Читать книгу Louisa du Toit Omnibus 5 - Louisa du Toit - Страница 6

Die Osmans gebruik ’n dowwe tipe gloeilamp in die sitkamer. By iets soos ’n woonkamer het hulle nooit uitgekom nie. Enersyds benodig hulle nie sterker lig nie, want hulle is nie lesers nie, behalwe Elna, en sy lees in haar kamer. Andersyds was die gloeilamp maar altyd daar. Dit hou reeds ’n ewigheid. Wie sê ’n gloeilamp het ’n kort lewensduur? Hierdie een weet seker as hy blaas, gaan dit donker bly.

En sonder dat enigeen dit spesifiek agterkom, begunstig hierdie einste gloeilamp die sitkamer van die Osmans met ’n tikkie versagting, ’n smeerseltjie romantiek. Oupa en ouma Simons, grootouers van Makkie en Corlia, kry in die ovaal raam teen die muur ’n vrome piëteit in hulle gesigte wat selfs die derderangse portretmaker met sintetiese hulpmiddele nie daar kon inverf nie.

Die verslete plekke op die Chesterfield-rusbankstel raak onsigbaar, en ’n verwelkte glorie herleef in die blomme van die bekleedsel. Die vertoonkas vol snuisterye, Makkie se groot trots deur al die jare heen – hiervan kan menige kinderhandjie wat ’n klap gekry het, getuig – neem ’n eteriese kwaliteit aan. In die onseker lig kan die klaterige ornamentjies net sowel van dieselfde oorsprong wees as dié wat die Ligtharts met kundigheid en smaak op hulle ekonomiese oorsese reise aangekoop het.

Kyk byvoorbeeld daardie twee porseleingestaltetjies wat lyk of hulle ’n minuet dans, dink Christopher. Hy kan die musiek daarvan as ’t ware in sy ore hoor: die minuet in G van Beethoven, of die een uit Don Juan van Mozart, of selfs die minder bekende een van Boccherini. Die maatslae pols in sy kop. Hy jeuk om te stap na die ou serfyntjie in die hoek, die een wat sy ma so graag wou hê, maar wat logies tant Makkie se stukkie erfenis was. Ironies dat die lewelose artikels vir sy ma meer waarde as die besitters daarvan gehad het. Eintlik was daar slegs twee stukke wat as erfgoed bestempel kan word: die orreltjie, en die geelhoutkis wat sy ma wel in die portaal het.

Hy wonder of hierdie ding nog kan speel. Maar vra sal hy nie. Hy is geen virtuoos nie, maar het ver genoeg gevorder, danksy sy ma se pantoffel, om hom goed te kan help, hetsy met of sonder bladnote. Soos tuinmaak by sy pa, is musiek sy spesiale stokperdjie. Maar hier sal dit seker nie veel waardering uitlok nie. Tuis het sy ma nogal die gewoonte om soms na hom te kom sit en luister, met geslote oë en hande in die skoot gevou, wat hom altyd grootliks vlei omdat hy sy beperkinge ken. Of is sy net trots omdat sy hom suksesvol gedryf het in die kleinjare toe hy lui was vir oefen? Die gedagte aan sy ma vervul hom met skerp spyt. Hulle woordewisseling van flus lyk nou, van ’n afstand beskou, oordrewe en beskamend heftig.

Daarby sal hy Elna dalk nie eers te sien kry nie. Tant Makkie sê sy is saam met Boet en Johnny Ponter kafee toe, maar dit raak nou al ’n hele tydjie. Dus sit hy maar hier by die twee grootmense. Waar sou Berrie en Ria wees? Lê seker in die kamer, of by maats of op straat. Hy moet met sy ma saamstem dat Elna die enigste ster tussen die vyf is.

“Het oom Ossie-hulle al geëet? Moenie dat ek julle ophou nie.” Hy dink daaraan dat hulle tuis ook nog nie geëet het nie. Dis eintlik nog vroeg in die aand, skerp skemer nou eers. Maar hulle aandete is gewoonlik vroeg omdat daar meestal aandafsprake is.

