Читать книгу Разламашкі майстра Люфта (зборнік) - Кацярына Мядзведзева - Страница 13

Матухна Лемюэля аказалася маладжавай дамай з дробнымі зморшчынкамі ў кутках вачэй. «Гусіныя лапкі» – цётка Аўгуста іх вельмі баіцца і кажа, што яны з’яўляюцца ў тых, хто несур’ёзны і залішне многа смяецца, а вось маркотных асоб, накшталт мяне, чакае ў старасці «грымаса пахмурнага». Я не лічыла сябе пахмурнай, але з цёткай не спрачалася, бо і чалавекам, задаволеным жыццём, мяне назваць нельга, і таму цяжка судзіць, што пакажа мне люстэрка праз дваццаць гадоў.

Матухна Лемюэля з люстэркам была, відавочна, у ладах. Яе скура свяцілася матавым роўным ззяннем, як у юнай дзяўчыны, валасы і вочы блішчалі. Чамусьці ў мяне мільганула думка пра тое, што гэтая жанчына не проста так узяла на памяць Грымсвотнавы кнігі, што яна прачытала іх і паспяхова выкарыстоўвае некаторыя замовы. Яна выглядала неверагодна маладой і прывабнай.

– Дазвольце прадставіць вас адну адной: гэта мая матухна, а гэта Дэйсі Мэй. Матухна, тая самая Дэйсі.

– Мілая Дэйсі, мой сын увесь час гаворыць пра цябе, але я бачу, што ён моцна прыменшыў тваё хараство, – яна расцалавала мяне і за руку правяла ў пакоі, дзе неадкладна прынялася накрываць стол для чаяпіцця. – Лем, твой фрак мы аддалі ў чыстку, праз два дні будзе гатовы.

– Ах мама, ну хто ў нашы дні жэніцца ў фраку? – узмахнуў рукамі Лемюэль.

– У нашы дні, у нашы дні, – засмяялася місіс Грымсвотн, – ты кажаш так, быццам я выхоўвалася тысячагоддзі таму і ўпершыню бачу электрычную лямпачку. Жаніся хоць у піжаме, сябар мой, абы твая нявеста была не супраць, – і яна падміргнула мне, як саўдзельніцы.

– Нявеста Лемюэля – дзяўчына строгіх правіл, так што піжаму яна наўрад ці ўхваліць, – сказала я, каб падтрымаць гутарку, і маці адразу ж павярнулася да Лема:

– Ну вось, ты чуў? Фрака табе не пазбегнуць!

Калі Лем паведаміў маці, што нам патрэбны «Самыя дзейсныя сродкі», яна без лішніх слоў правяла нас у бібліятэку, да зашклёнай невялікай шафы, што стаяла ў міжаконні.

– Усе кнігі сэра Грымсвотна тут. І тыя, што з драконавага куфра, таксама, – сказала яна з усмешкай. – Калі б цётка Генрыета даведалася, колькі за іх прапаноўвалі на чорным рынку, яна б з’ела ад злосці свае каменныя кексы разам з падносам.

– Мы толькі ад яе, – уставіў Лем.

– О, тады вам трэба не проста гарбата, – з разуменнем кіўнула яна, – я прынясу мясны пірог і сыр з варэннем. А вы пакуль шукайце, шукайце, дзеці мае.

Яна падбадзёрыла іх сваёй усмешкай і выйшла. А я глядзела ёй услед і з сумам думала пра тое, што як усё-ткі выдатна, калі ў цябе ёсць любячая маці, якая аддае ў чыстку твой фрак, спяшаецца на кухню, каб прынесці табе паесці, маці, з якой ты можаш разам нязлосна кпіць з дзівацтваў састарэлых сваякоў. Сям’я. Я быццам бы таксама не ў пячоры пустэльніка вырасла, і бабуля любіць мяне па-свойму, і цётка з сёстрамі ніколі не крыўдзілі. Але ў нашым доме неяк прахалодна, нібы хтосьці забыўся зачыніць акно і скразнячком выцягвае прочкі ўсю цеплыню сямейных адносін… Ах, як я зайздросціла Лему і яго сястры.

