Читать книгу Скрозь «Маладосць». Не самая сумная кніжка пра грошы, чорны шакалад, пісьменнікаў і літаратуру - - Страница 14

Віктар Кунцэвіч

Ранак на возеры – гэта нешта фантастычнае: ціха пра штосьці мрояць дрэвы, а вада блішчыць чырвоным святлом, якое выліваецца ў яе з вялікага цэбра пад назвай сонца.

Вышукваю, дзе лодка Саламахі – згледзеў яе каля разлапістага кустоўя. З палаткі выбраўся заспаны Гардзей. Закурыў. Сядзіць і ўдумліва глядзіць на возера. Я падсеў да яго. Пытаюся:

– Вуду будзеце закідваць?

– Не, Валодзя наловіць.

* * *

– Віктар, пачакай хвіліначку, хачу ў цябе штосьці спытацца, – прыпыніла мяне каля пад’езда суседка, Людміла Васільеўна, кватэра якой знаходзіцца акурат над маім жытлом.

Апошнім часам я чуў, як па столі маіх пакояў грукаюць хуткія і дробныя крокі яе маленькага ўнука, і гэта не раздражняла, а, наадварот, узрушала, прымушала ўяўляць: які ж ён, гэты маленькі бегунок? Таму я жартаўліва адгукнуўся суседцы:

– Слухаю вас, маладая прыгожая бабуля.

– Ой, гэта ж не дзіця, а завадная лялька, у якой замест батарэйкі атамны рэактар. Не назаляе табе ягоны тупат?

– Не, такая музыка мне даспадобы!

– Маніш, – усміхаецца Людміла Васільеўна. – Але ж я вось пра што хацела спытацца: у маёй паштовай скрыні з’явіўся часопіс «Маладосць». Я ведаю, што яго ў нашым пад’ездзе выпісваеш толькі ты, ну і падумала, што паштальёнка пераблытала – паклала ў маю скрыню тваю карэспандэнцыю. А тут якраз і жонка твая падыходзіць, адчыняе сваю – і бачу: гэткі ж часопіс дастае разам з газетамі. Угледзелася я на часопіс, які трымала ў руках, – а там нумар маёй кватэры напісаны. Прыйшла дамоў, патэлефанавала на пошту, пытаюся: што гэта за часопіс пачалі мне прыносіць? А там са смехам адказваюць: «А вы што, не памятаеце, на якія выданні падпісваліся?» – «Не, – кажу, – з памяццю ў мяне пакуль што ўсё добра – не падпісвался я на часопіс “Маладосць”». – «Ну, можа, сын ці муж падпісаліся, – адказваюць. – Калі хочаце, можам праверыць». І праз хвіліну паведамляюць, што падпіску аформіла Людміла Ваньковіч. Што я магла яшчэ сказаць? Ціха паклала трубку. Дык вось я і падумала, што, можа, ты што ведаеш пра такое дзіва?

– А скажы, Васільеўна, ці чытала ты часопіс? – адказваю ёй пытаннем на пытанне, хаваючы ў вусах усмешку.

– Ну а як жа не пакарыстацца тым, што задарма ў рукі прыйшло? І ведаеш, зацікавілася я, мову ўзгадала – я ж таксама вясковая. Нават у вершах знайшла штосьці сугучнае для маёй душы. І прыемна, што пішуць маладыя, і так добра пішуць. Я ж думала, што беларуская літаратура толькі ў школьных падручніках і засталася…

Тады я і прызнаўся сваёй суседцы, што гэта я ад яе імя аформіў ёй падпіску.

– Чула мая душа, што без цябе ў гэтай справе не абышлося, – засмяялася Людміла Васільеўна, а потым сур’ёзна дадала: – Дзякую.

Адбывалася гэта размова даўно, недзе напачатку 1990-х. Тыя гады называюць ліхімі. І чаго ў іх больш было – ліха ці зухаватасці? – вызначыць цяжка. Хапала ўсяго. А вось для мяне асабіста гэты перыяд стаўся перыядам інтэлектуальнага і творчага росту. У 1990-м годзе я паступіў на завочнае аддзяленне факультэта журналістыкі БДУ. У той жа час пазнаёміўся і з творчым калектывам часопіса «Маладосць»: Генрыхам Далідовічам, Віктарам Гардзеем, Уладзімірам Саламахай, Анатолем Казловым, Казімірам Камейшай. Гэтыя людзі дапамаглі тады мне, таксісту з Магілёва, паверыць у свае сілы. І не толькі творчыя. А я ж сумняваўся, ці змагу адолець вучобу.