“Nee wat,” sê Makkie, waaruit hy nie kan aflei of hulle wel nog moet eet nie. Sy is seker bang dat sy hom sal moet uitnooi om saam te eet. Met ’n soort verbasing dink hy daaraan dat hy nog nooit saam met hulle aan tafel was nie. Hulle het as familie eintlik nie veel aan mekaar nie.

Dan oormeester Makkie se nuuskierigheid haar. “Sustruisie was ook vanmiddag hier,” sê-vra sy.

“O …” Die kreunklankie is nie vraend of bevestigend nie. En so weet Makkie nog nie of hy weet nie.

“Ons het darem groot nuus, ou Chris,” kondig Ossie uiteindelik aan. Hy weet hy mag nie juis “Chris” sê nie, maar dit verskaf darem soveel gemeensaamheid. As alles volgens plan verloop, sal hy wat Ossie is binnekort ’n dokter ken vir wie hy “ou Chris” kan noem. Dit kan voorts die einde van al hulle siekteprobleme beteken. Chris sal tog nie vir sy eie familie rekeninge stuur nie. Dit lol om altyd by ’n staatsdokter uit te kom.

“Ossie, jy moet nou asseblief nie … ek weet nie eers verseker of …” gooi Makkie halfhartig wal.

“Sal jy nie weet nie? Sal ek nie weet nie? Ek vra jou nou, ou Chris, as ’n man vyf kleintjies gehad het, sal jy nou nie weet as die sesde op pad is nie? Sal jy nie ’n gedagte hê dat jy darem ’n doring is nie, h’m?” Ossie lag onderlangs, maar dis meer suggestief as wanneer hy sou skater. Dis of hy nie eers oor genoeg lewensdrif beskik om hartlik te kan lag nie, dink Christopher. Hy weet nie wat hy aan die man het nie. Hy is mal oor gewone, eenvoudige mense, maar dan met ’n bietjie oorspronklikheid van gees.

Oor die “groot nuus” kan hy niks meer as ’n skewe glimlagtrekkie geproduseer kry nie. Hy vind die gedagte selfs aanstootlik, en verag homself daarvoor. Terloops wonder hy of sy ma weet, en wat sy daaroor te sê sal hê. Hy bekyk Ossie Osman tersluiks: die verkalende kruin van sy ronde kop, sy stoppelbaard waarin hy skynbaar so tuis voel soos in ’n ou, vertroude kleed; die ontbrekende voortand, met die omringendes in ’n swak toestand. Christopher kyk na die pap maag, die gekreukelde werksbroek, en reken weer eens dat hy sy ma te hard beoordeel het.

“Ek sê, ou Chris, moet ’n man nie daarop drink nie?” dring Ossie aan.

“Hygend, Ossie, ’n mens sal sê ons is gewoond dronknes hou. Wat moet Christopher van ons dink?”

“Aag, Christopher? Hy’s Chris. En wat kan hy dink? As hy maar so baie gehad het om te wys soos ek. Of het jy dalk, hè, ou Chris?” Ossie pomp sy swygsame familielid in die ribbekas met sy elmboog. As hy wegstrompel kombuis toe, groot en lamlendig, bly Christopher hinderlik bewus van die aanraking in sy ribbes. Dit voel soos voos kolle.

Toe Ossie terugkom met ’n bottel soetwyn waarop ’n flambojante etiket pryk, berus Makkie sugtend en haal glase uit die buffet. Dis dik glase met ’n patroon op. Hy verbeel hom daar lê óú vuiligheid in die groewe. Die patetiese viering gryp hom op ’n vreemde manier tog aan die hart. Hy dink aan die drankkabinet tuis, en die glase na hulle soorte: vir rooiwyn, witwyn, sjerrie, likeur. Hy sien sy pa se oniksring in die lig van die staanlamp terwyl hy met geoefende slag skink, sien selfs die knappe draaiing van die bottel sodat geen druppel mors nie.

’n Verskeurdheid vat in hom pos. Het hy nie ’n rukkie terug aan sy ma gesê dat hy ’n basiese lewe verkies, wens dat hy snood grootgeword het nie? Hoe heftig ontsteld was sy tog.

