Читать книгу Скрозь «Маладосць». Не самая сумная кніжка пра грошы, чорны шакалад, пісьменнікаў і літаратуру - - Страница 6

– Вам прозвішча Фактаровіч ні пра што не гаворыць?

Вясёлы і дасціпны Адам Восіпавіч, знакаміты, слаўны Мальдзіс, павітаўшыся, адразу ж працягвае празрыстую пластыкавую скрыначку з такім апетытным на выгляд печывам, што рука міжволі цягнецца да кубачкаў. У «Маладосці» ёсць нагода для гарбаты!

– А гэта ж чалавек, які рашуча паўплываў на маю біяграфію. І адбылося гэта роўным чынам тады, калі ствараўся часопіс «Маладосць».

Аднак лепш за ўсё – па парадку…

* * *

– Напачатку раскажу вам, што асабіста для мяне значыць часопіс «Маладосць» і ў якіх абставінах маімі сучаснікамі была ўспрынята вестка пра тое, што ён павінен выходзіць.

1953 год. Вясна. Я студэнт аддзялення журналістыкі філалагічнага факультэта. Тады, трэба ўдакладніць, быў не асобны факультэт, а толькі аддзяленне. Журналістыка, вядома ж, цесна звязана з мовай і літаратурай, і некаторыя студэнты нават пераходзілі з журналістыкі на філалогію або рабілі крок наадварот. Гэта добра: многіх пісьменнікаў мы сёння не мелі б, калі б не адбывалася такая дыфузія. Але ж у журналістыкі свая спецыфіка, і гэта нас ад астатніх студэнтаў трохі аддзяляла. Практыку мы праходзілі тады ва ўніверсітэцкай газеце, якая называлася, натуральна, «За сталінскія кадры». Ну, за якія ж кадры іначай? Мы рыхтаваліся быць журналістамі, а значыць, сталінскімі кадрамі. У адных з нас гэта выклікала адну рэакцыю, у другіх другую… Але справа не ў гэтым. У той час адбывалася нейкая дзіўная градацыя. Хлопцы на курсе былі пераважна з вёскі, а дзяўчаты – з горада, дочкі палкоўнікаў у лепшым выпадку, а ў горшым – бярыце вышэй. Вось на такім супрацьстаянні мы суіснавалі. Па-мойму, з вёскі, а дакладней, з мястэчка Цімкавічы была адна толькі Маша Варчэня, вядомая потым як Марыя Карпенка, рэдактар часопіса «Работніца і Сялянка». Яна трохі спрабавала гэтыя два лагеры – простых сельскіх хлопцаў і фанабэрыстых гарадскіх дзяўчат – прымірыць паміж сабой. Ну, і, зыходзячы з гэтай градацыі, мы вельмі па-рознаму аднесліся да чутак пра стварэнне новага часопіса. Як сёння памятаю, дзесьці напачатку сакавіка да нас у пакой зайшоў… здаецца, гэта быў Анатоль Вярцінскі. Зайшоў і кажа: нарэшце, маўляў, будзе часопіс і для нас.

У «Полымя» ж мы тады не хадзілі, бо разумелі, што друкавацца там наўрад ці зможам. Я асабіста часцей за ўсё насіў свае працы ў «Літаратуру і мастацтва», рэдакцыя якой размяшчалася насупраць Чырвонага касцёла – там некалі стаялі маленькія домікі. Увогуле ж, на студэнтаў тады глядзелі не так, як цяпер, – звысоку: хопіць, маўляў, і без іх пісакаў, пад нагамі толькі швэндаюцца.

Дык вось, вестка пра новы часопіс узрадавала тады ўсіх, хто быў з вёскі. А ў гарадскіх дзяўчат гэта не выклікала ніякай цікавасці. Ну, будзе новы часопіс. А навошта?

