Читать книгу Louisa du Toit Omnibus 5 - Louisa du Toit - Страница 11

In die motor op pad na die Ponters se huis is Elna broeiend stil. Dis ’n ander soort stilte as die vergenoegde swyes van Phoebe, waaraan Christopher gewoond geraak het. Wanneer Elna stilbly, vermoed hy ’n wemeling van gedagtes in haar gemoed. Ja, hy kry die indruk dat sy ’n ontsettend bedrywige binnelewe moet hê. En dat daar ’n oneindige binnerykdom wag om in woorde ontsluit te word.

Haar swyes is sprekend, nie swaar soos Phoebe s’n nie. Ek en Phoebe is baie eenders, besluit hy. Te eenders. Ons sal die spreekwoordelike skepe word wat in nagtelike mis by mekaar verbyvaar.

Twee eenderse pole.

Hy het nou die aand met twee magnete sit en speel, opnuut bevestiging gevind daarvoor dat teenoorgestelde pole mekaar aantrek, eenderses mekaar wegstamp.

En hy het gedink, baie gedink. Hy is ’n dinker, te onderskei van denker, want hy is geen groot filosoof nie. Wanneer sy gedagtes te diep wil delf in groot waarhede, onbegryplikhede, is dit of daar ’n barrikade verskyn, ’n versperring, wat hom terugneem na vlakker waters toe. Hy sal beslis nie eendag een van daardie gevierde huisdokters word wat, benewens medisynemeester, ook filosoof en algemene raadgewer en sielkundige vir die gesin is nie.

As hy eendag in ’n algemene praktyk te staan kom, bygesê. Dis al asof daar ’n newelagtige gordyn tussen hom en sy toekomstige beroep hang. Wat doen ’n mens, wonder hy soms benoud, as jy by omdraai verby is en jy vermoed dat jy die verkeerde pad ingeslaan het? Selfs met sy pa durf hy nie daaroor praat nie. Klaas is ’n man met baie begrip, maar dis te veel gevra dat selfs hy sal verstaan hoedat iemand etlike lewensjare en baie geld kan verspil deur ’n onbesonne keuse van beroep. Hy is ’n man wat daarin glo om figuurlik gesproke ’n gebou klaar op te rig as jy getender het.

Christopher se gedagtes wentel terug na Elna hier by hom in die motor. “Weet jy,” begin hy blindweg bieg voordat hy hom kan besin, “ek was ernstig netnou oor die studie. Ek sit nie alles in wat ek kan nie.”

“Jy weet nie wat jy het nie.” Dit klink soos ’n vermaning, en nogal ’n taamlik gewigtige een.

“My hart is nie daarin nie.” Noudat hy in enkele woorde die hele mandjie patats voor haar omgekeer het, is die poorte ontsluit. Hy praat, kies holderstebolder sy woorde soos wat dit lukraak op sy tong beland. “Almal het altyd maar aangeneem dat ek dokter sal word omdat dit my keuse sou wees. My ma, natuurlik, het ’n vleiende, romantiese prentjie van ’n geneesheer. So dink ek. Alle vrouens het. Hulle besef skynbaar nie dat dit een van die beroepe is wat die kwaaiste eise stel en die meeste sleur het nie. Baie bloed en derms. Jy kan net daarvan ’n sukses maak as jou hele hart daarin is. Dis glad nie soos in die boeke nie, weet jy?”

“Ek kan nie sê nie. Ek lees nie romans oor dokters en nursies nie.”

Die tweede vermaning, deksels. Die woorde rol heftiger oor sy tong noudat sy dit so koelerig ontvang. “Op ’n keer wou ek koerantman word, maar ek dink dis die gedagte aan die vreemde wat my betower het. ’n Korrespondent, iewers ver hiervandaan. Ek is nog altyd benou deur die gedagte aan ruimtelike gebondenheid.”

“Wie nie?” sê Elna Osman nugter. “Wie voel nie soms hy moet ’n berg uitklim, maar sy bene word vasgehou nie?”

“Jy ook?” strompel Christopher Ligthart deur die oerwoud van sy belydenisse. Hy, die dikwels swygsame, sit nou amper beskaamd by die besef dat hy sy woordevloed nie kan keer nie. Die volryp stilte van Elna het as ’t ware ’n sluis by hom oopgetrek en dit stroom, stroom uit sy diepste hart.