Hy klink met ’n dowwe slag van die dik glas, bring die wyn na sy lippe. Dis walglik soet; ’n sat, versadigde smaak van ou korrels wat halfpad aan die druiwestok vermos het.

Hy weet hy moet sy tante gelukwens, maar die woorde wil om der dood nie na sy lippe styg, op sy tong vorm nie. Want hy voel geen geluk in sy hart nie. ’n Swaar depressie rem aan hom. Hy kom agter, terwyl hy die wyn doelloos in die glas skommel, dat hy onafgebroke op die stemme en voetstappe van die terugkerende jongmense wag.

Onlogies verwag hy Elna terug soos hy haar maande gelede gesien het: met somerbruin hals en arms onder die frilletjiesbloes. Natuurlik is dit nou winter. Hy vind dat hy hom eintlik geen voorstelling van haar kan maak soos sy vanaand moet lyk nie. Eintlik is sy vir hom merendeels ’n skim, ’n blote atmosfeer.

“Hoe lyk dit, jy is mos speelman,” por Ossie hom aan. “Speel dan vir ons ’n ietsie op die vrou se musiekie, ou Chris. Kragtie, ons vier mos.”

Wat hy netnou graag wou doen, lê nou laag in Christopher se gemoed. “Soos wat?” wen hy tyd.

“Hoe ry die boere,” stel Ossie kordaat voor.

“Ek ken dit nie uit die kop uit nie, oom.”

“O, dan speel jy seker daardie hoë soorte goete. Soos Elna. Tjeers.”

Christopher wonder of hy en Ossie dieselfde onder “hoë” musiek verstaan. Hy wonder of selfs hy en Elna dieselfde daaronder kan verstaan.

Dan hoor hy die stemme buite opklink. Elna s’n, rinkelend in die koue soos geslypte glas. Boet s’n is hoog en stuitig. Die laer dreun moet Ponter wees.

Hy het uit die aard van die saak min vir sy neef Boet te sê. Die afgelope tyd is hy taamlik bedaard, maar hy het sy ouers ’n lewe gely, soos wat Christopher van sy ma se vertellinge kon aflei. Hy loop met ’n staalpen in die been nadat hy van ’n gebou af gespring het om weg te kom van die polisie wat hom oor “kattekwaad” agternagesit het.

Dit, dan, is die familie wat sy ma nie graag voor Phoebe van Duifhuis wil presenteer nie. Durf hy haar verkwalik? Met ’n halwe gedagte onthou hy dat hy Phoebe moet gaan uitneem vanaand. So het hulle afgespreek. Maar die aand is nog jonk, noudat die donker in die wintertyd vroeg toesak. Hy sal verseker nog gaan.

Dan is die drie in die deur, en Christopher vind dit ineens nie moontlik om hulle ten volle aan te kyk nie. Dis asof hy namens hulle beskroomd voel. Dan ag jy jou tog hoër as hulle, beskuldig hy homself. Jy wil hulle beskerm teen jou reguit, ontledende blik.

“O, wat vier ons? “ vra Boet, maar dring nogal nie aan om saam te vier nie. Tot Christopher se verligting loop hy, nadat hy met die hand gegroet het, deur kombuis toe, waar spoedig die klank van eetgerei opklink. “Julle het nog nie geëet nie,” onthou hy skuldig, half bly om met ’n verskoning weg te mag kom, half spyt oor die onvermydelike mislukking van sy sending.

Op ’n manier is hy tog bly dat Elna ondersoekend na die glase met wyn kyk. Dit spreek daarvan dat hulle nie, soos Makkie sê, gewoond is aan “dronknes” nie. Hy bly nog staan nadat hy uit sy stoel verrys het toe hulle binnekom.

“Sit, jong, magtie,” beveel Ossie, wat die opstanery nie bra verstaan nie.

“Dankie, oom, daar is eintlik net iets wat ek met Elna wou bespreek.” Noudat hy die moed gehad het om die versoek te lug, voel hy mateloos verlig. ’n Oerinstink van manlike oorwinning woeker in sy gemoed as hy sien hoe Ponter se kop opruk. En wat sal hy tog kan doen as ek hom regtig die stryd om ’n meisie aansê? wonder Christopher en herken die tikkie arrogansie in homself.

