Читать книгу Louisa du Toit Omnibus 5 - Louisa du Toit - Страница 5

Die tuin van die Ligtharts is ’n lus, winter of somer. Dit is Klaas se heel spesiale stokperdjie, hierdie tuinmakery. Die blommerande strek golwend en kleurvol om die grasperk. Laasgenoemde skyn selfs nou in die winter groen, want Klaas het ’n spesiale ingevoerde saad gebruik om ’n grasperk te verkry wat nie doodryp nie.

Dis in hierdie tuin wat Corlia vertoef voordat sy binnetoe gaan. As sy by haar suster Makkie was, voel sy altyd lus om in die buitelug te staan sodat ’n koel wind haar kan laaf en … ja, jy kan amper sê reinig. Want die toestand van Makkie se huis huiwer op die rand van vuilheid. Ordeloosheid, in elk geval, in ruime mate. Wat op aarde wil ’n mens doen met leë margarienbakkies en vleisekstrakbotteltjies, koffieblikke en ou koerante? Gevra daarna, sal Makkie wel ’n antwoord hê: in die margarienbakkies kan jy jellie maak. Ou koerante wil sy onder die tapyt lê as Ossie vir die gang een koop. Dis so presies wat hulle oorlede ma sou gesê het.

Corlia blik na haar skemerende huis, ’n huis wat aanvanklik klein en ongerieflik was maar in die regte buurt, en wat hulle mettertyd uitgebou en verfraai het. Haar gedagtes is halfpad tussen weëigheid en wrewel: waarom moet sy altyd skuldig voel omdat sy goed lewe? Kom daar nooit ’n dag dat jy dit net kan geniet nie? Moet daar altyd in jou agterkop die wete krap van jou bloedfamilie wat moeiliker leef, wat so min ontvang dat daar niks is om in die samelewing terug te ploeg nie?

Makkie raak haar in die besonder omdat sy hier naby woon. Voorheen was daar etlike jare van gemoedsrus, toe die Osmans net ’n ver gedagte was. Behalwe een keer, toe hulle kom kuier het. ’n Week lank. Die oudste dogter, Malie, was klein. Dis iets om nooit te vergeet nie, en Corlia ondervind nou nog verleentheid as sy daaraan dink. Die stomme Klaas. Sy onthou nog sy beleefde glimlaggies as hy eintlik vir ’n klas moes voorberei, maar noodgedwonge na Ossie Osman se grootpratery moes sit en luister.

Die beste ding wat met hulle oorlede ouers kon gebeur het, is dat hulle net die twee dogters gehad het, nie ’n tros kinders nie. Hulle was albei reeds in die dertig toe hulle getroud is. Die tweede beste ding is dat hulle oorwerkte lewers maar opgepak het sodat hulle albei kort na mekaar dood is, skaars in die vyftig. Dis nie dat Corlia koud staan teenoor haar ouers se dood nie. Sy ervaar ’n futiele verlange na hulle, veral omdat dit so anders kon en moes gewees het. Dis sulke tye wat sy dink dit sal beter voel as sy vir Makkie ’n besoekie bring.

Maar die liewe Makkie tog. ’n Perfekte herhaling van die geskiedenis. En Ossie is nie ’n Klaas Ligthart, wat sy vrou kon optrek nie. Kyk nou maar die kinders. Daar is Malie, skielik getroud en dit nogal in ’n yslike wit rok wat haar boepie wys. Boet deug vir niks anders as tweedehandse motors en olierige motorfietse nie. Sover sy weet, werk hy darem. Die twee jongstes toon ook nie veel belofte nie. Berrie is Ossie vanself wat net in ’n kleiner vormpie ingedruk is, en Ria is klaar vryerig, ook nie te fluks by die skool of by die huis nie. So hoor Corlia maar vir Makkie kla.

Elna is die enigste een in wie daar veel steek. Daar was ’n tyd, hier rondom veertien, vyftien jaar, dat die meisiekind nogal probeer netjies hou het in die huis, en in die kombuis reseppies beproef het wat sy juis van Corlia gekry het. Maar of sy sedertdien moed verloor het en of dit maar net ’n tienergier was, weet jy nie.

Om eerlik teenoor haarself te wees, onthou Corlia dat daar ’n tyd was toe sy dit sterk oorweeg het om te vra of sy Elna nie by haar kan vat nie. Self, so het dit vir haar duidelik geword, sal sy nooit vir Christopher ’n sussie kan gee nie. En sy het saans wakker gelê en in haar verbeelding gesien hoe sy die bruinoogdogtertjie van kop tot toon aantrek, hoe sy die haartjies versorg, haar leer hoe om die beste van haarself te maak. Haar later laat studeer, alles soos wat hulle dit vir Christopher sou doen.