“Weet jy, Elna, jy sal lag, maar weet jy wat het my oë oopgemaak? Dis televisie. Met programme soos lugvaart, vlieëniers. Dit voel vir my ek kan opspring en ‘Joeghoe!’ skreeu as die ouens so deur die lug skeer.”

“Is dit nie ’n algemene seunsdroom nie? Ek vra maar, want ek weet nie.”

“E … wat?” ’n Bondel opdrifsels het in die weg van sy woordestroom beland.

“Ek sê, droom alle seuntjies, en dus mans ook, nie om ’n lugmagvlieënier te word nie? Iets om hulle bo die aardgebondenheid … en hulle maatjies, te verhef.”

Hy hou stil, sommer iewers langs ’n straat, ontnugter. “Ek het tog gedink jy sal verstaan,” prewel hy gekneus. Die ou, broeiende ingekeerdheid slaan onmiddellik terug. Ook die gedagte dat sy werklik begryp, maar toneelspeel. Haar volgende woorde bevestig dit.

“Waarom ek?” vra Elna met ’n nugterheid wat amper wreed aandoen. “Waarom moet ek begryp, as niemand ooit na my drome wou luister nie? Ek weier. Jy het geen aanspraak op my begrip nie. Nóg jy nóg enigiemand anders. Ek moes op my eentjie droom, en ophou droom. As daar iewers ’n stukkie droom oorgebly het, kan niemand daarvoor bedank word nie. Dit was dan maar net ’n baie taai en onvernietigbare droom.”

“Soos wat?” Hy brand om te weet.

“Vir my om te weet, en vir jou om uit te vind. Sal jy nou maar ry, Christopher. Jou meisie wag in die bib.”

“Laat sy wag. Ek vat jou nie na daardie mense toe nie. Jy smyt jou naam weg, om sommer by die vent in te trek.”

“Asof dit saak maak. Is ek dan nie maar net Malie se suster nie? En Makkie en Ossie se meisiekind? Boet se suster? Jy onthou mos tog dat hy ’n paar jaar terug sy enkel gebreek het toe hy vir die polisie vlug. Jy onthou tog Malie se voorkind, met die swak ogies, wat dalk die Osmans se bloed is, want ons het ’n blindemol-grootoom gehad?”

Toe kom die stilte, sodat hulle net langs mekaar kan sit. “Wat probeer jy doen.” Christopher vra dit nie, want na die laaste woord daal sy stem swaar afwaarts. ’n Vraag het ’n vraagteken agteraan, ’n oplig van toon, asof daar hoop is, verwagting op ’n antwoord.

“Ek … ek weet nie.” Een ding weet sy, en dis dat daar skielik besinning in hulle woordestorting gekom het.

“Ek sal jou sê wat jy probeer doen,” sê Christopher Ligthart. Hy merk asof deur ’n waas hoedat eentonig flitsende neonligte hulle beurtelings baai in rooi, blou, rooi. Hy sien die esoteriese gloed oor Elna se skoot skuif, waar haar hande in mekaar geklem is. “Ek sal jou sê, Elna, en moet waaragtig nie stry dat dit nie so is nie. Jy probeer ontken dat daar by ons ’n aanvoeling vir mekaar is. Nee, wag, ek het dit swak gestel. Jy probeer ons helse aangetrokkenheid tot mekaar verloën.”

“Praat namens jouself.”

“Jy weet goed dat dit ons albei se gevoel is. En gee vir my ’n beter woord as ‘helse’, dan gebruik ek dit. Solank dit sterker is. Maar daar is geen sterker woord voor nie. Dis ’n vuur, dis ’n lyding. Jy het gemaak of jy verontwaardig is daardie aand toe ek jou vasgegryp en wild gesoen het. Maar jy was elke oomblik mét my. Jy wou met jou hele lyf in my mond inklim.”

Sy praat nie. Net haar asem stoot in ligte, onderdrukte snikke.

“Toe maak jy of ek ’n wellusteling is,” vervolg hy. “Soos een wat die son met sand probeer toekrap wanneer dit opkom, om die hitte weg te praat.”

Sy praat steeds nie ’n woord nie. Dis net haar snikkerige asem.