Te blikkies, besluit hy dan. Dit sal tog gebeur dat ek my deur so ’n vent daarvan laat weerhou om met my niggie te praat.

Maar dis Elna wat sy planne verydel. “Ek kan nie dink,” sê sy, “dat ons geheime het nie.” En sy haak by Johnny Ponter in. Sy, ja, met die wit haarband hoog teen haar voorkop en haar kurwes verberg onder die wollerige roomgeel jassie, soek as ’t ware beskerming by die man, en vind daardeur die moed om haar neef direk aan te kyk.

“Dis … dis net ’n sakie,” sê laasgenoemde, wat steeds nog staan.

“Jou ma het dit al klaar bespreek,” sê sy. Haar oë hou hom gevange, groei in omvang en intensiteit totdat die twee bruin vlakke een word.

“Dis juis na aanleiding daarvan,” gebaar hy.

“Hier is nêrens waar ons kan gaan nie,” sê sy. En haar hand, die warm hand – dit móét warm wees, besluit hy koorsagtig – bly lê in die nessie wat Johnny Ponter se elmboog vir haar vorm.

“Ons kan … as jy nie omgee nie, my motor is hier buite.” Wanneer hy besef dat hy pleit, trek hy moer. Verduiwels, hy ken ’n soort lewe waar mens kan praat, normaal en diepsinnig kan praat, oor enige kwessie wat op jou hart lê. Al dink sy ouers hy is geslote, in sy hart weet hy die pad na hulle toe is altyd oop. “Meneer Ponter, dit sal nie lank wees nie. Sy is tog my niggie, jy hoef nie bang te wees …”

Dan, asof in ’n droom of ’n waas, sien hy hoe Elna stadig haar hand van Johnny Ponter se arm af wegtrek. Noudat dit blyk dat sy aan sy wens gaan voldoen, voel hy ’n opwelling van verklarende woorde in hom. “Dis net,” praat hy nog half oor sy skouer, “ ’n soort misverstandjie. Ek dink my ma het haar nie taktvol uitgedruk nie, en sy voel bitter sleg daaroor.”

Die laaste deel is seker nie heeltemal onwaar nie, besluit hy as hy, met sy hand liggies onder Elna se elmboog, effens skuins agter haar stap omdat die paadjie te smal is vir twee langs mekaar.

Hy maak die linkerhandse motordeur vir haar oop.

Hoe vanselfsprekend, dink sy, en onthou selfs in haar ontreddering om haar voete teen mekaar te hou as sy dit binnetoe swaai. In die motor is dit warm (hy het seker die verwarmer op pad hierheen aangehad) en sy voel die netheid aan, die koestering van versorging en goeie orde in die intieme binneruim. Dit bring ’n ontsettende vreemdheid in haar, asof sy vanuit ’n koue nag na ’n verligte gesinskamer staar.

As daar weerstand in haar was, verbrokkel dit nou, sodat sy ademloos, van binne uit stil, langs Christopher sit. En sy dink: Johnny Ponter het my vanaand gevra om met hom te trou. Sommerso half skertsend, voor Boet, asof hy alleen met haar nie die moed sal hê nie. Hy het gesê: “Hoe lyk dit, gaan ons twee dan ons goedjies saamgooi om plek te maak?” Dit was nadat sy hom vertel het van die nuwe baba wat oënskynlik by haar ma op pad is.

Goedjies saamgooi. Watse goedjies tog, het sy gewonder, en vaag gedink aan Dopper Joris van haar skooldigbundel. ’n Borsspeld vol met rooie klippies … bulsak … printjie met die plage van Egipteland. En ’n buiteseiltjie, wat sy vir hom moet wees.

“Wel, julle sal nou óf moet trou, óf moet vat,” het Boet gelag, en Elna kon onnoembare grappe in sy stem hoor broei.