Gelukkig het sy besin voor sy dit nog met Klaas bespreek het. Twee faktore het haar weerhou; eerstens die toeloop wat so ’n reëling aan die Osman-familie sou bied, en tweedens Christopher self. Hy was te jonk om ’n sê in so ’n saak te hê. Gestel hy verwyt hulle later dat hulle ’n onnatuurlike gesinsituasie geskep het?

Soms deins sy self terug vir die donker stilte wat haar seun omhul sedert hy volwasse geword het. So onleesbaar. Wat dink hy? wonder sy soms met iets soos paniek. Waarom wil hy tog nooit van hart tot hart gesels of sommer net skerts nie? Met Klaas gesels hy nog soms, maar dis of hy hom terugtrek wanneer sy die biblioteek binnekom. Het Makkie hom dalk op ’n dag voorgekeer en vertel hoe armoedig hulle grootgeword het? Of verwyt hy haar omdat sy haar, en dus vir hom ook, so van haar bloedfamilie afskei? Of is dit doodgewoon die mediese studie wat hom vroeg sinies en somber maak? Om kadawers te dissekteer gaan tog seker nie in sy klere sit nie.

Goed, sy sou vir Elna kon vat en na haar hand grootmaak, en waarskynlik sou dit Christopher kon help om die gemis aan ander kinders uit te skakel. Dis vir ’n enigste kind moeilik om die natuurlike storms in die lewe te verwerk as hy sonder konflik grootword. Broers en susters slyp mekaar. Die rede waarom Corlia ten slotte teen die stap besluit het, was dat Christopher en Elna, om dit eenvoudig te stel, later jare op mekaar verlief sou kon raak. Sy, Corlia, sou hom op die familieskap kon wys. Maar wie sê hy sou hom daaraan steur? Agterna gesien, besef Corlia dat sy naïef was. Wie sê Makkie en Ossie sou die kind afgee? Of, erger nog, sê nou hulle het haar probeer verkoop?

Toe, een aand, ’n paar maande terug, gebeur dit dat Christopher saam met sy ma na die Osmans toe is. Sy klein motor was vir diens by die motorhawe en Corlia sou hom met die teruggaan by ’n klas aflaai. Hulle het pas in die sitkamer aangekom en plaasgeneem, toe Elna van die kombuis se kant af deurkom om te groet. Sy was egter nie alleen nie. Daar was ’n man by haar, ene Ponter glo; nie onaardig van voorkoms nie en beleef genoeg, maar die feit dat hy lewenslank bloot in ’n werkersklas sou val, was oor sy ganse wese gestempel. Oomblikke lank, terwyl hy aan Christopher voorgestel word, het die twee jong mans teenoor mekaar gestaan. Corlia is aangegryp deur ’n vreemde patos. Teenoor haar seun se vanselfsprekende verfyning was die ander man se manierlikheid effe lomp. Tog was daar iets, iets in die atmosfeer wat Corlia bygebly het. Sy onthou die hondse aanbidding in sy blik toe hy na Elna kyk, en die ligte aanraak teen haar rug van sy werkershand met die growwe naels en bultende are.

Maar iets anders bly vir Corlia Ligthart uit daardie versteende oomblik by. Dit was iets wat sy aangevoel eerder as waargeneem het. Dit was ’n stroom, ’n onderstroom wat asof vanself ontspring het. Christopher? Was dit haar seun? Lank het Corlia daardie nag wakker gelê en gewonder. Dalk het Christopher maar net ’n erotiese gevoelentjie ondervind. Elna het ’n frilletjiesbloes aangehad met smallerige bandjies oor die skouers. Dit was hoogsomer, want op pad terug het Corlia kanferfoelie deur die oop motorvenster geruik en gewonder of haar seun dit ook gewaarword, en of hy nog dink aan die meisie se vel wat sonbruin en soepel onder die dun materiaal was.

En die hand, daardie besitlike, begerige, spiervaste hand van Ponter teen haar rug, was onbewus suggestief. Het dit vir Christopher opgehits?

Hoe ook al, Corlia was sedertdien uiters versigtig. Vir Christopher het sy nie sommer weer saamgevat nie. Toe vertel hy haar onlangs ongeërg dat hy vir Elna ook gesien het by die gesamentlike byeenkoms van die Ring se jongmense. Phoebe het hom soontoe saamgesleep.

