is van een na die ander gestuur op die vlagskip, niemand wil gesig laat sien nie. Van die kwartiermeester by die valreep na die wagoffisier met verkyker onder die arm, van daar na die skipper in sy kajuit, en terug na die wagoffisier. Die admiraal het nie verskyn nie.”

“So?” vra Sluysken.

“Wagskip, sê ek. Waarvandaan? Portsmouth en Southampton. Waarheen? Die Kaap. Jul admiraal? Elphinstone. Doel? Toe laat hy my na die kajuit neem. Daar sit sy skipper met ’n brief voor hom. ‘Teken hier en gee dit aan jou kaptein, dis vir die Kaapse goewerneur,’ sê hy.” Veegezak wys na die tafel voor sekretaris Goetz. “Ek sien hom lê, daar.”

“Weet jy wat hierin staan?”

“Kaptein Dekker het dit oopgemaak.”

“Hoe is jul offisiere in die politiek gesind?”

“Offisiere is meesal Oranje. Die volk is verdeel, Oranje en Patriots. Hulle vloek op mekaar en slaan vuis ook. Ons skipper laat dertig houe gee sonder om kant te kies. Gedra julle só dat die vyand nie ’n enkele maaltyd aan wal te eet kry nie, sê hy. Wie is ons vyand, vra hulle, die Fransman of die Engelse? (Veegezak trek sy skouers op.) In vredestyd die een wat eise aan jul gewete stel, maar as die skietery begin, doen jy jou plig en kyk waarheen jou offisier sy swaard wys; volg hom en skiet raak.”

William se hart word warm vir die luitenant.

“Nou, Veresak,” sê die Edel Heer. “Het jy met die doek gewaai?”

“Nee. Hulle was onder die indruk dat julle hier al van die nuwe bondgenootskap met Frankryk weet. Waarom anders vals vlae?”

“Is daar nou ’n Hollandse bondgenootskap met Frankryk?”

“Ek lei dit van hul gedrag af. Skipper Dekker sê ons moet Engelse as vyande beskou.”

“Dankie vir jou moeite, en bedank jou skipper.” Sluysken sien dat Veegezak, miskien in ongeduld, sy twee vuiste oopmaak en sy hande op hulle kante gekeer op die tafel plaas, duime na bo. Hy lig sy ooglede. “Ja, is daar nog wat?”

Die luitenant kap die tafel met sy regterhand. “My naam is Veegezak. Maar wat meer is: Pas op; hierdie mense is ver van die huis af en gee vir geen duiwel of sy moer om nie. Ek het hulle hoor praat. Hulle het gekom om jul stad en kolonie te vat. Daar is buit belowe, range, miskien plekke in die parlement. Wie sal nie sy lewe waag nie? Verstaan wat ek vir julle sê: Julle het ’n inbreker voor jul venster, hy het sy koevoet, sy knuppel en sy sloop gebring. Hy sal nie met leë hande huis toe gaan nie. Die oorlog in Europa het gisteraand Kaap toe gekom en julle gaan kruit ruik. En nog iets: In Simonsbaai lê twee Kompanjieskepe vir die Ooste bestem. Maak klaar dat hulle môre sáám met ons uitloop, of jy gaan hulle kwyt wees.”

“Dankie, meneer Veegezak. Die Raad sal daaroor besluit. Het jy vervoer terug?”

“Luitenant Veegezak. Ek gaan met die poswa terug.” Hy kyk in die raadsaal rond voor hy opstaan en weer die skede langs sy been pas, en tel sy hoed op. “Dit lyk vir my na ’n skaflike kasteel, dié. As julle nie wil baklei nie, pak maar jul breekgoed weg, want die Engelsman moet die plek hê. En hoe kry julle dit weer teruggevat?” Hy wys oor die tafel. “Dit sê nie op daardie papiertjie nie.”

“My komplimente aan jou skipper,” sê Sluysken.

Om by die wye deur uit te gaan, draai Veegezak hom weer sywaarts, met sy swaard teen sy broekspyp gehou. Toe die droë slaaf die deur toemaak, keer Sluysken hom na links: “Nou, jou advies, Robert?”

Gordon knik tevrede. “My plig is gelukkig duidelik. Die Prins se bevel is om ons Engelse vriende te ontvang soos ons in ’81 die Franse huurtroepe ontvang het. Ek glo hierdie matroos moes die sein met die doek gegee het. Ek beveel ’n onderhandelde skikking aan, dat ons met sir George Elphinstone skik dat hulle die Kaap vir die Prins sal bewaar, maar dat die Britte onder Edel Heer sal bly ressorteer en ons eie regering in beheer bly. Hulle sal tevrede wees.”

“’n Sir, nè? Waar hoor jy? Jy noem drie eise, die verskil is dat die Prins nie die huurtroepe van ’81 gestuur het nie, maar ons eie Direkteure. Die Prins is die grootste aandeelhouer, die sogenaamde hoofpartisipant. Nogtans het hy geen uitvoerende mag gekry nie. Jy, Christoffel?”