* * *

Не толькі я сумняваўся. Трымаючы ў руках маю залікоўку, крытык Таццяна Арлова, якая выкладала нашаму курсу тэорыю літаратуры, пыталася ў мяне:

– Што патрэбна табе, таксіст, на журфаку? Ты ж у слове «искусство» чатыры літары «с» напісаў.

– Дык гэта лішняя літара, як лішні паварот руля, – спрабаваў аджартавацца я, разумеючы, што лёс маёй вучобы вісіць на валаску.

Арлова ўсё нешта думала, гартаючы маю залікоўку. І я ўжо амаль трагічным голасам дадаў: вершы я пішу, хачу ўдасканаліцца вучобай…

– Вершы? А дзе друкаваўся?

– У «Магілёўскай праўдзе», у калектыўным зборніку «Прыдняпроўе».

– Ну, калі ёсць вялікае жаданне – вучыся, – і вывела ў залікоўцы такую жаданую для мяне тройку.

Вершы дапамаглі мне ўсталяваць амаль сяброўскія адносіны і з выкладчыкам беларускай мовы Мікалаем Каваленкам.

– Ці піша з вас хто вершы? – акінуў ён аўдыторыю зацікаўленым паглядам.

У адказ – ані гуку.

– Што, ніхто не піша вершы? Не можа гэтага быць! І зноў у зале цішыня.

– Дзіўна, – прамармытаў Каваленка.

– Я пішу, – падаў я свой голас.

– Во! – выгукнуў Мікалай Рыгоравіч. – Чаго ж ты маўчаў? Чытай!

Усе студэнты, якіх, па праўдзе, цяжкавата было назваць студэнтамі, бо завочнікі – людзі сталыя, ды я сам тады размяняў чацвёрты дзясятак, павярнулі галовы ў мой бок.

Тэма кахання была і ёсць адной з асноўных у маёй творчасці. Прадэкламаваў два вершы пра бессмяротнае пачуццё.

– А гэты хлопец умее кахаць, – заўважыў Каваленка і спытаўся: – А ці пішаш гумарыстычнае?

І я выдаў:

Грымнуў дружны рогат. А калі ён аціх, Каваленка сказаў:

– Нясі свае вершы, што ў «Вожык», што ў «Маладосць». Вось пабачыш – надрукуюць.

У рэдакцыі часопіса «Вожык» я патрапіў да Анэлі Тулупавай. Калі яна праглядвала мае вершы, маладая супрацоўніца, што сядзела за суседнім сталом, ціха, але даволі чутна прамовіла: «Ходзяць тут графаманы… І адкуль яны толькі бяруцца?..»

Я паглядзеў на яе здзіўлена, потым азірнуўся і, вядома ж, нікога больш не ўбачыў. Урэшце дапяў, што гэта было сказана ў мой адрас. Адчуў, як твар успыхнуў агнём.

– Як ты можаш! – усхапілася Тулупава. – Калі хочаш ведаць, ён прынёс добрыя вершы, а ты…

Далейшых слоў я ўжо не чуў, бо хуценька развярнуўся, рвануў на сябе дзверы і літаральна вылецеў з кабінета.

Тады ў мяне ўжо была падрыхтавана нізка вершаў для часопіса «Маладосць», аднак пасля такога калючага прыёму ў «Вожыку» я засумняваўся: наўрад ці мае вершы адпавядаюць узроўню рэспубліканскага часопіса. Таму доўга выбіраў на сваю думку лепшыя, удасканальваў іх праўкамі. І ўжо на наступную сесію пагрукаўся ў дзверы з шыльдай «Маладосць».

У кабінеце сядзелі двое, і калі я патлумачыў мэту свайго візіту, то круглатвары мужчына, гэта быў Казімір Камейша, сказаў:

– Вам да Гардзея, ён на калідоры курыць каля акна. Можаце падысці.

