Читать книгу МАНГУ АФСОНА - - Страница 1

…Бутун олам зимнида Сўз ётади. Кишининг даражаси у қўллаган сўзларда намоён. Tалант БЕК ҳам Сўз – Тирик Сўз воситасида кўнглини очди, кайфиятидан бохабар қилди, сирлари билан ўртоқлашди, изтиробларини бўлишди, ёпилган парданинг бир четини кўтариб, руҳ оламида сайр қилдирди. Бундан бизнинг кўнглимиз тозарди, руҳимиз тетиклашди, атрофга янада тийраклик билан назар сола бошладик…

…Жуда кўп таркибий қисмлардан ташкил топган бадиий адабиёт ўқувчи томонидан ўқилиб, ҳис этилиб, англаниб олингандагина эстетик-маънавий таъсирга эга бўлади. Ҳис этилмаган, англанмаган гўзаллик киши қалбида тозариш, нурланиш пайдо қила билмайди. Зотан, бирор математик формула ёки кимёвий бирикмани билиш-билмаслик инсон моҳиятини ўзгартирмайди, аммо бадиий сўз жозибаси ва мантиқий қудратини ҳис этган одам ҳам, уни ўраб турган олам ҳам бошқачароқ бўлиб қолиши аниқ. Бадиий сўздан бехабар одамнинг руҳияти тамкин бўлиши душвор…

…Бадиий матнни тўғри тушуниш, унинг турли жиҳатлари юзасидан асосли тўхтамга келиш учун, аввал, ёзувчининг инсон ва ижодкор сифатидаги позитсиясини англаш керак бўлади. Бунинг учун эса ижодкорнинг ҳаёт ҳодисалари, инсонлараро муносабатлар ва ижтимоий воқеликка муносабат йўсини билан таниш бўлиш талаб этилади. Ҳар бир ижодкор ҳақидаги энг тўлиқ ва тўғри маълумотни унинг битганлари беради. Зотан, бадиий асарда адиб шахсияти, у ўсиб вояга етган муҳит, истеъдоди йўналишиакс этади. Талант БЕК шахси шаклланишига уни ўраб турган муҳит, яшаш тарзи, қизиқиши, саёҳатлари каби қатор жиҳатларнинг таъсир ўтказгани ғайриоддий ҳол эмас – бир жамиятда яшаб туриб, ундан ташқарида туриш имконсиз…

…Талант БЕК улғаяётган палла Ватан кескин ўзгаришларни бошидан кечирган, кимнинг аслида қандайлиги ҳали номаълум бўлиб турган пайтлар эди. Яшашдан мақсад энди нима бўлиши, унга қандай йўлдан борилиши, қай воситалар ёрдамида эришилиши қатъий белгилаб олинмаганди. Бугуни ва эртаси ҳақида аниқ тўхтамга кела билмаган эди. Бу Талант БЕКни ўзини таҳлил қилиш, баҳо бериш ва холис ёндашишга одатлантирди:

…Бутун олам кичик зарра бўлмиш одамда жам. Кўнгилнинг турланиши, жилвалари, ранги тинимсиз ўзгаришда, шу билан бирга у ўзида ИНСОНни акс эттиради…

Сатрларда муаллиф шахсиятига хос қирралар, табиатидаги ўзига хосликлар, ҳаёт йўлидаги ўзгачаликлар намоён бўлган. Ва улардан Инибек услубининг бошқа ижодкорларникидан фарқли эканлиги сабаблари ойдинлашади – эълонлар тахтасида осилиб, бир жойдан жилмай муҳим турган афиша каби чорраҳада узоқ муддат қойим туриш, тақводорлар сингари ўзини барча ортиқча, балки еб-ичиш каби ҳаётий заруратлардан-да тийиб яшаш уни ҳозирги мақомига олиб келган. Бадиий услуб ижодкор шахсияти натижасидир…

…Талант БЕКнинг ҳар сатридан дард силқиб турувчи битиги моҳияти ва жозибасини англаб етиш туйғуларда ўзгариш ясайди, шоир хасталигини “юқтиради”:

