Читать книгу Бүтэһик ботуруон - - Страница 9

И.Ф. Тартыев биһикки үлэлиир кэммитигэр ахсааммытынан адьас аҕыйах этибит. Онон, баарбытын биллэрэн, мэлдьи пуормалаах сылдьарбыт. Эйиэнэ-миэнэ диэн араарсыбакка, уоруу, охсуһуу, быһылаан таҕыстаҕына бары тутуспутунан сылдьарбыт. Ол иһин нэһилиэнньэ күөх пуормалаах баһаарынайы милииссийэнэн ааҕара. Иван Федорович үлэһитэ бэрт буолан, дьоҥҥо убаастанара, ханнык да милииссийэ үлэтиттэн иҥнэн-толлон турбата. Биир кини кыттыылаах түгэни ахтан-санаан ааһарга сананным.

Мин үөрэхпин бүтэрэн, Алексеевскай оройуонугар (Таатта улууһа) судаарыстыбаннай баһаарынай иниспиэктэринэн ананан үлэбин саҕалаабытым. 1981 сыллаахха күһүҥҥү муҥха саҕана Дэбдиргэнэн, Туора Күөлүнэн командировкаҕа барбытым. Сыалым-соругум биллэр, тыа хаһаайыстыбатын объектарын уонна тэрилтэлэр баһаарынай туруктарын бэрэбиэркэлээһин уонна түүҥҥү харабылларга, хачыгаардарга инструктаж ыытыы.

Туора Күөлгэ субуота күн дьыалабын үмүрүтэн, Ытык Күөлгэ бараары сэбиэт хонтуоратыгар массыына кэтэһэ сырыттым. Эмискэ сэбиэт бэрэссэдээтэлэ И.В. Туласынов, оройуон военкома М.М. Семенов, гражданскай оборуона начаанньыга В.А. Петров буолан сэбиэт үлэлиир хоһугар баар буола түстүлэр. Сирэйдэрэ-харахтара турбута сүрдээх!

Сэбиэт бэрэссэдээтэлэ Иван Васильевич:

– Биһигини кытта Төлөҥҥө барыстаххына табыллар. Күөлбүтүгэр, көҥүлэ суох, Ытык Күөлтэн райтоп үлэһиттэрэ кэлэн муҥха түһэрбиттэр. Эн сэбиэскэй былаас ис дьыалатын отделын сотруднигаҕын, онон улахан айдаан тахса илигинэ барсан быһаарыс, – диэн эдэр киһиэхэ туллаҥнаабат гына уҥуохтаахтык эттэ. Мин уопсай балаһыанньаны билсэн баран, оройуон борокуруоругар А.П. Пахомовка эрийэн сүбэлэстим. Алексей Петрович «сопхуос сирэ-уота, сайынын оттууллар, сүөһү көрөллөр, онон кинилэр күөллэрэ» диэн быһааран биэрдэ. Уонна миэстэтигэр тиийэн быһаарсарга, түмүгүн киниэхэ биллэрэрбэр дьаһайда. Военком массыынатынан айаннаан күөлбүтүгэр кэллибит. Райтоптар муҥхаларын түһэрэн ырааппыттар, таһаараллара эрэ хаалбыт.

Күөлгэ киһи элбэх, ол быыһыгар холуочуктар да бааллар. Айдаан-куйдаан элбээбит, дьон саҥата-иҥэтэ, үөхсүүтэ да хойдубут.

– Биһиги күөлбүт, онон балыга да биһиэхэ хаалыахтаах, – диэн бэрт бөҕө-таҕа, улахан уҥуохтаах киһи көбдьөөрөр.

– Бачча үлээн баран көлөһүммүтүн таах биэрбэппит буолуо, – атырдьах сүгэһэрдээх киһи эҕэлээхтик хардарар.

Улахан айдааны таһаарбакка, эйэ дэмнээхтик быһаарсыбыт киһи дии саныыбын. Олохтоохтор эмиэ элбэхтэр гынан баран, тойоннорун Тулааһынап сирэйин-хараҕын маныыллар.

Райтоп салайааччытын И.И. Бурнашовы туора ыҥыран ылан кэпсэттим. Кини уруккуттан киэҥ-холку майгылаах киһи. Оройуоҥҥа үлэһитинэн, аптарытыаттаах салайааччынан биллэр.

– Бу Туора Күөл отделениетын күөлэ, онно мөккүөр тахсыан табыллыбат. Уйбаан Уйбаанабыс, итини эн бэйэҥ бэркэ билэҕин, сопхуос сирдэрин миниистирдэр сэбиэттэрэ эрэ быһаарар. Онон Таатта сопхуос салалтатын кытары кэпсэтэн, сүбэлэһэн эрэ баран муҥхалыахтааххыт, – диэн быһааран биэрдим. Киһим буоллаҕына оргууй аҕай сыыйан:

– Мин хойутаан кэлбитим, дьонум муҥхаларын түһэрэн ортолообуттар этэ. Онон билигин хайыыр да кыаҕым суох, муҥха тахсарын кэтэһэбит эрэ, – диэтэ.

Дьэ, муҥха тахсыытыгар киһи бөҕө муһунна. Икки бөлөх чардааты утарыта кэлэн турдулар. Оройуоннар бары үлэлии сылдьыбыт буоланнар ким анньыылаах, ким нырыылаах, айдаан өссө хойдубукка дылы буолла. Онуоха Тулааһынап:

– Айдаарымаҥ! Муҥха тахсан эрэр буолбат дуо? – диэн саба саҥарда. Кырдьаҕастар урут балык куотуо диэн чардаат аттыгар улаханнык саҥардыбат буолаллара.

Муҥха ийэтэ кэллэ диэн буолла. Ол кэмҥэ күөл мууһа тостон хайа барар тыаһа иһилиннэ. Сорохтор чардааттан тэйэн туора тахсан биэрдилэр. Самахчыт муҥха кынаттарын сыыйа тардан истэ. Арай били кэтэһиилээх-манаһыылаах ийэбит таҕыста. Көрбүппүт, түгэҕэр икки эрэ собо салгыҥҥа тахсан тэлибирии түстүлэр… Соҕотохто саҥа-иҥэ уурайан, уу чуумпу буола түстэ. Туора күөллэр бырысыаптаах Беларусь тыраахтарынан хоту, Райпоп үлэһиттэрэ таһаҕас массыынатыгар тиэллэн соҕуруу түһэ турдулар. Улахан айдаан буолуоҕун ити курдук эбэ иччитэ Күөх Боллох эр-биир биирдии эрэ балыгы биэрэн иирсээни таһаартарбатаҕа.