Wat Corlia Ligthart vanaand gedoen het, het sy uit die moed van haar oortuiging gedoen. Dis waar wat sy vir Makkie gesê het, Christopher het maar onlangs begin uitgaan met Phoebe van Duifhuis, en min dinge in haar seun se ontwikkeling kon vir Corlia meer genoeë gee. Dit was die bekroning op die jare lange vriendskap van haar en Klaas met die Van Duifhuise. Was sy ’n Fariseër om met Makkie hieroor te gaan praat? O, sy is so moeg van hierdie ewige stryd in haar binneste. Maar stel jou net voor: die pragtige Elna loop op Christopher toe en soen hom. Wat moet Phoebe dink? En al stel hy daarna vir Elna voor as sy niggie, eerste indrukke kan so blywend wees.

Hoe Makkie nou ook al haar suster se versoek aan Elna sal oordra (en ontaktvol sal dit wel wees), dit moes eenvoudig gedoen word. Sy is jammer vir die pyn wat dit Elna kan aandoen, maar sy beroep haar op die meisie se begrip vir omstandighede. Liewer die wig te vroeg indryf, as te laat. ’n Erger gedagte nog is dat Elna die domastrante Berrie en die vryerige Ria – of erger nog, die torrerige Boet – kan saambring en hulle pyl op Christopher af. Dit kan die einde van die brose, onryp verbintenis tussen hom en Phoebe wees.

Dis geen geheim nie dat Van Duifhuis wil probeer om vroeg af te tree om gesondheidsredes. Ook dat daar net een logiese opvolger vir hom as dekaan van die fakulteit is, en dis Klaas. Die hele situasie kan net baat by ’n stabiele verhouding tussen Phoebe en Christopher. Dis so logies. So verrykend na albei kante toe.

Dis nie dat ek ontaktvol wou wees nie, dink Corlia in die groeiende skemer. Dis net dat ek veel het om te onthou, en veel om te vergeet. En die twee, vergeet en onthou, stry teen mekaar met ’n siedende krag wat hom laat voel in elke faset van Corlia Ligthart se bestaan. Soms kom daar so ’n namelose verlange in haar op na die vervloë dae van swaarkry en versmading, dat sy inderhaas in die motor klim en na haar suster toe ry. Sulke tye besef sy helder: waar jy die swaarste gekry het, daar lê jou grootste verbondenheid.

Dikwels word sy deur haar herinneringe byna lyflik teruggeplaas in haar meisiejare, toe kêrels haar begin raaksien en uitneem het, en sy allerlei plannetjies bedink het om hulle weg te hou van haar ouerhuis. Sy sou byvoorbeeld by ’n buurhuis wag om opgelaai te word, asof dit háár huis is. En tuisbesoeke het sy ontmoedig. Toe Corlia in Pretoria begin werk en vir Klaas ontmoet, het sy nagelaat om hom na haar ouerhuis in ’n swak deel van Johannesburg te nooi: haar pa en ma was reeds dood en begrawe. Maar sy weet nou, dit sou geen verskil aan Klaas gemaak het nie.

Klaas het iets van haar gemaak. Toe hy eers ’n pos as junior dosent by die universiteit gehad het, was daar finansiële voordeel sodat sy vir ’n graadkursus kon inskryf. Briljant was sy nie, maar slim genoeg, en sy het hard gewerk en sukses behaal. ’n Beskeie pos by die universiteit gekry. Haar lewe het op vaster spore begin loop. Die gesukkel om ’n baba te behou, totdat Christopher gekom het. Sy het opgehou werk om al haar aandag aan sy grootmaak en opvoeding te wy.

Klaas weet dat sy moeilik grootgeword het, maar hy weet nie alles nie. Helder onthou sy haar skoolklere; die wye, smaaklose, uitgediende rokke, die tuisgemaakte onderklere met haar ma se stempel van onhandigheid in elke naat en lyn. Haar pa was ’n volslae alkoholis en die ergste is dat haar ma, eintlik ’n oulike vrou, saam begin drink het. Met tye het hulle hulle reggeruk, en het dit goed gegaan … tot hulle maar weer in die verslawing verval. Haar pa was ’n goeie elektrisiën en die tye wat hy nugter was, het hy werk gehad en het hulle ’n gawe gesinslewe gedeel. Andersins was daar bestaansnood, hoe later hoe erger. Later maatskaplike hulp. Meestal ook woningnood, sodat hulle ’n tyd lank in ’n afgeskilferde karavaan langs ’n dam gebly het. Waarlik, in daardie opsig is selfs Ossie Osman beter, want hy hou tog sy werk en hy drink nie uitermate veel nie, al vat hy soms ’n dop. Daar het Makkie hom skynbaar nogal op die regte pad gehou.