Sodat hy oplaas die motor aanskakel en verder deur die verligte vroegaandstraat ry, waar mense en motors en beweging by die verkeersligte opdam.

“Elna, daar moet ’n manier wees.”

“Daar is nie,” adem sy op die gevoude hande in haar skoot.

Hy weet nie of sy praat van ondertrouery, van die mistieke gene in die chromosome in die sel-nukleus nie. Van dominant of resessief nie. Hy kan haar ’n lesing daaroor gee. Dis alles in sy kop. Wat hy nie geweet het nie, het hy reeds nageslaan. First cousins may be called consanguineous of the third degree. En die kans van een uit sestien for inheriting a pair of identical alleles. Of dink sy eerder aan die sosiale stigma, familieteenkanting? Sy ma veral?

“Waaraan dink jy?” pols hy. Dan weet hy. “Jy dink aan Phoebe?”

“Allereers, ja. As jy so ’n voortreflike mens kan kry, weet ek nie hoekom jy hoegenaamd met my sal sukkel nie. Julle sosiale posisie trotseer. Jou ma se gramskap op jou hals haal.”

“Biedêm my ma, sy het vir niemand gevra met wie sy moet trou nie.”

“Moet tog nie soos ’n dwaas praat nie,” sê sy intens. “Jy weet goed daar is geen manier nie. Nie vir ons nie.”

“En as ons nié familie was nie?” vra hy rats.

“Ek kan nie sê nie, want dis ’n hipotetiese stelling.”

“Dan is dit tóg die kern. Maar verdomp, ek en jy kan nogtans superieure kinders hê. Of glad nie. Hoekom móét ons reproduseer? Ons is nie stoetdiere nie. En ek wil jou hê, so brandend graag dat ek Everest kaalvoet daarvoor sal uitklim.”

“En dis wat jy eindelik sal oorhê: vriesbrand. Verbrande tone en vingers, veral. Passie met restriksie. Voorbehoude. Natuurwette systap. Die blote feit dat ons daaroor redeneer, Christopher … is dit nie ’n negatief nie?”

Ten slotte is dit tog aan Phoebe van Duifhuis wat sy dink met ’n stil, gedrae leed. Daar is die manier waarop sy na Christopher gekyk het, met al die aanbidding van al die vroue van al die eeue vir al die mans van hulle allerharte.

En daar is oom John wat wag dat sy ’n pot dambord met hom speel, en tante se roksoom, en die instinktiewe hunkering in Johnny se harde, eerbiedige hande.

En Ossie Osman wat Sedersingel 16 toe gegaan het om geld te leen, wat anders? En Corlia Ligthart wat op ’n vroegaand in die laatwinter haar skoon wit motortjie parkeer voor ’n vervalle tuinhekkie, om te vra dat Elna haar tog nie sal opdring nie.

“Ek wil ook uitklim,” sê Christopher koppig as hy, op Elna se aanwysings, voor die huisie in Spruitstraat stilgehou het. “Ek wil sien wat hier aangaan. Ek wil kyk hoe jy hier woon.”

“Nee,” belet sy. “Dis net om jou te verlekker as jy sien hoe laag ek mik, nie waar nie? Bly weg. Ek sal alleen ingaan.”

“Trou dan met die vent,” roep hy swaar, gedemp. “Word heeltemal onbereikbaar vir my, dan weet ek dit ten minste.”

“Jy weet buitendien.” Sy dra sorg om nie te na aan hom te kom en sodoende ’n aanraking te ontlok nie. “En sal ek my van jou laat voorsê? Jy sal nie vir my vra of jy met Phoebe van Duifhuis moet trou nie. Maar as jy my wel vra, sal ek sê jy moet.”

“Dankie,” sê hy bars. “Dankie vir niks.”

“Dankie vir die ete, en die wegbring.”

“Dis niks … loop nou, loop,” dwing hy haar, maar wil soos ’n vrou snik toe haar gestalte by die hekkie invlug, die stoepie betree … toe ’n voordeurtjie oopgaan, en ’n tantetjie staan in die ligstreep, en sy hou haar hande uit, en die voordeurtjie gaan agter hulle toe soos ’n dekseltjie op ’n klankdigte kissie vol soet geheimpies.