Я жыў на вуліцы Свярдлова, дзе ўніверсітэцкі інтэрнат змяшчаецца і цяпер. Нас, будучых журналістаў, у пакоі было пяцёра. Найбольш вядомага сярод дзяўчат, асабліва заўсёдных наведвальніц чытальнай залы, Генадзя Зотава, на жаль, сярод жывых ужо няма. А ён пісаў, памятаю, такія вершыкі:

Іншымі словамі, яго вершы ведалі добра.

Я ўспамінаю дзень, калі ці не той самы Вярцінскі паведаміў: «Памёр Сталін». Мы адразу ўключылі радыё, а гэты Зотаў і кажа: «Выключце, дайце мне паспаць хоць раз». Усе зніякавелі, таму што трэба ж было ведаць, што гэта значыць – выключыць радыё ў такі момант. Такім дзеяннем можна было і палітычную справу зарабіць. Але неяк удалося ўсё асекчы. І далей адразу ўзнікла думка, што «Маладосці», новага часопіса, на які ўжо так паспадзяваліся, цяпер не будзе.

Увогуле, моладзь апанавала разгубленасць. Адзін з нашых хлопцаў, Аляксандр Харкевіч, якога таксама ўжо няма, сабраўся і паехаў у Маскву – прысутнічаць на пахаванні. І нібыта яму нейкім чынам гэта ўдалося. Астатнія пайшлі на заняткі. Усе, акрамя дзяўчат: тыя тлумна падаліся да помніка Іосіфу Вісарыёнавічу. І вось уявіце карціну: на занятках сядзяць адны хлопцы. Выкладчыкі пытаюцца: чаму? Не ведаем, кажам. І неяк так жартам: «Дзяўчаты мо дзе плачуць ды не хочуць слёзы свае ўсім паказваць». У канцы заняткаў дзяўчаты ўсё ж з’яўляюцца ў аўдыторыі – і да нас: «Враги народа! В то время, когда все оплакивают, вы сидите на занятиях». Хлопцы разгубіліся, я ж чамусьці ўскіпеў: «А да чаго заклікаў Цэнтральны Камітэт Камуністычнай партыі Савецкага Саюза? Каб усе заставаліся на сваіх працоўных месцах і каб была строгая дысцыпліна. Дык гэта вы дзейнічаеце як ворагі народа, зрываючы заняткі». І гэта нас выратавала, таму што ворагаў з нас можна было зрабіць лёгка: у кожнага ў вёсцы нехта жыў заможна, а хтосьці і сам меў грашок.

Як я, напрыклад.

– А які ў вас быў грашок? Раскажыце.

– На першым курсе, у першыя ж месяцы заняткаў я атрымаў запрашэнне ад стрыечнай сястры: яна выходзіла замуж. І дружка, якая мне выпала, – дзяўчына не дужа сімпатычная, але дужа бойкая, сказала: «Як гэта ты не пойдзеш у касцёл?! На радню забываешся?!» А я ж тады, як і ўсе, камсамольцам быў. Ну, але прыйшлося пайсці. І нехта ўзяў ды напісаў ва ўніверсітэт данос. Пасля я даведаўся, што гэта былі пакрыўджаныя выкладчыцы: лепшы, маўляў, вучань – і ў касцёл! Іншымі словамі, я таксама павінен быў быць сярод тых, хто баіцца. Але гісторыя гэта – са смерцю Сталіна і пропускам заняткаў – нічым асаблівым не скончылася. Дзяўчаты толькі стушаваліся: сапраўды ж, быў зварот ЦК КПСС захоўваць дысцыпліну.

Якраз у той час у мяне была іншая складаная сітуацыя. Як і ўсе журналісты, я, канешне ж, павінен быў паехаць у раённы цэнтр – адпрацаваць належны тэрмін у рэдакцыі газеты. А я неяк прызвычаіўся хадзіць на заняткі навуковага гуртка па замежнай літаратуры да Давіда Яўсеевіча Фактаровіча. І менавіта ў тую вясну мы асабліва здружыліся: я выступіў з адным дакладам, потым з другім, і ён гаварыў, што мне трэба не ў рэдакцыю раёнкі ехаць, а заняцца навуковай працай. Потым, дарэчы, я ў яго пісаў дыпломную работу пад назвай «Адам Міцкевіч – публіцыст».