– Адкуль вы? – спытаўся Віктар Канстанцінавіч.

Удумлівыя яго вочы глядзелі на мяне з цікавасцю.

Запрасіў у кабінет. Вершы чытаць не стаў – запісаўшы мае дадзеныя, паклаў нізку ў стол. Стаў распытваць пра вучобу і працу. Мужчыны за суседнімі сталамі таксама ўключыліся ў гамонку.

З размовы я зразумеў, што ўсе яны прайшлі праз факультэт журналістыкі, і гэта надало мне ўпэўненасці: я ж іх паслядоўнік!

Час ішоў. Мяняліся тэмы размовы, і я, ужо добра знаёмы з тым, як працуюць журналісты ў газетах, дзівіўся: яны ж нічога не робяць на працы – толькі размаўляюць між сабой ды па тэлефонах. Вось дзіва…

Пазней Анатоль Казлоў мне патлумачыў:

– Я нават і не спрабую штосьці рабіць за сталом на працы: не дадуць людзі і тэлефон. Усё даводзіцца перабіраць дома вечарамі і ноччу. А колькі трэба прачытаць? Паглядзі!

Ён паклаў руку на кіпу папак з творамі. Анатоль Сяргеевіч загадваў аддзелам прозы.

«Напэўна, тут аб’ёмы паболей, чым мой студэнцкі курс рускай літаратуры ХІХ стагоддзя», – падумаў я.

Першая мая нізка вершаў у часопісе «Маладосць» з’явілася ў 1993 годзе. Безумоўна, Віктарам Гардзеем мне быў выдадзены пэўны творчы аванс, бо вершы яму давялося добра-такі падрэдагаваць. І я адзначыў, што ўсе праўкі ёмка карысныя. Тады і зразумеў, што гэта не што іншае, як урок паэтычнай творчасці, якога на факультэце журналістыкі не атрымаеш. Пра маскоўскі літаратурны інстытут у гады развалу ніхто з беларускіх студэнтаў ужо не марыў.

* * *

Мой аповед пра стасункі з творчым калектывам часопіса «Маладосць» быў бы няпоўным, калі б я не ўзгадаў пра выезды на рыбалку, якія ініцыяваў Уладзімір Саламаха – чалавек энергічны, актыўны, гаваркі. Па-шафёрску пра яго можна сказаць так: рухавік. Калі паведаміў яму, што эканамічныя ўмовы прымусілі мяне з легкавога таксі перасесці на мікрааўтобус, Уладзімір Пятровіч выгукнуў:

– Гэта ж выдатна! Можна арганізаваць выезд на калектыўную рыбалку.

І мы паехалі. Апроч мяне і Саламахі налавіць па меху рыбы збіраліся Віктар Гардзей, Анатоль Казлоў і вайсковец – сябра Уладзіміра Саламахі, прозвішча якога не памятаю. Па дарозе на Асіповіцкае вадасховішча Саламаха як самы вопытны, дасведчаны рыбак і падарожнік прапанаваў спыніцца каля лесу – нарыхтаваць дроў з паваленых сухіх дрэў.

– А што там, ля возера, дрэў няма? – спытаўся Гардзей.

– Ёсць. Але ўсё сухое там даўно павысякалі, – адказаў Уладзімір Пятровіч.

Як мурашы, мы цягнулі з лесу ладныя лясіны і запіхвалі іх паміж сядзеннямі, а людзі, праязджаючы міма, пэўна, думалі: «Што ж гэта за нарыхтоўшчыкі такія?»

Ужо на пад’ездзе да вадасховішча каля дарогі стаялі рыбакі, якія трымалі ў руках вязанкі з рыбай.

– Спыняйся, – закамандаваў мне Саламаха. – Трэба прыкупіць рыбкі.

– А што, яе ў возеры няма? Чаго ж мы едзем, як не лавіць? – цяпер ужо пытаўся Казлоў.

– Ёсць, – спакойна адказаў Саламаха. – Але ж пакуль мы яе наловім, пройдзе шмат часу, а юшку трэба варыць зараз, бо кішкі ўжо марш іграюць.

Мы выбралі прыгожае месца ля возера, балазе прыехалі надвячоркам, пачалі ставіць палаткі і раскладваць вогнішча.