– Дэйсі, ты толькі паглядзі, якія тут скарбы, – мармытаў тым часам Лемюэль. – Я так удзячны табе! Калі б не ты, я б не зацікавіўся сур’ёзна прадзедам і яго працамі… Я быў нейкім перакаці-полем, а цяпер пачуваю сябе хай і маладзенькім дрэўцам, але з вельмі доўгімі каранямі…

Ён даставаў кнігі адну за адной, чытаў назвы і ставіў назад, асцярожна пагладжваючы іх па вокладках, быццам гэта былі не кнігі, а завяртушкі з іх пыльнымі мяккімі лапкамі ці бяспёры – толькі што вылупіўся – мазгаклюй… О, здаецца, я пачынаю думаць катэгорыямі Лемюэля. Таго і глядзі, маленькія нямышы перастануць мяне дзічыцца і вылезуць з норкі, каб я пачасала ім за вушкам.

– «Мастацтва варэння зелляў», «Яды і кіслоты», «Гаючыя ўласцівасці балотных раслін», «Тынктуры, адвары, слізі» – паслухай, тут адны назвы чаго каштуюць. – «Пра карысць пеўневага каменя і пра шкоду яго», «Як прыгатаваць амаладжальны эліксір у хатніх умовах»…

Матухна Лемюэля ўжо двойчы зазірала ў бібліятэку і нагадвала, што гарбата пададзена, а мы ўсё гарталі і шамацелі, але нічога падобнага на «Самыя дзейсныя сродкі» не адшукалі. Частка кніг была без загалоўкаў, яшчэ частка – з непранумараванымі старонкамі, і мы гарталі да 87, але нічога падобнага на замову ці рэцэпт там не знаходзілася. У іншых кнігах было значна менш старонак. Мы перакапалі ўсю шафу. Тоўстыя фаліянты і худасочныя запісныя кніжкі, сшыткі і расходныя кнігі, дзённікі, соннікі і спісы пакупак – у сэра Грымсвотна ўлічана было ўсё, ажно да колькасці груш, сабраных за пэўны год, і бутэлек віна, выпітых у Духаў дзень.

Асабліва мне спадабаўся разлінеены сшытак з пералікам усіх падарункаў на дзень нараджэння і Каляды ад прадзеда Лема радні кожны год. Мабыць, ён запісваў іх, каб не паўтарацца, там жа былі пазнакі – спадабаўся падарунак ці не. Так, напрыклад, «Падушачцы» вельмі спадабаліся каралавыя пацеркі, а «зборнік лірычнай паэзіі» пакінуў яе «ў разгубленасці». А вось насупраць цёткі Генрыеты кожны раз было напісана адно і тое ж – «грашыма», і кожны раз адна і тая ж іранічная пазнака – «рыдала ад шчасця». І вельмі кранальна было знайсці ў гэтым спісе «маляўку Лема», які атрымаў ад прадзеда кніжку з малюначкамі («згрыз»), піраскаф («разбіў») і нейкі загадкавы «ветраўлоўнік». Насупраць апошняга падарунка сэр Грымсвотн не зрабіў ніякай пазнакі, і мне стала раптам вельмі сумна.

Лем зірнуў праз маё плячо.

– Геніяльна, – прысвіснуў ён. – Вось адкуль у матухны яе Запамінальнік! Яна ўдасканаліла прадзедаву ідэю: запісвае яшчэ кветкі і ўлюбёныя ласункі ўсіх сваіх знаёмых – адным словам, здолее дагадзіць чалавеку, калі захоча, – тут ён падняў указальны палец, намякаючы, што яго матухна дагаджае далёка не ўсім.

– Тваю нявесту яна ўжо занесла ў свой Запамінальнік?

– Вядома, – кіўнуў Лемюэль. – Мая нявеста любіць ранункулюсы, ванільныя вафлі і ружовы колер. І цярпець не можа гузікі. Уяві сабе, у яе ўся адзежа на гапліках і шнурочках. А яшчэ яна баіцца цотных лікаў, таму я ніколі не дару ёй ні завушніц, ні пальчатак – яна лічыць гэта благімі прыметамі, уяві. Напачатку нашага знаёмства я не ведаў пра гэта і прынёс ёй тузін пірожных. Яна пералічыла іх і кінула ў камін, яны згарэлі ў мяне на вачах, небаракі.

Калі не хочаш адказваць на пытанне, можна прамаўчаць і шматзначна ўсміхнуцца. Можна спрытна змяніць тэму гутаркі ці адказаць пытаннем на пытанне. Але Лем, калі не хацеў адказваць на пытанне, пачынаў дурэць, прычым з сур’ёзным тварам і штодзённым тонам – так, што я далёка не адразу гэта заўважала.