Hoe kan ek, wonder sy nou met beklemming. Hoe durf ek, as dit nie die soort lewe is wat ek begeer nie? En op grond waarvan durf ek ’n ander soort lewe begeer? As ek maar net Elna Osman is, van die rooidakhuisie tussen die bulterige wildekweek en met die vis- en skyfiereuk en die fabrieksrook wat saam met elke noordewindjie kom?

Gedurende die maande wat sy vir Johnny ken, was sy nog nie by sy ouers aan huis nie. Dalk moet sy nou gaan, in haar soeke na helderheid. Dalk moet sy elke looppaadjie beproef, al moet sy dan honderd keer soekend op haar eie spoor terugdraai.

“Elna,” sê Christopher, “ek weet nie wat om vir jou te sê nie. Daar is eintlik niks wat ek kan sê om ongedaan te maak wat my ma gedoen het nie.”

“Nee, ek is bevrees daar is nie,” ontmoedig sy hom, nie omdat sy wil nie, maar omdat dit op hierdie oomblik die enigste logiese antwoord is.

“Dan het ek verniet gekom. Maar ek het tog geglo daar is iets wat ek kan sê, al spreek my gesindheid net tot jou. Terloops, my ma het vir my gesê dat sy met jou ma gepraat het, nie met jou nie.”

“Ek het gehoor. Ek was in die gang. Wou haar gaan groet. Ek hou … ek het nogal altyd van haar gehou.”

“Maar nou nie meer nie?” Hy sit na haar toe gedraai.

“Dit voel of ek iets verloor het; iets van die min dinge wat vir my waarde gehad het. Ek het nie geweet julle soort lewe is so nie. Ek het gedink dit het ruimte. Ek het gedink dis net ons wat so kleinlik lewe.”

“Mense is mense. Wat laat jou dink dat daar hoegenaamd ’n ons en ’n julle is? Biologies gesien, het ons dieselfde anatomie: geraamte, spiere, senustelsel, holtes en organe. Dit …”

“Dankie dat jy my daaraan herinner jy loop medies. Ek is erg beïndruk.”

“Kom nou,” sê Christopher. “Is jy van plan om dit vir my moeiliker te maak as wat dit is?”

“Natuurlik is daar ’n ons en ’n julle. By ons maak ’n man nie sommer ’n motordeur vir jou oop nie, en staan nie op as jy ’n vertrek binnekom nie.”

“Bely jy of spot jy?” Want hy weet waaragtig nie met watter van die twee sy besig is nie. Hy het haar nooit voorheen geken nie, hoogstens van haar geweet. En met iets tussen verbasing en waardering besef hy nou dat sy ’n eie persoonlikheid het, en dat sy weet hoe om daarmee te werk.

“Dalk albei.”

“Waarom bly jy hier by jou ma-hulle?” wil hy weet. Hy sit na haar toe gedraai en wens hy kon nog nader aan haar skuif sonder dat sy dit verdag vind.

“Dis goedkoper. En selfs ek moet iemand hê.”

“Waarom sê jy ‘selfs ek’?”

“Ingeval jy dalk te kenne wou gee dat ek nie een van hulle is nie. Want ek is een van hulle.”

“Jy hoef hulle nie weg te smyt nie. Jy kan net jou eie paadjie loop. Soos my ma gedoen het. Wel, jou ma seker ook, maar ek weet minder van haar af.”

“As ek soos jou ma moet word, ander uit die pad stoot om my eie paadjie te kan loop … nee dankie, dan bly ek liewer onder.”

“Sy is nie werklik so nie. Asseblief, jy moet verstaan. Sy is ook net ’n verskeurde mens.”

“Is dit verkieslik, sou jy sê? Moet ’n mens nie maar liewer heel bly nie, al is die produk dan minderwaardig?”

“Jy is nie minderwaardig nie,” sê hy met stil, innige klem.

“Wanneer het jy dit ontdek?” Sy klink nou behoorlik snipperig.

“Nou pas. Ek kan met jou gesels, makliker amper as met Phoebe.”

“Raai, die naam Phoebe klink vaagweg bekend. Maar moenie vergeet ons is familie nie, my liewe neef. Familie moet kan gesels, anders, waarna lyk dit?”