Poshouer Brand neem snuif, bedien met duim en wysvinger een harige neusgat na die ander, nies drie maal luidrugtig in ’n geruite sakdoek en vee sy neus af. “Ek stem, eenparig. Ek kon dit self nie beter gesê het nie.” Sluysken frons, De Wet frons, Van Ryneveld frons. Om te nies is swak fatsoen.

William wag nie langer op ’n beurt nie; dis asof Hardy en Mackenzie van die middernagtelike vergadering self hier sit en onsin praat. “Heer voorsitter, die tyd vang ons onvoorbereid. Ons weet nie wat die toestand in Nederland is nie. Ek glo ons moet die allerbeste verdediging voorberei, en in beheer bly tot ons weet wat in Nederland aangaan en wat van ons hier verwag word. Tweedens: Die brief kom van ’n vlugteling in die buiteland. Het hy gevlug omdat sy volk die Franse verwelkom het? Sy brief, as die handtekening eg is, is nie deur die State-Generaal bekragtig nie en ons weet dat hulle, nie die Prins nie, ons vaste regering is. Hy het geen eis hier te stel nie en Engeland sal geen vloot stuur uit liefde vir prins Willem nie, hul saak is alleen eiebelang. Hul aanval kan oorland uit Simonsbaai kom óf hulle kan die vloot hier na Tafelbaai toe bring en ons dorp bombardeer. My gevoel is dat hulle ons sterk kusbatterye en die winterweer gaan ontsien, met ander woorde, dat kolonel Gordon se troepe op land getoets gaan word. Ons wagwoord moet ‘paraatheid’ wees. Laat ons vroegtydig moontlike slagvelde bepaal en vooruit ons aksie beplan.”

“Die bevelvoerder en krygsraad sal dit doen,” sê Gordon. “Ons het nie hulp nodig nie.”

“Wat is jou plan? Ek wil nie soos ’n skaap staan deur wolwe omring nie. Vertel ons jou plan van aanval.”

Jong Bergh vra: “Hoe weet ons dat ’n meerderheid Nederlanders nie die Franse verwelkom het en dat die State-Generaal nie die stadhouersamp afgeskaf het nie? Met ander woorde, dat daar wel ’n wettige owerheid bestaan en dat die Engelse ons met opset belieg?”

Die voorsitter ignoreer Bergh se onverwagte bydrae. “’n Voorstel van William. Dié daarvoor?” Die voorsitter kyk om die tafel. “Daarteen? Twee. Skryf dit dan, George. Ons stuur ’n kommissie so ver as Simonsbaai om die situasie te ondersoek en aan die Raad bekend te maak. Sal jy gaan, William?”

“Graag. Getal skepe, bemanning en kanonne, getal soldate aan hulle kant en wat ons daarteen in die veld kan stoot. Die toestand van ons batterye en hul toerusting, die gereedheid van ons volk. Die beste plek, tyd en wyse vir ons aanval.”

“Dit kan ek jou sê,” verdedig Gordon. “Een plek is so sleg soos die ander. Wat wil jy weet?”

“Jy het ’n onderhandelde skikking voorgestel.” William glimlag stil na die voorsitter. “Ons het net huurtroepe en burgers; u weet dat Machiavelli bevelvoerders waarsku om nie net op huurtroepe te vertrou nie.”

“Almal is huurtroepe,” kla Gordon, fronsend. “Dis wat ons is. Ek is ’n huurling.”

Die Fiskaal sê, met snuif op sy duimnael: “Daar is veel in Machiavelli wat nie goed is om te weet nie. Vele slinkse sygange. Hy is berug daarvoor.” Machiavelli word dikwels aangehaal, dink William, en selde gelees.

“Wie is dié waarvan hulle praat?” fluister Le Sueur aan De Wet.

“’n Paapsgesinde van die outyd. Het ’n boek geskryf.”

“William, die Kaap word al ’n eeu en ’n half deur huurtroepe verdedig.”

“Daar is nooit geveg nie, heer voorsitter, behalwe teen inboorlinge. Dan was daar burgers vooraan.”

“Kom na die hede. Ons moet aanwend wat ons het.”

“Wat die Raad dadelik moet weet, kommissaris, is die houding van ons personeel en van ons twaalfduisend slawe, die toestand van ons fortifikasies, ons landingsbote, ons groentetuine, ons watervoorraad in Simonsbaai en die toestand van boerderye in daardie omgewing. Dan kan die Raad dáárvolgens besluite neem en optree.”

“Dié kan ek jou ook vertel,” sê Brand. “Ek kan hom dit alles sê, Edel Heer.”

“Ek betwyfel dit nie, Christoffel. Wat dink die invaller van ons situasie, kan jy dit sê?” Brand sal nie gou weer sy mond oopmaak nie. “William?”

Hy tel op twee vingerpunte: “Die aard van die terrein van Simonsbaai tot Muysenburg, van daar tot Wynberg, van Wynberg af tot hier. Waar veg ons met veldkanonne, waar met voetsoldate, waar met ruitery, waar met skerpskutters, waar met houwitsers.” Dit is almal punte wat Machiavelli sterk beklemtoon.