Ўқирман эътиборини дастлаб тўртликдаги оҳанг ва уни таъминлаган товушлар уйғунлиги, тиниш белгилари ҳамда банд охиридаги “Ва” боғловчиси тортади. “Ва” аслида бирор ҳаракатнинг ҳали давом этаётгани, тугалланмагини билдиргани боис сатр охирида қўлланмайди. Аммо ижодкорнинг ноодатий тартиби ўқувчини тин олдиради, юқоридаги уч сатр каби зарб билан ўқиш имконини бермайди, шу тарзда кескирлик, шиддатни бироз юмшатади. Ишқ – олов, шоир – шам. Туйғу кучайгани сари ошиқ заифлашиб, кичрайиб бораверади. Ундан ростгўйлик, тўғриликни талаб этиш – ҳақорат. Ахир ҳаммаси зоҳирда аён, бекитилгани, ёлғон аралашгани йўқ. Қиш олдидан бутун дарахтдаги заҳарли моддаларни ўзига олиб, гўзал рангда ерга тушувчи хазон ҳолидаку у. Ишқ билан тўйинган шоир бўлак туйғулардан холи – улар барглардек тўкилиб бўлган, шунинг ўзи ёлғон дунёдаги ягона ҳақиқат.

Бахмалдек майин, бўлиқ бошоқлар қўлга теккандек, ҳиди димоққа урилгандек… Шоирнинг буғдойзор оралабми ёки буғдойзорданми кетаётгани ўқирман ихтиёрига хавола. Ҳар икки ҳолат ҳам жуда гўзал манзара яралишига хизмат қилган. Буғдойзорга бўйи етган сифатининг тақдим этилиши киши кўз ўнгида болиға қизларни, уларнинг буғдойрангидаги юзлари, маҳкам тортиб ўрилган сочларини гавдалантиради. Буғдойнинг шамолда чайқалиши тасвирида бўйга етган ўзбек қизининг шахдам одимламаслиги, тикка бош юрмаслиги, бу унинг фаҳми ва тарбиясидан дарак беришига ишора бордай… Табиатнинг сирли ва беқарор ҳодисаси шамол чирпирак учирган хазонларнинг гўзал рақсидан шоир кераксиз, қадрсиз санаган туйғулар аслида кўнгилни таркиб топтириши аёнлашади. Шунингдек, тўртликнинг “а-б-б-а” тарзидаги қофияланиши уни илкинчи банддан ўзгача оҳангда ўқишни шарт қилиб қўяди.

Хаёл ошиқда мавжуд бўлган ягона имкон. Қиз ҳақидаги хаёллар уни ҳаётга боғлайди, йўлга бошлайди, ҳаракатга келтиради. Шу билан бирга туйғунинг бежавоблиги бир ҳаводан нафас олишни азобга айлантиради. Шамол ҳайдаётган булутларнинг ерга солган соясига эргашиб кетаётган йигит… Борини ишққа совурган, ҳеч вақосиз қолган ошиқнинг қўл силташига охирги туйғу – ғурур йўл қўймайди “ойдин кечаларда” юракни титратган қўнғироқларга “жавоб бердирмайди”.

Тоқ (а-б-а-б) ва жуфт (а-б-б-а) бандларнинг ўзаро қофияланиши шеърга айрича ритм, ширали овоз бахш этган. Ниҳоят, қандай хатога йўл қўйганини тушунган гўзал йигитни ортга қайтармоқчи, балки узр сўрамоқчи бўлади – аммо кеч. Карвон кетиб бўлган. Қиз ўзига аталган шеърлардангина паноҳ топа билади, уларни ўқиб, таскин топади, тафтида исинади. Бу шоир рашкини келтиради, шеърларни ўзи айнан унга атаб битган бўлса-да, севиклининг эътибори, меҳрини қизғонади. Усиз-да, у билан-да яшай олмаслигини шоир англайди:

Талант БЕК ижоди асосини шундай дардчил, аммо ўктам, изтиробли, аммо завқ уйғотувчи, шиддатли, аммо мусиқий битиклар ташкил этади. Булар адабиётнинг муҳим хусусиятлари ҳамда ўқирман меҳрига сазовор бўлиш сирларидир…

Муҳайё ЙЎЛДОШ

Филология фанлари номзоди

ЎзМУ ўқитувчиси,

Адиба ДАВЛАТОВА

Филология фанлари номзоди

ЎзМУ ўқитувчиси