– Матухна, а кнігі нідзе няма! – паскардзіўся Лем, калі мы скончылі пошукі і выйшлі ў гасціную да астылай гарбаты. Лемюэль схапіў лустачку сыра і праглынуў, здаецца, не жуючы. Я таксама жудасна прагаладалася, але выхаванне не дазваляла накідвацца на ежу вось так па-варварску, без запрашэння, не чакаючы іншых. Я ж была не ў сябе дома.

– Не можа быць, – сказала місіс Грымсвотн здзіўлена. – Я выдатна памятаю, як яна выглядае: пульхная карычневая кніжачка, там яшчэ на сёмай старонцы тоўсты адбітак пальца…

Лемюэль развёў рукамі, і тады яго матухна раптам пляснула сябе па лбе і усклікнула нібы злосна:

– А! Я, здаецца, здагадваюся, дзе яна! Сёй-той узяў яе і, у сваім рэпертуары, не палічыў патрэбным пакласці на месца. Молі! – закрычала яна.

Мая цётка Аўгуста лічыць, што крычыць з пакоя ў пакой толькі бедната (балазе, іх цеснае ўбогае жыллё гэтаму спрыяе). А добра выхаваныя арыстакраты пасылаюць за патрэбным чалавекам прыслугу ці, на крайні выпадак, кагосьці з малодшых сваякоў. Але матухна Лемюэля была, верагодна, процілеглага меркавання, і яе дзеці таксама, таму што з глыбінь дому данеслася звонкае:

– Чаго-о?

З хвіліну яны перакрыкваліся, а потым у гасціную ўляцела юная дзяўчына з вяснушкаватым мілавідным тварам. Штосьці адразу выклікала ў мяне прыязнасць да яе: ці то вяснушкі, якімі і я, як вядома, была багатая, ці то яе адкрыты погляд і ўсмешка, адрасаваная мне.

– Лем, ты калі прыйшоў? – загаласіла яна, кінуўшыся да брата ў абдымкі. – Я думала, ты сёння страшэнна заняты.

– Я раптам стаў страшэнна вольны, – важна адказаў Лем, абдымаючы дзяўчынку з перабольшана сур’ёзным выглядам. – Дэйсі, дазволь прадставіць табе, гэта мілае стварэнне – мая малодшая сястра Молі. Яна страшэнна хоча з табой пасябраваць, але я, – тут ён мне падміргнуў, – сказаў ёй, што ты вельмі строгіх правіл і не заводзіш сяброўства з усялякімі маляўкамі, я ж маю рацыю?

Не паспела я прыдумаць жарт у адказ (я тугадум, калі казаць адкрыта, геній «лесвічнага розуму»), як Молі ўжо горача абдымала мяне і цалавала спачатку ў адну шчаку, потым у другую.

– Лем так многа расказваў пра цябе! – паведаміла яна. – Я страшэнна рада!

– Молі, разявака, ты куды падзела прадзедаў карычневы нататнік? – строга спытала яе маці, але вачыма яна нібы абдымала і гладзіла сваю малодшанькую, добрую і прыгожую дзяўчынку, і зноўку мне стала крыху сумна, бо ніколі ніхто не глядзеў так на мяне.

– «Дзейсныя сродкі»? – Молі роўна такім жа, як маці, жэстам пляснула сябе па лбе і праз хвіліну вярнулася з карычневай патрапанай кніжкай. Пры гэтым выгляд у Молі быў трохі дзіўны. Дакладна гэтак жа выглядаў наш кот, калі яму ўдавалася выкрасці на кухні рыбку і ён быў вельмі задаволены сабой, але ў той жа час перажываў ды чакаў, калі злачынства выкрыецца і ён будзе адлуплены газетай па тоўстым азадку.

– Ну вось усё і вырашылася, – матухна Лема з ласкавай усмешкай працягнула мне кнігу. – Спадзяюся, ты знойдзеш там тое, што шукаеш, Дэйсі.

У гэта імгненне маё выхаванне часова кудысьці адлучылася. Драпежна і крыважэрна ўхапілася я за пульхны томік, дрыжачымі пальцамі прынялася яго гартаць. Старонкі там былі прастаўлены прыгожым акуратным почыркам. 81, 83, 85, 89, 91… Але дазвольце? 83, 85, 89? А дзе ж 87?

