Читать книгу Маўчы і будзь хітрым (зборнік) - Кастусь Травень - Страница 7

Неўзабаве, ужо на веснавой сесіі, Змітру надыходзіў час здаваць іспыт па сучаснай гісторыі дацэнту Пятакову. У недалёкім мінулым камуністычны артадокс, псеўдамарксіст і дагматык, ён спрытна перакаваўся на новую ідэалогію расійскага патрыятызму, на іспытах рэзаў тутэйшых нацдэмаў без усялякага жалю і літасці. Тым, хто адказваў яму на семінарах на трасянцы, Пятак чытаў мараль, якую пачынаў з словаў: «…молодой человек. Любите русский язык. Культура начинается с языка…» І далей далдоніў так, што ў тутэйшых слухачоў вушы пухлі.

Калі гэта адбывалася на лекцыі, у аўдыторыі, ён звяртаўся да прысутных: «Господа…». Ад гэтага слова ў асобных пралетарскіх і сялянскіх дзецюкоў пачыналася алергія, яны толькі зубамі скрыгіталі. Самае дзіўнае, што яшчэ нядаўна, да рэвалюцыі, Пятак быў «партайгеноссе», «партыйны таварыш», і казаў зусім іншыя рэчы: «Товарищи! Мы все советские люди. Партия нас учит все силы отдавать святому делу строительства светлого будушчего. Народы мира смотрят на нас с восхищэнием…»

І вось да гэтага артадокса праз некалькі месяцаў і павінен быў прыйсці здаваць сучасную гісторыю «Таварыш Маўзер».

Кандыдат навук – ён нядаўна абараніў кандыдацкую на модную цяпер тэму «Сталінскія рэпрэсіі падчас калектывізацыі» – Арсен Аляксеевіч быў першай сур’ёзнай перашкодай на пераможным дагэтуль жыццёвым шляху Змітра. Упершыню сустрэўшыся на семінары, яны адразу неўзлюбілі адзін аднаго. Тады ён, адказваючы на пытанне, як заўсёды, пачаў гаворку на роднай мове.

– Что вы сказали? – раптам жвава і зацікаўлена перапытаў дацэнт у Змітра.

– Чалавечым языком… – сказаў нехта са студэнтаў за спінай выкладчыка.

– Jeder kann fur sich etwas Passendes finden,[6] – дадаў нечакана Зміцер.

Арсен Аляксеевіч уважліва зірнуў на яго і валадарна прамовіў: – Студэнты, што не валодаюць рускім языком, не могуць разлічваць на станоўчую адзнаку на маім экзамене, на дзяржэкзамене ці абароне дыпломнай.

Пятак паглядзеў у вочы Змітру і ў адказ атрымаў нязломны позірк. Позірк быў не толькі цвёрдым і мужным – ён быў разумны. І гэты разумны позірк стрымана вывучаў дацэнта з цвёрдай ураўнаважанасцю перакананага ў сабе чалавека. Пэўна, гэтак маладая і дзёрзкая анаконда сыта глядзіць на самаўпэўненага пацука, што страціў рэальнае ўспрыманне сучаснасці. Цяпер у глыбіні гэтага позірку дацэнт убачыў сваё пацучынае адлюстраванне.

Арсен Аляксеевіч перасмыкнуў плячыма, быццам афіцэрскія пагоны ўсё яшчэ ціснулі на ягоныя плечы, і, павярнуўшыся, пайшоў да кафедры, помсліва разважаючы, што праз пяць месяцаў ён аддзячыць на іспытах гэтаму маладзёну-выдатніку за ягоныя паводзіны і ягоны позірк. Перакананасць юнака не збянтэжыла выкладчыка. Апошнія гады кар’ера дацэнта шпарка рухалася ўверх.

…Асэнсаваўшы словы Алеся, Зміцер напоўніцу адчуў будучую небяспеку. Ён уважліва, вельмі спрасавана ўзважыў тую цяжкасць, што нечакана вымалявалася перад ім.

На лекцыях і семінарах дацэнт трымаўся ветліва і не чапаў Змітра, які не верыў усталяванаму зацішшу. Асэнсаваўшы псіхалогію помслівых людзей, ён зразумеў, што крыніца помслівых паводзін асобы знаходзіцца ў межах звычайнай барацьбы за выжыванне. Помста – не рыса характару, а сродак выжывання. На ўсялякі выпадак Зміцер пачаў цярпліва адсочваць усе галіны дзейнасці дацэнта Пятакова.

…Акрамя выкладчыцкай працы, дацэнт удзельнічаў у шматлікіх камісіях і нават узначальваў міждзяржаўны звяз універсітэтаў двух братніх народаў. На травеньскія святы мелася адбыцца ўрачыстае паседжанне чальцоў гэтага хаўрусу, і ва універсітэце разгортвалася вялікая праца па падрыхтоўцы сумеснага святкавання. Злыя языкі казалі, што пры ўдалым ажыццяўленні гэтага мерапрыемства Пятакоў, пэўна, ужо прафесар, узначаліць адзін са сталічных універсітэтаў.

Будучы старшынёй руска-беларускага звязу гісторыкаў, філосафаў і філолагаў, Арсен Аляксеевіч доўга і ўпарта рыхтаваў – якраз да Дня Перамогі – святочнае паседжанне ў межах сцен універсітэта.

Была атрымана патрэбная матэрыяльна-фінансавая дапамога, набыты падарункі, запрошана безліч гасцей, падрыхтаваны святочныя канцэрты, імпрэзы, вечарыны, нумары ў гатэлях. Хадзілі таемныя чуткі, што магчымы нечаканасці, пра якія пакуль не казалася, але дасведчаныя людзі ў гэты момант шматзначна падымалі вочы да столі і рабілі загадкавы выгляд на твары: – з пэўных крыніц ….[7]