Читать книгу Filozofia religii - Группа авторов - Страница 20

Najbardziej wpływową typologię argumentów teistycznych podał I. Kant (1986, s. 332): dowód ontologiczny, dowód kosmologiczny oraz dowód fizyko-teologiczny (teleologiczny). Nie wchodząc w problem trafności zaproponowanej przez Kanta terminologii, która powszechnie się przyjęła, warto podkreślić dwie sprawy.

Po pierwsze, Kant celnie zauważył, że istnieją trzy główne – obecne zarówno w myśleniu potocznym, jak i w dyskursie religijnym – filozoficzne eksplikacje nazwy „Bóg”. Można je dziś wysłowić następująco:

(i) byt najdoskonalszy;

(ii) byt, który jest źródłem (sprawcą) i podstawą istnienia wszystkiego poza nim;

(iii) byt, który jest organizującym świat umysłem wszechwiedzącym, wszechmocnym i/lub wszechdobrym.

Wiążą się z nimi trzy różne typy argumentacji teistycznej i trzy typy teologii filozoficznej. Współcześni autorzy nazywają je odpowiednio: teologią bytu doskonałego, teologią stworzenia (lub bytu pierwotnego) oraz teologią opatrzności (Murray, Rea 2008, s. 7). Sądzę, że są one wzajemnie przekładalne lub stanowią komplementarną całość.

Po drugie, Kant słusznie skojarzył wymienione argumenty z udziałem czynnika empirycznego: od udziału zerowego (argument ontologiczny jako argument czysto konceptualny), przez udział minimalny (argument kosmologiczny), do udziału większego (argument teleologiczny). W gruncie rzeczy mamy do czynienia z trzema rodzinami argumentów – argumenty czysto konceptualne, argumenty mieszane i argumenty empiryczne (lub quasi-empiryczne, by odróżnić je od empirycznych procedur naukowych) – a argument teleologiczny jest tylko jednym z członów tej ostatniej, najliczniejszej rodziny.

Niżej dokonam dokładniejszej prezentacji argumentu kosmologicznego3. Jest on – moim zdaniem – najsilniejszy oraz zachowuje równowagę między czystą spekulacją a podatnym na quasi-empiryczne kontrpropozycje metafizycznym hipotetyzowaniem. Co więcej, prowadzi do stwierdzenia istnienia Boga w sensie (ii), który stosunkowo nietrudno powiązać z innymi sensami, w tym sensami religijnymi. Pozostałe argumenty przedstawię wybiórczo w odrębnym punkcie i w ten sposób zaprezentuję, na czym polega kumulatywna argumentacja teistyczna. Uwzględnię tam też pewną wersję argumentu ontologicznego. Niestety, brak miejsca nie pozwolił na dokładniejszą analizę tego najbardziej intrygującego i najbliższego dowodowi w sensie ścisłym argumentu.