As hy wegry, trap Christopher se groot voet in die gemaklike skoen die petrolpedaal dieper weg as wat geoorloof is. Nou moes ek deur die lug kon klief, dink hy. Sy het mos gesê dat dit adolessente drome is, hmf. Ons sal sien. Ek sal klaarmaak en ek sal blindedermpies uithaal en babatjies (met onberispelike gene) vang, en kantlangs sal ek my privaat vlieglisensie kry en haar eendag gaan oplaai en met haar vlieg oor stad en vlakte, tot binne-in blessit kammaland.

Hy weet hy is oorspanne, onredelik. Mettertyd besin hy en ry stadig deur die hoofstraat. Verby die plek waar hy netnou stilgehou het, waar hy die rooi en blou gloed oor Elna se gevoude hande sien spoel het, waar haar warmte na hom uitgereik het soos een keer, vroeër, toe hy swakker daarteen bestand was, onverhoeds oorval is deur die ongekende bedwelming.

Hy gaan nie by die huis aan nie, maar ry reguit verby, kampus en biblioteek toe.

As hy by die hoofingang instap, slaan die atmosfeer hom van voor soos ’n skeidende muur. Hy het tevergeefs gekom. Hoe sal hy vanaand een enkele feit in sy brein kan knoop? Hy het nie eers ’n pen of notaboek by hom nie … sal maar by Phoebe moet leen. Sy is altyd voorbereid, nie net op akademiese eise nie, maar sommer net lewensparaat.

Hy vind haar op die eerste verdieping by die tafeltjie waar hulle altyd sit, om die hoekie tussen die hoë rye swyende boeke wat alles weet, maar niks vanself verklap nie.

Was hy langer weg as wat nodig was? wonder hy vasgekeer as Phoebe hom deurdringend aankyk. Of lyk hy deur die blare?

“Jy het niks by jou nie,” fluister sy hom toe, asof dit ’n oortreding kan wees.

Hy knik. “Dit was eintlik nie vanaand my plan om te kom nie,” bely hy. Sy fluistering kom swaarder as hare, asof dit binne vasgegroei was, koraal teen rots.

“Dan laat staan ons dit,” glimlag sy hom begrypend toe.

Sy pak dadelik op, stadig en sekuur. Hy weet wat dit haar kos, en waardeer dit.

Hy dra haar tas, sluit sy leë hand om hare wanneer hulle buite kom. Sy kom ietwat swaarmoedig voor, soos hy haar leer ken het. Dalk omdat haar ouers nie meer bruisend jonk was toe hulle haar grootgemaak het nie. Skepe in die nag, dink hy weer. Blaas op die mishoring om nie teen mekaar te bots, mekaar in swye te vernietig nie.

Waarom is hy tog so swaartillend? Hy voel soos altyd wanneer hy disseksie gedoen het, wanneer hy die koue vlees wat tot onlangs mens was, uiteen moes kerf. Ja, hy voel asof hy self gedissekteer is, tot op die been gestroop, sy hart blootgelê.

“Sal ons ’n koppie koffie by ons huis gaan drink?” nooi Phoebe.

“Ja. Ja, dis goed.” Hy was lank laas by die Van Duifhuise. Dit is asof hy onbewustelik skerm, asof hy nie te sterk emosioneel betrokke wil raak by hierdie gesin nie. Tog vind hy dit onvermydelik dat hy nader aan hulle sal beweeg. Hulle ouers is hegte vriende. Hulle is egte mense, eg in hulle vriendskap, eg in hulle oortuigings.

En in hulle aanspraak sal hulle ook eg wees, nadat jy morele verpligtinge jeens hulle opgebou het.

Die Van Duifhuise woon in ’n ou huis wat gerestoureer is. Dit adem ’n Victoriaanse statigheid, beleë soos die inwoners self. Hulle is mense vir oudhede. Elke meubelstuk in hulle huis is antiek, en dan nie net sommer na willekeur of volgens gier aangeskaf nie. Professor Van Duifhuis het ’n deeglike studie gemaak van die oorsprong van elke stuk. Geen volvloermat vir hulle nie, eerder glansende geelhoutvloere, deeglik opgeknap nadat hulle hier ingetrek het.

