Читать книгу Zagłada Żydów. Studia i Materiały nr 10 R. 2014 t. I-II - Группа авторов - Страница 48

Nie można ocenić Gutmana – badacza Zagłady, nie odwołując się do jego wielorakiej działalności edukacyjnej. Gutman uważał się przede wszystkim za nauczyciela, być może pod wpływem Janusza Korczaka. Jego pierwsze publikacje na temat Zagłady stały się obowiązkową pozycją w nauczaniu o niej w Izraelu774. W 1978 r. Gutman był jednym z ocalałych bojowników getta, którzy zaapelowali do Zevuluna Hammera, nowo powołanego ministra edukacji, by ten włączył do programu nauczania regularne i obowiązkowe zajęcia na temat Zagłady. Gdy Hammer przychylił się do ich prośby i obiecał przeprowadzić gruntowną reformę nauczania o Zagładzie, pojawiło się zapotrzebowanie na odpowiedni podręcznik.

Po kilku latach Gutman wraz z przyjacielem i współpracownikiem Chaimem Schatzkerem opublikował książkę „Zagłada i jej znaczenie”, która wkrótce stała się podstawowym podręcznikiem do nauczania historii Zagłady w szkołach średnich775. Książka odzwierciedla światopogląd jej autorów i podstawę ich badań. Trzy pierwsze rozdziały dotyczą Europy w okresie międzywojennym, zamieszkujących ją Żydów i antysemityzmu, którego doświadczali. Według autorów Zagłada wpisana jest w historię żydowską; podkreślają oni także kluczowe znaczenie wielowiekowych prześladowań Żydów.

We wspomnianych rozdziałach nie poświęca się zbyt wiele miejsca żydowskim przywódcom podczas Zagłady, ze względu na to, że temat ten nie zajmował wówczas uwagi badaczy. W jednym z rozdziałów podkreśla się wyjątkowość losu Żydów; można w nim też znaleźć wzmiankę o Żydach z Afryki Północnej.

Osobny rozdział poświęcony jest żydowskiemu ruchowi oporu i powstaniom. Podkreślona jest w nim rola i znaczenie powstania w getcie warszawskim oraz innych reakcji na Zagładę. W końcowych rozdziałach zwięźle omówione zostały Szerit ha-Pleta776 oraz typy pamięci o Zagładzie, jakie w znacznej mierze ukształtowały się w Izraelu777.

Gutman uważał, że rozwój badań i edukacja powinny iść w parze, dlatego też przez lata zaangażowany był mniej lub bardziej intensywnie778 w redakcję tekstów na potrzeby nauczania. W 1999 r. opublikowano np. jego podręcznik „Zagłada i pamięć. Podręcznik dla szkół średnich”, który napisał z Naamą Ga-lil. Nie była to jednak uzupełniona wersja „Zagłady i jej znaczenia”, podręcznika z lat osiemdziesiątych. Książka różniła się od swej poprzedniczki pod kilkoma ważnymi względami: przesunięto nacisk z antysemityzmu na ideologię; poświęcono wiele uwagi modelom działania żydowskiego przywództwa, które niekiedy współpracowało z Judenratem, a czasami przeciwko niemu. Bardziej zainteresowano się Żydami z Europy Wschodniej i z innych rejonów świata, np. z Rumunii czy Afryki Północnej, oraz różnorodnymi poczynaniami Szerit ha-Pleta w obozach dla przesiedleńców. Podręcznik w wiarygodny sposób przedstawiał również kwestie, które zajmowały świat naukowy w owym czasie, w tym reakcje i działania jiszuwu wobec Zagłady oraz obraz sprawców. Był on swoistym emocjonalnym odzwierciedleniem aspiracji Gutmana do tego, by uwzględnić w nauczaniu wyniki najnowszych badań.

Gutman uważał, że obowiązkiem historyka jest służyć społeczeństwu, w tym jego najmłodszym członkom. Poza przekazywaniem wiedzy walczył także o udostępnienie krytycznych narzędzi, które zachęciłyby studentów do zadawania pytań. Dlatego też do pisanych przez siebie podręczników włączał dokumenty historyczne. W tym duchu powinno się rozpatrywać jego wkład w opracowanie klasycznego tomu Documents on the Holocaust779. Nawet dzisiaj, trzydzieści pięć lat po jego publikacji, pozostaje on nadal ważną pracą dla studentów z Izraela i innych krajów. Krytyczna analiza dokumentów – czy to niemieckiego rozkazu, żydowskiego pamiętnika, czy polskiego świadectwa – była dla Gutmana ważnym elementem nauczania.

Gutman po raz kolejny dowiódł własnego oddania sprawie edukacji w 1990 r., redagując Encyclopedia ofthe Holocaust780. Imponująco świeże spojrzenie przedstawione w tym ogromnym przedsięwzięciu oraz jego długofalowy wpływ mogą być docenione jedynie na tle epoki, w której zostało ono obmyślone i napisane. Dziś, gdy dostęp do informacji w Internecie jest tak łatwy, trudno wykazać nowatorski charakter tej zawierającej tysiące haseł encyklopedii. Ta wpływowa publikacja w przystępny sposób prezentuje przydatne i zweryfikowane informacje na przeróżne tematy związane z historią Zagłady. Gutman zrewidował niektóre dotychczasowe ustalenia odnoszące się do najważniejszych kwestii, w tym przyczyn tej tragedii, jej kontekstów i postaci oraz najważniejszych wydarzeń i miejsc, w jakich się dokonała. Poza oczywistymi na pozór hasłami historycznymi, takimi jak antysemityzm, getto, obozy itp., w encyklopedii po raz pierwszy znalazły się hasła związane z literaturą i sztuką z czasów Zagłady oraz hasła odnoszące się do funkcjonujących po wojnie mitów, jakie o niej snuto. Włączenie tak szerokiego i różnorodnego spektrum poglądów i aspektów do jednego projektu oraz umiejętność zaangażowania 150 badaczy z całego świata (w tym kilku z Polski), świadczy zarówno o szerokich horyzontach Gutmana, jak i sile jego osobowości.

Jako nauczyciel Gutman był przede wszystkim dumny z Międzynarodowej Szkoły Nauczania o Holokauście w Yad Vashem i troszczył się o jej działalność. Często krytykował wiele aspektów nauczania o Zagładzie w Izraelu i za granicą. Ze względu na wyznawane zasady moralne potrafił negatywnie ocenić nawet te przedsięwzięcia edukacyjne, w które zaangażowany był on sam lub Yad Vashem. Dopóki pozwalały mu na to siły, kształcił nauczycieli, brał udział w międzynarodowych seminariach i angażował się w edukacyjną działalność wydawniczą szkoły781.