Я казала ўжо, што мне не шанцуе. Патрэбная старонка была выдрана. Дакладней, акуратна выразана лязом ці нажніцамі.

– О не, – праенчыла я.

– Што такое? – ускрыкнуў Лем, а маці, убачыўшы гэта варварства, прагрымела:

– Молі!

– Ну а што, ты ж забараніла выносіць гэтыя кнігі з дому, а мне было трэба да зарэзу! – і дзяўчына правяла далонькай па горле. – Я б перапісала ад рукі, але ў прадзядулі такі старамодны почырк, там нейкія зусім незнаёмыя мне літары… Можа, увогуле на лацінскай…

– Табе было трэба да зарэзу, – паўтарыла місіс Грымсвотн. – Але вось Дэйсі, – яна паказала на мяне, – трэба яшчэ больш!

Молі вінавата зірнула на мяне.

– Так, я бачу, – прагаварыла яна ціха.

– Куды ты дзела выдраную старонку? – спытала маці.

– Аднесла містару Свіфту, – шморгнула носам Молі. Здаецца, яна была сур’ёзна засмучана наступствамі сваёй выхадкі. І матухна Лема выглядала засмучанай.

Адзін Лем пераводзіў погляд з маці на сястру, потым на мяне, потым ізноў на іх. Нездарма кажуць, што мужчыны зроблены інакш. Калі жанчыны хвалююцца з-за нейкай праблемы, мужчыны шукаюць спосаб гэту праблему вырашыць.

– Не разумею, з якой нагоды сусветная скруха, – прагаварыў ён нарэшце. – Старонка ў містара Свіфта? Ну так хадзем да містара Свіфта і закажам дадатковую порцыю «самага дзейснага сродку» – для Дэйсі.

Тут жа ажывілася Молі, і матухна стала глядзець на сына зіхатлівымі вачамі, у якіх чыталася: «Гляньце, якое разумнае дзіця я нарадзіла!» Канчаткова забыўшыся пра зверскі голад і астылую гарбату, мы трое – Молі, Лем і я – адправіліся да гэтага загадкавага містара Свіфта, а матухна грозна паабяцала да нашага вяртання прыгатаваць вячэру і не выпускаць нас з-за стала, пакуль мы не з’ямо ЎСЁ.

Па дарозе я зноў пачала трывожыцца.

– А ты ўпэўнена, што гэты містар Свіфт правільна разбярэ почырк твайго прадзеда?

– Вядома. Ён, ведаеш, які разумны, у яго нават мікраскоп ёсць. Ён кожную літарку там разгледзіць і кожны завіток, – пераканана адказала Молі.

– Усё будзе добра, Дэйсі, – упэўнена прамовіў Лем. – Не хвалюйся, а лепш падумай пра тое, што зусім хутка твая праблема будзе вырашана!

Я ўздыхнула, а Молі ўзяла мяне за руку. Лем ціхамірна ўсміхаўся, гледзячы на нас абедзвюх.

– Ніяк не магу вырашыць, што лепш: быць сяброўкай нявесты ці дзяўчынкай, якая нясе букет? – прагаварыла Молі задуменна. – У сябровак нявесты такія прыгожыя дарослыя сукенкі, але ўсе аднолькавыя, а ў дзяўчынкі з букетам сукенка зусім іншая, дзіцячая, затое яна ідзе наперадзе ўсіх, і ўсе на яе глядзяць і думаюць: «Якая ж яна прыгожанькая!»

– А можна яшчэ быць хлопчыкам, які нясе пярсцёнкі, – з усёй сур’ёзнасцю адказаў ёй Лем. – Падумай пра гэта!

– Ну і ёлупень жа ты, – абурылася сястра. – Цябе зусім не турбуе хуткае вяселле? Ты хоць ведаеш, якія словы павінен будзеш прамовіць?

– Вядома, – сказаў Лем. – На вяселлі жаніх і нявеста кажуць: «Так, так, так!» – і ўвесь час цалуюцца. І гэта самы прыемны момант. Не лічачы, вядома, тортаў і падарункаў. Дарэчы, ты можаш яшчэ быць дзяўчынкай, якая ўпершыню ў гісторыі з’ела цалкам вясельны торт і не лопнула, га?