Ніхто з палякаў не асмеліўся на гэту тэму пісаць, а я напісаў.

Тым часам і выйшаў першы нумар часопіса «Маладосць». Мы ўсе, канешне, вельмі ўважліва яго праглядзелі… і расчараваліся: ён падаўся нам сумным. Цяпер то я думаю, што інакшым ён быць і не мог, таму што ўвесь складаўся з некралогаў. Такім чынам, цікавасць да новага часопіса, не паспеўшы распаліцца, была страчана.

Я працягваў друкавацца ў «ЛіМе», дзе ў 1954 годзе выйшлі мае ўжо не маленькія пстрычкі, а першыя сур’ёзныя працы. А ў раёнку ўсё ж мусіў паехаць. У радашкавіцкую. Тады ж і даведаўся, што не Радашковічы правільна, а Радашкавічы – як у народзе кажуць. Напачатку, праўда, прыходзілася мяне папраўляць: «Як вы гаворыце?! Ад слова “радавацца” трэба гаварыць!»

Нішто ў жыцці не адбываецца дарэмна. Менавіта тут, у Радашкавічах, я вырашыў неадкладна заняцца гісторыяй. Пазнаёміўшыся з удавой Браніслава Тарашкевіча, я тады ж зразумеў, што няма ў Беларусі мясцін нецікавых і бедных на гісторыю. Проста мы часам не ведаем яе, гэтай гісторыі. Так што праект «Літаратурныя мясціны Беларусі», які друкуецца не дзе-небудзь, а менавіта ў «Маладосці», родам, можна сказаць, адтуль, з Радашкавіч. Канешне, літаратурныя мясціны на геаграфічнай карце краіны размеркаваны нераўнамерна: на Палессі, скажам, яны радзей, але ёсць і сапраўдныя салаўіныя гнёзды кшталту Ушаччыны, Случчыны, Капыльшчыны, Уздзеншчыны, Нясвіжчыны. Ну, і, зацікавіўшыся пад уплывам Давіда Яўсеевіча замежнай літаратурай, я, зноў жа, працуючы ў раёнцы, выпісваў літаратурныя газеты – балгарскую, польскую, чэшскую і нямецкую. Чытаў іх – і патрохі авалодваў мовамі. Таму першай маёй публікацыяй у «Маладосці» быў пераклад апавядання Цыліі Лачавай «Сельскі анёл» – адзін з двух маіх перакладаў з балгарскай мовы. Памятаю, аднойчы мяне нават запрасілі ў пасольства на нейкі прыём. І потым, калі ездзіў у Балгарыю на з’езд славістаў, – гэта было ўжо падчас вучобы ў аспірантуры, мне было лёгка – я сапраўды ведаў мову.

Не перастану падкрэсліваць: першым, хто штурхнуў мяне на даследчыцкі шлях і заняткі літаратуразнаўствам, быў Давід Яўсеевіч Фактаровіч. А паколькі гэта мая фраза пра яго трапіла на вочы ягоным дзецям – сынам і дачцэ, яны неяк папрасілі, каб я напісаў прадмову да кніжкі выбраных прац іх бацькі, ужо пасмяротнай. Я і напісаў гэту прадмову. І дапамог у складанні кніжкі. З той пары ў знак удзячнасці Ірына Фактаровіч на кожныя Каляды дорыць мне надзвычай смачнае печыва, якое ў яе сям’і гатуецца на свята Ханукі…

* * *

– Праглядаючы, што канкрэтна было напісана мною для «Маладосці», ды ацэньваючы, як я, уласна кажучы, да гэтага часопіса ставіўся, бачу, што мая праца ў ім досыць сур’ёзная. І гэта пры тым, што я заўсёды імкнуўся знайсці нейкія хоць і цікавыя, але дробязі.