“Wat is hierdie houwitsers?” fluister Le Sueur aan De Wet. De Wet leun nader en fluister: “Bergkanonne, dink ek.”

“My sake alleen,” sê Gordon, maar Sluysken lig sy ooglede.

“Nee, vir my om te besluit. Wat sê Machiavelli, William?”

“‘Vergeet van die weer, moeite en koste. Kom eerste daar met die meeste mense, skiet eerste, skiet die vinnigste, skiet laaste, skiet om te dood. Mislei en verras hulle, val aan, gee hulle geen kans om te herstel nie. Wis hulle uit voor hulle versterk word.’”

“Wie wil jy saam hê, William?”

“’n Aktiewe burgeroffisier soos kaptein Van Reenen. En ingenieur Thibault.”

“Goed,” sê die voorsitter en krap sy naam onderaan nog ’n dokument. “Neem tog die liewe Taaibolt hier weg. Versamel vir ons die inligting.”

“Nog iets: Veegezak het van die uitvarende skepe gepraat. Dit is Geertruida en Willemstad.”

“Hulle sal voorsien word. Goed so, Olof, Johannes?” De Wet en Le Sueur knik sonder om na die voorsitter te kyk. Hul seebriewe lê wag al op sy tafel.

“Ek sou graag twee posduiwe saamneem. Is posduiwe die pad geleer, van Simonsbaai tot hier?” Hy draai na Brand: “Hou jy duiwe aan?”

“Waarom?”

“Van Simonsbaai tot hier is sewe uur te voet vir ’n boodskapper. ’n Posduif neem ’n halfuur.”

Almal kyk na Gordon, wat ’n ontevrede gesig van een na die ander draai.

“Jy herinner my so aan jou oorlede vader, William,” droom raadslid Le Sueur aan sy linkerkant; dit is die ou man se totale bydrae tot die dringende verdediging van die Kaap. Le Sueur en De Wet, huisvriende en albei daarvoor lief om ge-edel-heer te word, stem al lank saam met wat die ander sê. Dit lyk of hulle beurte neem om te dink en te probeer onthou: Wat was tog weer die name van daardie twee Hoë Kommissarisse van drie, vier jaar gelede? En wat het toe van hulle en hul belangrike sending geword?

Die deurwag skuifel op klikkende kaparrings agter die stoele verby, buk by Sluysken met ’n brief op ’n skinkbord. Die voorsitter sit sy bril op om te lees. “Heer Ross van die Britse vloot vra oudiënsie. Dis generaal Craig se sekretaris. Ek en kolonel Gordon word na die vlagskip genooi, of Robert alleen as ek nie kan gaan nie. Hulle gaan nou te ver. Skryf so, George: Antwoord dat die Raad oudiënsie weier; sê ons word albei hier benodig. Skryf ’n pas vir ’n ligte rytuig aan die stalmeester, vir ’n tog Simonsbaai toe môre vroeg. Robert, stuur vir majoor De Lille met tweehonderd voetsoldate en honderd kanonniers daarheen. Christoffel, kyk dat hulle daar gehuisves en voorsien word.” En weer aan Gordon: “En kom asseblief ná die middag vir ’n bespreking van die dorp en baai se verdediging en bring jou majoor van artillerie en die ekwipasiemeester saam.”

Oë draai na die kolonel. Gordon haat dit om beveel te word; dit is welbekend. Hy vind dit verkeerd en irriterend dat ’n ander hom insake sy soldate beveel. Hy het dié moeilike saak herhaaldelik aan die Raad probeer verduidelik: Die Prins het aan hóm bevel oor die garnisoen gegee, maar kommissaris Sluysken eien hom gedurig die opperbevel toe. Dit kan ’n onheil afgee as die twee teen mekaar begin werk. Gordon staan op, trek sy rooi baadjie reg, buig styf van die heupe af en gryns; die goue verf van sy epoulette glim en sy sabelkoppel rinkel toe hy van die lig wegdraai.

“William, kom jy ook,” sê die kommissaris.

Thibault en Van Reenen, twee eersteklas koppe. Hulle kan die perfekte aanvalsplan tafel toe bring. Vriend Robert staan voor die grootste oomblik van sy loopbaan, ’n veldslag wat hom lewenslange roem gaan wen. So ’n kans kom selde en hy beny die kolonel sy geluk. Majoor De Lille: Dit is die brawe offisier vooraan, die gesig van ons verset en die naam wat in skoolboeke gaan leef. Die oproep, een skoot elke twee minute, van die Imhoff-battery begin toe William na sy kantoor in die voorhof loop, die gedreun word uit een hoek van die binnehof na die ander gekaats, die swaar mure om hom ruk van die herhaalde slae en ’n klam noordewind druk bruin rook binnetoe, oor die seekanteel. Die voorhof ruik na oorlog. In die maskorf op Catzenellenbogen, net sigbaar bo die rollende rook, hang ’n matroos, sy arm om die paal, om met ’n lang verkyker na die vaderlandse vlag by Soutrivier te soek.