“Ek was lanklaas by julle,” merk Christopher op nadat hy agter Phoebe by die voordeur stilgehou het.

“Ja, my pa het al na jou gevra. Ag, ek kon mos nou sommer my ma se kar in die garage getrek het.”

“Gee, ek doen dit vir jou.”

Sy oorhandig die motorsleutel en, byna jaloers op die moontlikheid van afsondering, klim sy saam met hom in. Hy ry om die huis, die leë helfte van die oopstaande dubbelgarage binne. Asof afgespreek, sit hulle ’n wyle stil langs mekaar. Sy het hom haar hand gebied, en hy hou dit styf vas. Sonder opwinding, maar ook sonder vreemdheid. Sy het ’n sterk, vaste hand. ’n Hand wat sal kan streel as dit verwag word, wat pligsgetrou die wieg sal skommel, wat eendag in tevrede rus gevou sal word.

“Ons ouers is goeie vriende,” sê sy. Hy kry die indruk dat sy meer as dit wou sê, dat hierdie woorde ’n blote aanloop is.

“Ja,” gee hy toe. “Dis ’n mooi vriendskap.” Dis waar wat hy sê. Winnie van Duifhuis het vir sy ma al baie beteken deur haar beleënheid, haar sterk persoonlikheid wat geen kompromieë duld nie. Indien sy ma dalk aanvanklik gespanne was oor die moontlikheid dat Winnie van haar eenvoudige agtergrond kan uitvind, sou sy mettertyd besef het dat daar vir hierdie vrou nie agterpaadjies is nie. Waar sy loop, loop sy reguit, en sy beoordeel ’n ander mens volgens sy ware aard.

Miskien is dit daarom dat Corlia se krampagtige wegkeer van haar familie deesdae ook getemper is. Miskien, ja, is dit daarom dat sy vriendelik met Elna durf wees.

Elna … dit voel soos eeue sedert hy haar afgelaai het, terwyl dit skaars ’n halfuur is. Hy dwing haar weg uit sy gedagtes.

“My pa,” sê Phoebe, “sien in jou pa die toekomstige rektor.”

“Rektor?” Hy lag. “My pa sal maar alte geëerd wees om jou pa op te volg as dekaan … as hy eendag aftree, bygesê.” Hy het verlangs gehoor, seker by Klaas, dat Van Duifhuis nie te gesond is nie.

“Ek dink nie my pa sal aftree nie,” sê sy vreemd. Hy sien haar sterk profiel in die onseker lig wat van die straat se kant af by die oop garagedeur inskyn. Dus kyk sy nie reguit na hom nie. Waarom praat sy so huiwerend, ontwykend? Hy het dan juis verstaan dat haar pa wil probeer om vroeg af te tree.

“Ons word almal oud,” verklaar hy in ’n toon van barmhartigheid. Phoebe is die jongste kind; haar pa is op pad na bejaardheid.

“Hy sal seker maar in die tuig sterf,” sê sy.

“Hoekom sê jy so?” Hy kan nie help om effens te skrik nie. Sy klink so morbied.

“Ek wou jou dit lankal sê, Christopher, maar om die een of ander rede wou die tyd net nie ryp word nie. Dit was nog steeds of jy gesinsvertroulikheid ontwyk. Ek verbeel my dalk.”

Jy verbeel jou nie, dink hy, en dis ’n gedagte wat aan smart grens. Dit omskryf eintlik sy ganse dilemma, van een ding reg te weet en dieselfde ding verkeerd te wil doen.

“My pa het kanker, Christopher.”

Nou skrik hy regtig. Onmiddellik, ook, kom die selfveragting. Dat hy, medikus-in-wording, so onoplettend kon wees. Die feit slaan hom harder as wat hy moontlik geag het. “Wat …” Hy sluk die res van sy woorde weg.

“Jy sal beter weet, Christopher. Daar is skynbaar meer as een soort leukemie. Met een soort kan ’n mens jare loop, kan jy nie? Nou ja, dis al jare wat hy …”

Hy sluk weer, weerhou hom van kommentaar. “Dat ek nou nie …” mompel hy. Feite skiet sy kop te binne, medies juiste feite uit indrukwekkende handboeke, maar nutteloos ten opsigte van sy persoonlike versuim. Maar hy het haar pa ook so lank laas gesien.