Фактычна, першыя мае публікацыі ў «Маладосці» былі адкрывальніцкія. У тым сэнсе, што я адкрываў як нашы імёны тых людзей, што нашымі не лічыліся. Першае імя – Станіслаў Манюшка. Сёння ўсе ўжо са мной пагаджаюцца, што хоць ён і бацька польскай оперы, але кампазітар наш, беларускі. Возьмем далей Ігнацы Дамейку. Кім яго лічылі? «Ат, нейкі быў падарожнік і герой, польскі і чылійскі, адкрыў невядома што». А я глянуў на яго біяграфію – і зразумеў, што гэта чалавек, якім мы, менавіта мы можам ганарыцца. У карэнным народзе Арауканіі, індзейцах, што выціснутыя былі з актыўнага жыцця каланізатарамі, Дамейка бачыў перш за ўсё людзей, народ з багатай гісторыяй. Ну, і калі прыйшоў час святкаваць 200-годдзе з дня нараджэння Дамейкі, у мяне раптам пытаюцца: «Твая была першая публікацыя пра яго?» – «Мая», – адказваю. – «А дзе?» – «А ў “Маладосці”». – «То табе і трэба браць у рукі лейцы». І я зрабіў пра Дамейку кніжачку, потым прачытаў даклады на акадэмічнай канферэнцыі, а самае галоўнае – удакладніў біяграфію, устанавіўшы, дзе ён нарадзіўся. Лічылася, што дзесьці на поўначы, на Вілейшчыне. Нібыта ён там быў і хрышчаны. Але, абапіраючыся на дзённікі, якія ён пісаў у Чылі і якія былі некалі выдадзены, я зрабіў выснову, што гэта Мядзведка (Niedźwiadka), цяпер – Карэліцкі раён. Мы ўстанавілі там памятны камень і з міжнароднымі гасцямі на высокім узроўні адзначылі юбілей.

На жаль, у нас так: як юбілей надыходзіць – тады ўспамінаем, нешта адкрываем, робім, рупімся, а потым – зноў забываем. Сярэдняя школа ў Мядзведцы, не паспелі ёй прысвоіць імя Дамейкі, як закрылася. Вёска гэта – не аграгарадок. Але камень, вельмі спадзяюся, яшчэ пастаіць. Памятны камень устаноўлены і каля касцёла ў Міры – там пахаваны бацька Дамейкі, і на Лідчыне, дзе Ігнацы быў у своеасаблівай ссылцы – як удзельнік руху філаматаў і філарэтаў. Гэты чалавек ствараў вышэйшую адукацыю і адкрываў карысныя выкапні, быў рэктарам першага ўніверсітэта і стаў нацыянальным героем Чылі. Цяпер не толькі футбольная каманда нейкай шахты носіць яго імя, але і, скажам, рок-ансамбль. У ягоны гонар названы сем дзясяткаў жывёл і раслін, а таксама мінерал – дамейкіт.

У нас пра гэта першым падаў голас я…

– Ды, варта паўтарыцца, у «Маладосці».

– Так, менавіта ў «Маладосці». Наступным было адкрыццё Міхала Клеафаса Агінскага. У часы маёй студэнцкай маладосці ён лічыўся польскім кампазітарам і ніякага дачынення да Беларусі быццам бы таксама не меў. Я памятаю, як ехаў студэнтам праз Залессе і хтосьці тады сказаў: тут, маўляў, быў пан Агінскі. Я раптам падумаў: «Як цікава! А можа быць, гэта той самы?» Пазней, калі ўжо працаваў, паехаў у Вільнюс, знайшоў мемуары, прачытаў іх чатыры тамы – і зразумеў: яго радзіма – Беларусь, па дарозе з Вільні ў Мінск, – у Смаргонскім раёне.

