Читать книгу Бүтэһик ботуруон - - Страница 6

Солнечнайтан көһөр буоллум. Бирикээс эрэ тахсара хаалла. Онтуҥ сороҕор биир хонуктаах буолар, ардыгар хас эмэ ыйы быһа кэтэһиннэрэн сордооччу.

Күһүөрү сайын бэрэсидьиэн М.Е. Николаев Уус Маайаҕа кэлэн үлэлээтэ. Кини барбытын кэннэ, өрөбүллэргэ түбэһэн, В.М. Саввиннаах оттуур сирдэригэр Мархаҕа мотуорунан бырахтардым. Валерий Михайлович дьонун кытта от бөҕөнү оттообуттар. Көмөлөһө таарыйа икки хоннум. Киэһэлэри быһа сыта-олоро булт-алт туһунан сэһэн-тэппэн бөҕө буолабыт. Олортон төбөбөр туох иҥнэн хаалбытыттан быһа тардан кэпсиим.

Күһүҥҥү былдьаһык саҕана Балыарка дэриэбинэттэн балтараа көстөөх Тэксээни диэн улахан күөлгэ балыктыы сылдьыбыт. Күөл кытыытыгар улахан үүтээн дьиэҕэ олорбут. Манна кэлбитэ нэдиэлэ кэриҥэ буолла. Биир үтүө күн хомунан дьиэтигэр бара сылдьарга санаа киирдэ. Эрдэ туран соболорго анаан укпут үс туутун көрө бураанынан күөлгэ көтүтэн киирдэ. Балыктыыр киһи мэһэй гынан тугун саатай, хаалларан барда. Туу аайы биэдэрэттэн ордуктуу бөдөҥ баҕайы соболор киирбиттэр. Ону сүөкээн, хаарга дэлби булкуйан баран, төннөн иһэн ылаары, мууска тоҥоро хаалларда. Тууларын кормикорумунан мэҥиэлээн баран төттөрү түһэртээн кэбистэ.

Салгыы күрүчүөктэрин көрө Алдаҥҥа киирдэ. Манна сыалыһардаабыта хас да хонно. Син сырыы аайы сыалыһары мээнэ ылла. Биэрэккэ киирэн иһэн тыычыкаларын аттыгар биир кыһыл саһыл сылдьарын көрө түстэ. Син түргэн соҕустук сүүрдэн тиийэн истэҕинэ, саһыла кинини көрөн аллараа айааҥка диэки дьаадьыйан биэрдэ. Күрүчүөгүн аттыгар өлөн хаалбыт мэҥиэ күстэхтэри быраҕаттаабытын булан сиир эбит. Икки хас ойбону алларан үс сыалыһары ылла. Саҥа мэҥиэлэри күрүчүөктэргэ иилэтэлээн түһэртээтэ. Онтон атын күрүчүөктэрин көрө баран иһэн санаата саһылтан арахпат, эргиллэн айааҥка баһын диэки көрбүтэ, кыыла кини барарын кэтээн олорор эбит. Ону-маны толкуйдуу барбакка, анньыытын, күрдьэҕин туора элитээт, бураан үрдүгэр түһэн үүтээнигэр ыстаннарда. Тиийэн саатын ылаат, төттөрү ойутта. Эбэҕэ киирбитэ саһыла тыычыкаларын аттыгар сылдьар эбит. Кинини көрөөт, айааҥка баһын диэки ыстанна. Балыарый күөйэ, суола суох сиринэн бураанын тутан кэбистэ. Айааҥка баһыгар тиийэригэр саһыла бугуйан, бураан суолугар киирэн биэрэк диэки төттөрү тэбинэн эрэр эбит. Урут бураанынан туох да кыылы эккирэппэтэх буолан, ситэрим дуу, суоҕа дуу диэн саныы-саныы, саһылы эккирэтэн истэ. Өр-өтөр гыммата, биэрэккэ тириэрдибэккэ да, бу ситэ баттаан ылла. Сирэйэ кэннин диэки буола-буола суол устун ойон истэ. Эмискэ тохтуу биэрээт, Балыарка саатын сулбу тардан ылла да, туһаайаат, ытан саайда. Табара дьэ киирбит, үрдүк арҕаһын тоҕо ытан кэбистэ. Саһылын ылан, хаанын хаарынан сууйда, сахсыйан көп түүтэ күн сырдыгар толбоннурарын көрөн үөрэн өлө сыста. Урут эбэ кытыытынан айаннаан иһэн, өрүс ортотугар баар арыылар аттыларыгар сылдьар саһыллары син хаста да көрөн турар. Ол гынан баран, бурааҥҥа ситтэрбэтэ буолуо диэн, эккирэтиһэ барбата. Онто баара, олох да илиилээх-атахтаах оҥорбот тэрил эбит. Таах мээнэ атах гынан сылдьыбытыттан дьэ кэлэн сонньуйа, хомойо санаата.

Тыычыкаларын салгыы көрөн балай эмэ балыктанна. Сыалыһарданан, өссө саһылланан үөрэн-көтөн үүтээнигэр тахсан чэйдээтэ. Дьиэлиир гына таһаҕаһын бэриннэ уонна соболорун хомуйа, тоҥно ини, күөлгэ киирдэ. Арай ойбоннорун аттыгар хаарга булкуйан хаалларбыт соболоро биир да көстүбэт! Соһуйан өлө сыста, хараҕым көрбөт дуу диэн соттумахтаан ылла. Бэркиһээн хаары тэбиэлээн көрдө да, оннулара оҥос, бэйэлэрэ мэлис буолбуттар. Үс ойбону үһүөннэрин көрөн тамты малыйда. «Хайдах-хайдах баҕайыный? Ити ыккардыгар ким кэлэн дьээбэлиэй? Суолу-ииһи хайан көрбүт киһи», – диэн санаа бөҕөҕө түстэ. Ким да, туох да суола суох, арай суор эрэ суола баар.

Бу дьиикэйдэриҥ, икки суор тумус тыаҕа сылдьалларын эрдэ көрбүтэ, биир да собону ордорбокко барытын таһан ылбыттар. Хомойбут санаатыгар, арааһа, куул аҥаарыттан ордук собону былдьаттаҕа буолуо. «Ол сатаналар итинэн эрэ бүппэтэхтэрэ, хас да куобахпын сиэн эмиэ мэлиппиттэрэ» диэн ааспытын кэннэ сонньуйа саныыр. Суор моҕуһа, иҥсэтэ ити күһүн кинини итинник хаары хаптаран кэһэтэн турардаах. Онтон ыла суортан куруук сэрэнэр, дьаарханар буолбута.