“Dis nie jou skuld dat jy nie geweet het nie. Trouens, min mense het geweet. Dalk jou pa. Maar ek voel nou ek het onderskraging nodig, van iemand soos jy wat nie net die kennis het nie, maar ook die begrip.”

“Het ek?” Daar is ’n rou randjie aan sy stem. Het hy werklik? Hy het nog nooit ontoereikender gevoel nie, in kennis sowel as in aanvoeling.

“Dit is nou vir my asof hy haastig raak, Christopher. Oor alles aangaande die ouer kinders en veral my en Mamma, wil hy sekerheid hê. Jy kan maar enige laai van hom ooptrek, alles lê netjies en gesorteer, hetsy klere of papiere.”

“Dis begryplik,” sê hy magteloos. Hy dink hoe moeg die man moet voel, hoe vatbaar vir infeksie hy moet wees, noudat die leukemiese selle die liggaamsweefsel begin infiltreer en die gesonde selle uitwoeker.

“Ek het maar net gedink jy moet weet, Christopher.”

“Ja. Dankie dat jy my gesê het. Ek is tog betrokke by julle.”

Sy laat hom nie daarop uitbrei nie, asof die fyn uitgerekte draad deur oorspanning kan afknap.

Hulle loop huis toe, hulle hande nog in mekaar. Die grootmense ontvang hulle bly. Nou verstaan Christopher beter, nou is hy spyt omdat hy Phoebe so dikwels saans uit die huis weggeneem het sonder om deur hulle jeugdige teenwoordigheid ’n smeerseltjie genade oor die bleek horison te smeer.

Ruben van Duifhuis het soms al skaak gespeel met Christopher – en ’n uitstekende speler is hy, wat die jonger man so maklik die loef afgesteek het dat dié steeks geword het om te speel.

“ ’n Potjie skaak, oom Ruben?” vra hy. Hy verstaan nou meer van die man se innige genot in sy meesterskap. Natuurlik moet dit kompensasie bied om iemand anders skaakmat te sit as jy weet dat daar iewers vorentoe ’n hoër troef op jou wag.

Hulle kerkvastheid maak opeens vir Christopher ook waarlik sin. Hy verstaan meer van hulle rype aanvaarding, wat hy voorheen dikwels as ’n gebrek aan lewensdrif gesien het. Hulle is ietwat swaartillend, dis waar, maar hy besef nou dat dit nie dieselfde as vreugdeloosheid is nie.

“Nie vanaand nie, Christo.” Dis Ruben se spesiale aanspreekvorm vir Christopher Ligthart. “Ons oumense gesels maar. Kry jy en Phoebe vir julle iets lekkers te ete of drinke.”

Hulle gehoorsaam, en mettertyd sit elkeen met ’n melkdrankie. Die Van Duifhuise is geheelonthouers, maar hulle maak geen demonstrasie daarvan nie.

“Ek dag julle gaan in die biblioteek werk,” sê-vra die ouer man.

“Phoebe wou,” erken Christopher. “Maar ek is bevrees sy het nie veel ondersteuning van my kant ontvang nie.”

“Aag, nou ja. Baie geleerdheid bring raserny. Staan dit nie so geskryf nie?” Hy swyg ’n rukkie, teug aan die drankie. “En die lewe saam is so kort, so kort.”

Almal swyg.

Langs Christopher sit Phoebe, en haar knie druk liggies teen syne. Hulle deel die riempiesbankie wat ’n koeëlmerk uit die Anglo-Boereoorlog dra.

Die besoeker vind niks om te sê nie. Niks, in elk geval, wat beduidend en die moeite werd sal klink in hierdie klein kring met sy swaar, tevrede leed nie. Hoe kon hy die spesifieke anemiese bleekheid by professor Van Duifhuis voorheen misgekyk het? Nie weens onkunde nie, maar weens gebrek aan drif vir sy vak? Sterker as ooit vantevore twyfel Christopher aan sy mediese roeping.

Hy kyk na die meisiehand wat die glas vashou. Met die duim van haar ander hand vryf sy al met die rand langs. Dit veroorsaak ’n wringende geluid, wat in Christopher se verbeelding aanswel tot ’n fyn, veraf sirene.