Першая мая публікацыя пра Агінскага адбылася на старонках маладзечанскай абласной газеты «Сталінскі шлях». Але там яна выклікала такую рэакцыю: «Ну, быў нейкі пан – і што? Ах, ён яшчэ і кампазітар!» І ніхто ў сталіцы да публікацыі ў «Маладосці» нічога такога не ведаў. Так што можна чарговы раз хваліцца тым, што ўсё пачыналася з «Маладосці». Тут, праўда, ёсць адно «але». Агінскі нарадзіўся не на беларускай тэрыторыі – каля Варшавы. Але род яго беларускі, продкі мелі прозвішча Глушонак. Калі Глушонкі атрымалі маёнтак Агінты, то сталі называцца Агінскімі. Маёнтак Агінты цяпер – тэрыторыя Літвы, але гэта не мае асаблівага значэння. І Манюшка нарадзіўся на беларускай зямлі, і Міцкевіч, але гэтыя людзі, як і Орда, і іншыя, належаць некалькім суседнім народам. Тады ж яны сябе не дзялілі, жылі агульнай дзяржавай.

Пра каго яшчэ я пісаў на старонках «Маладосці», але не было аказіі адзначыць высокі юбілей? Пра Мечыслава Карловіча, вядомага польскага кампазітара, які лічыцца цяпер стваральнікам польскай сімфанічнай музыкі. На жаль, ён рана пайшоў з жыцця: быў альпіністам, катаўся ў Татрах і загінуў там пад лавінай у даволі маладым узросце. Род Карловічаў таксама беларускі. Яго прадстаўнікі дапамаглі Францішку Багушэвічу выдаць «Дудку беларускую» і «Тралялёначку». Акрамя таго, бацька Мечыслава, Ян Карловіч, займаўся даследаваннем беларускай мовы. І жылі яны на тэрыторыі цяперашняга Вішнева, што ў Смаргонскім раёне. У нас, трэба адзначыць, два Вішнева. А чаму мы ўвесь час яго адкідвалі? Па вельмі простай прычыне: ва ўсіх даведніках было сказана, што ён нарадзіўся ў маёнтку Вішнева Свянцянскага павета. Межы ж – тыя і цяперашнія – не супадаюць: Свянцянскі раён заходзіў клінам і на тэрыторыю маёй Астравеччыны, і на Смаргоншчыну.

Я не музыказнаўца, і гэта сцвярджэнне не маё, а вядомых даследчыкаў гісторыі музыкі: у многіх сімфанічных творах Мечыслава Карловіча гучаць беларускія жніўныя песні. Такая вось асоба.

– Акрамя таго, вы ж пісалі ў «Маладосць» рэцэнзіі. Перш за ўсё, на кніжкі сяброў, такіх як Караткевіч.

– Ну, калі ўжо гаварыць пра Караткевіча, дык лепш згадаць, што менавіта «Маладосць» мае самае непасрэднае дачыненне да таго, што чалавек гэты ўрэшце скончыў сваё халасцяцкае жыццё. Гэта апісана ўжо мною, але паўтарыць, думаю, варта.

Помню гэты дзень як сёння. 1967 год, час перад кастрычніцкімі святамі. Мы жылі тады побач: ён – на Веры Харужай, я – на Чарвякова, але гэта праз дом, паўсотні метраў. Вокны нашы, пакуль дрэвы не павырасталі, маглі праглядвацца, і, калі трэба было сустрэцца, мы сігналізавалі адзін аднаму лямпамі з падваконняў: тэлефонаў жа яшчэ не было.