“Phoebe is … ag, ek het sommer hardop gedink. Jy sal natuurlik nie belangstel in wie sy is nie.”

“Tensy sy die dogter is van die dekaan van jou pa se fakulteit. Ek is geweldig geïnteresseerd in die dogters van die dekane van fakulteite aan universiteite.”

“Jy is nie sarkasties nie, nè? Ek wil net seker maak.” Het sy ma tog nie dit alles grootdoenerig uitgeblaker nie?

“Natuurlik. Selfs ek moet ’n wapen hê.”

“Wat doen jy, Elna? Watse werk het jy? Ek het ’n vae idee dat jy kantoorwerk doen, maar verder niks.”

“Ag, by ’n bouvereniging.”

“Watter?”

Sy noem die naam.

“Maar dis nie sommer nie,” sê hy. “Dis ’n prestige-vereniging.”

Moet sy nou sy goedkeuring kry oor waar sy werk? Maar sy word tog oorval deur die drang om aan iemand te vertel. Sedert sy vanmiddag tuisgekom het, waar die besoek van haar tante en die aanddrukte en die algemene atmosfeer nie bevorderlik vir so ’n aankondiging was nie, loop sy met die brandende nuus van die onderskeiding wat haar vandag te beurt geval het.

“Die nuwe baas het my vandag laat roep,” vertel sy in ’n toon van egte beskeidenheid, “om te vra of ek kans sien om in die plek van sy persoonlike sekretaresse waar te neem. Sy het siek geword.”

“Maar geluk!” Hy, die ingekeerde, ontdooi onverwags spontaan en vou sy hand om hare. Dit is warm, haar hand. Soos hy gedink het.

Hy kom agter dat die aanraking haar ontsenu, asof sy liggies wil begin beef, of reeds begin beef het? Maar hy kry hom nie so ver om sy hand weg te neem nie.

“Jy is die eerste vir wie ek vertel,” sê sy. “Ek wou dit vir my ma vertel, maar toe spring sy my voor met ’n ander soort nuus.”

“Jou pa het ons al daarop laat drink,” onthou hy.

“Red my siel. Ewenwel, toe hoor ek later jou ma se stem in die sitkamer en ek loop soontoe. Ek het seker gedink ek kan dalk vir haar vertel.”

“En toe hoor jy …” Hy voltooi nie die sin nie, want dis nie nodig nie. Soos dit nie vir haar nodig was om hare te voltooi nie.

Hy sit lamgeslaan.

En so, weerloos in sy spyt en gestrooptheid, kan hy ten volle onder die invloed kom van die namelose soetheid wat daar van haar uitgaan, die onweerstaanbare warmte. Dat sy sy niggie is, sê net mooi niks. Sy is ’n vrou, en sy raak hom ten diepste.

Sy greep op haar hand versterk, word klouagtig as dit opskuif teen haar jasmou. Die volgende oomblik, hy weet nie hoe nie, is sy vas teen hom, sny haar tand in sy lip en hoor hy haar liggies kreun.

Ongerief? Genot? Hy wil nie weet nie, wil nie uitvind nie. Kan nie uitvind nie, want hy ken homself meteens nie, weet nie wat in hom gevaar het nie. Hy sal net altyd hierna weet dat hy nie anders kon optree nie.

Dan kom die besinning, as sy haar met krag en weerstand teen hom verset. Hy los haar onmiddellik, hoewel hy die verbreking van die intense stroom wreed en pynlik vind.

“Elna, ek is jammer. Ek weet nie wat my besiel het nie.”

“Toe maar, ek weet.” Sy hyg, en hy vermoed selfs dat sy huil. “Dit was net maar vir jou ’n versoeking om een van ‘ons’ uit te toets. ’n Donker versoeking, voorwaar – en ’n veilige een, ver van jou blink lewe en jou Phoebe en jou ma.”

Die motordeur vlieg oop, en die koue stroom na binne.

Wag, wil hy roep. Wag, in ons soort lewe gee ’n man ’n meisie by die voordeur af.

Maar hy wil nie hê dat sy hom in sy gesig moet uitlag nie.