Раніцай я збіраюся на работу – і прыходзіць ён. Расстроены. «Ведаеш, стары, я, здаецца, жаніўся». «Стары» – гэта яго любімае слова было. Я гавару: «Дык – здаецца ці жаніўся?» А Марыя мая, нябожчыца, падае голас з кухні: «Ну, нарэшце і на цябе ўправа знайшлася». Бо ніхто не мог апантаць яго. Я пытаю: «Дык хто ды хто?» Гэта таксама яго любімае – «хто ды хто», а я толькі пераймаю.

«Выкладчыца, – кажа. – Ты разумееш, стары, выкладае гісторыю КПСС, але сама археолаг». Я кажу: «Дык у чым справа? Чаго ты перажываеш?» – «Ты разумееш, запрасіў яе да сябе ў госці». А ён тады з маці жыў. Я кажу: «Ну дык што?» – «Ты ж памятаеш, што мы павінны заўтра ехаць у Ракаў на вяселле веку, да Рагойшаў». – «Дык запрашай туды і яе – табе даруюць».

Яна ж, Валянціна яго, тады па-беларуску гаварыць не ўмела, і хаця вучылася адначасова са мной на гістарычным факультэце, я яе, канешне, не памятаў. Ну, яна была разведзена, свабодная. А прычым тут «Маладосць», нехта папытае? Яна любіла чытаць дэтэктыўныя творы, польскую фантастыку і ўсё ў такім духу.

«Панажоўшчына» – гэта для яе было найлепшае. І неяк, едучы ў цягніку, лежачы чытала ў «Маладосці» «Дзікае паляванне караля Стаха». На прозвішча аўтара ўвагі не звярнула.

І вось ва ўніверсітэце праходзіць канферэнцыя па «Каласах…» – з удзелам самога Караткевіча. А яна, як куратар курса, прывяла на гэту сустрэчу сваіх студэнтаў. Сама ж зноў чытала дэтэктыўны раман і на выступоўцу, як кажуць, нуль увагі. Караткевіч, канешне, тады пра «Дзікае паляванне…» не гаварыў нічога. І вось па заканчэнні канферэнцыі Уладзімір Калеснік, ён быў загадчыкам кафедры, збірае куратараў у сябе ў кабінеце – знаёміць з Караткевічам. Ёй трэба было нешта сказаць – яна і кажа: «А чаму б вам не напісаць які-небудзь дэтэктыўны раман?» Ён глядзіць на яе з цікавасцю. «Ну, накшталт чаго?» – пытаецца. «Накшталт, скажам, “Дзікага палявання Караля Стаха”, напрыклад». Калі ён, зарагатаўшы, сказаў: «Гэта ж я напісаў», – ёй стала сорамна – прыйшлося запрасіць да сябе ў госці.

…Яму пашанцавала. Калі захочаш, то навучышся: яна пачала гаварыць па-беларуску і вельмі многа і плённа працавала пасля як гісторык. Валодзя ахвотна далучаўся да яе ў экспедыцыях. Яна была добрай гаспадыняй і разумнай жанчынай. І навяла парадак – пазбавіла магчымасці бываць у кватэры ўсіх, хто прыходзіў па ранейшай звычцы, шукаючы тут прытулак, – каб распіць пляшку.

Так што роля «Маладосці» ў жыцці Уладзіміра Сямёнавіча найвялікшая.

– Буйным планам у год юбілею «Маладосці» глядзяцца Кастусь Каліноўскі і яго паўстанне. Пра гэта вамі таксама было знойдзена шмат матэрыялаў.

– Так, пра ўдзельнікаў паўстання ў Беларусі – у Мінску ды іншых гарадах. У тым ліку была выяўлена і такая асоба як Міхал Цюндзявіцкі, расстраляны ў Мінску на раздарожжы Койданаўскай вуліцы і Ігуменскага тракта, у раёне цяперашняга паштамта. На добры толк, трэба было б паставіць мемарыяльную дошку аднаму з першых паўстанцаў. Да таго ж, асоба гэта сама па сабе вельмі цікавая. Маці яго – Ганна Цюндзявіцкая, аўтарка кніжкі «Гаспадыня літоўская», якой захапляўся Караткевіч і якую я потым дапамог выдаць.

Трэба сказаць, што свае архіўныя знаходкі я друкаваў таксама ў «Маладосці». Артыкул пра фонд 1135, напрыклад, упершыню абнародаваў творы беларускай паэзіі пачатку XVIII стагоддзя. Дамініка Рудніцкага, у прыватнасці, толькі знойдзеныя. Увогуле, самыя розныя творы. Заўсёды нешта пачыналася з «Маладосці»…

– З прынесенага вамі ў «Маладосць» апошнім часам стварылася інтрыга не горшая, чым у аповесцях Караткевіча: ваш рукапіс твора пра Адама Гурыновіча рэдакцыя проста згубіла.

– Так-так. Мне павінна было спаўняцца 75 гадоў, і з гэтай нагоды Раіса Баравікова папрасіла прынесці «што-небудзь, але каб толькі з таямніцай, у дэтэктыўным плане» – якраз як у Караткевіча. Я падумаў: «Што ж я магу прынесці ў рамантычна-ўзнёслым і адначасова прыгодніцкім плане?» І ўспомніў, што некалі ў Польшчы, у час першай сваёй замежнай навуковай камандзіроўкі мне ўдалося дабіцца таго, каб у беларускія рукі трапіў архіў Яніны Гурыновіч, пляменніцы Адама Гурыновіча. Аказалася, што сярод тых твораў былі вершы – і на польскай мове, і на беларускай, і на рускай. Усё гэта ўжо апублікавана, але заставаліся недрукаваныя лісты. Не самога Гурыновіча, а дзяўчат, якія пісалі да яго. Ён жа быў студэнтам з Пецярбурга, ды такім, па здымках відаць, досыць прывабным. Так у маё распараджэнне трапілі лісты дзвюх вельмі розных жанчын. Першая – Станіслава Пяткевіч, ідэйная асоба, марксістка, якая вырашыла ахвяраваць сваім юнацтвам дзеля вялікай мэты. Яна працавала дзесьці ў Вільні швачкай, лісты яе на польскай мове, сухія, скупыя. Другая – Ружа (ці Роза?) Швайніцкая, жанчына-агонь. Яе выразы ў лістах вобразныя, квяцістыя. Гэта Швайніцкая захаплялася вершамі Гурыновіча – ды і сама потым пачала пісаць.

Лісты Гурыновіча да гэтых асобаў не вядомыя. А вось тое, што прыходзіла на рукі яму, у пляменніцы захавалася. Я пачаў думаць: што, калі змясціць гэтыя лісты, а да іх дадумаць, што мог пісаць Гурыновіч у адказ, – выкарыстоўваючы яго стыль? Гэта магла б быць драма. І я зрабіў сцэнарый для тэлефільма ці тэлеперадачы – не памятаю ўжо. Гэта прайшло, адбылося – і знікла: тады ж не было моды, каб аўтар атрымаў на памяць запіс праграмы. А ў мяне нават і тэксту не засталося. І калі Раіса Баравікова мне так сказала, я пачаў пісаць нанава. Трэба ж было менавіта ў гэты час звярнуцца да мяне Алесю Карлюкевічу – з просьбай узнавіць працу над «Літаратурнымі мясцінамі Беларусі». Так я пераключыў увагу – і п’еса выйшла з-пад майго кантролю.

Дзеючыя асобы ў ёй – Адам Гурыновіч, маці яго, Станіслава Пяткевіч і Ружа Швайніцкая. У тых лістах і вершыкі нават былі: гэта ўсё дакументальнае… Але сапраўды – згублена ў рэдакцыі.

То будзе ж некалі нават і вельмі цікава! Вы толькі сабе ўявіце: роля «Маладосці» ў вяртанні твора Мальдзіса…