As haar oorlede ma haar net sterker laat geld het, kon dit alles ook anders verloop het. Corlia het nou nog ’n vaste vermoede, ofskoon sy dit nooit met iemand bespreek het nie, dat haar ma soms haar lyf verkoop het. Gedurende die tye dat haar pa wel gewerk het en soms vir ’n week of meer van die huis af weg was, het sy meermale haar ma met plat handsak en loopskoene iewers heen sien koers kies, om dan skielik daarna weer geld te hê, vir baie drank en bietjie kos.

O, nee, Corlia, oftewel Struisie Simons, wil nie onthou nie. En kan nie vergeet nie. Sodat sy dikwels wonder of elke lewe dan maar op hierdie tweespoor voorthink.

Sy voel traag om haar stylvolle, verligte huis binne te stap. Dit voel asof sy op ’n brug verkeer, ’n smal, eensame brug. Agter haar lê Makkie en haar mense, en alles waarvoor hulle staan. En voor haar lê die nuwe lewe wat sy vir haar geskep het: die huis met sy ruim, verligte vensters waaragter stinkhout en koper lonk, waar nuwe asook antikwaries gekoopte boeke in hulle leerbande wagstaan en waar Klaas se pyp dwars oor die albas-asbak lê. Waar Christopher iets van Chopin op die vleuelklavier speel, en die Dalmatiese hond met sy fyn neus die kombuisgeure beproef.

Iewers tussen hier en daar het sy gekwes. Sy moes noodwendig pyn aandoen, en Elna se bokkie-oë swem deurentyd voor haar. Sy kon in die verlede tog agterkom dat die kind vertroue in haar stel, bewondering koester. Sy het, so ongeërg moontlik, menigmaal en onder menige voorwendsel ’n goeie kledingstuk na Elna se kant toe laat gaan, heimlik trots daarop dat haar figuur nog dié van die jong meisie ewenaar.

Maar Elna moet kan verstaan waarom sy hierdie besoek afgelê het. Waarom sy duidelik geskimp het dat Elna tog maar moet maak of sy Christopher glad nie ken nie. Dis vir Elna se eie beskerming ook. Christopher is onvoorspelbaar, hy kan dalk net sy rug op haar draai.

Dis ’n vermoeide vrou wat die swaar voordeur van professor Klaas Ligthart se huis oopstoot. Vermoeid nie vanweë enige fisieke inspanning van hierdie dag nie, maar die geestelike stremming van die dae van vele jare.

Toe sy by die woonkamer se oop deur wil verbygaan, steek sy vas. Christopher sitlê in die diep leerstoel. Dis moeilik om te sê of sy aandag wel is by die radiomusiek waarop hy ingeskakel is, want sy oë, ’n boeiende mengeling van amber en groen, is sonder belewenis of vonk. Slegs toe hy haar gewaar, flikker sy blik in herkenning, maar hy neem nie sy hand onder sy ken weg nie. Sy digte bruin hare lê oor sy voorkop.

Op ’n ingewing loop Corlia nader. Sy is bewus daarvan dat sy ’n koue van buite af meebring, dat dit om haar gestalte huiwer. “Ek was by tant Makkie-hulle,” sê sy asof sy ’n verduideliking verskuldig is. Hy kyk net na haar en knik nie ja of nee nie, sodat sy half weerbarstig besluit om ’n reaksie te ontlok. Sy loop heeltemal tot by hom. “Ek was onrustig nadat ek gehoor het jy en Elna het mekaar by daardie jeugsamekoms raakgeloop.”

“Hoekom?” vra Christopher. Die woord verraai niks van wat hy waarlik hiervan dink nie.

“Wel, jy het pas begin uitgaan met Phoebe. Wat moet sy dink as Elna na jou toe stap en jou soen asof dit so hoort?”

Hy kom stadig regop. “Ek glo dit nie. Wat het Ma toe by tant Makkie gaan doen? Daaroor gaan praat?”

“Wel, ek het gedink voorkoming is beter as genesing. Jy sou in ’n groot verleentheid kon beland as daar op jou toegesak word. Phoebe sou tot ’n totaal verkeerde gevolgtrekking kon kom.”

“Toegesak word, deur Elna? Ek twyfel of sy behoorlik weet of omgee hoe ek lyk.”

“Wat van Boet en Berrie en Ria? As hulle volgende keer saamgaan? Jy weet nie een van hulle kan onderskei tussen vriendelikheid en familiariteit nie.”

Christopher Ligthart staan op. Corlia besef nou eers tot watter lengte hy uitgegroei het. Sy voel verdwerg teen hom … of dalk is dit woede wat hom laat uitswel. “Laat ons kyk of ons mekaar reg verstaan: Ma het na die Osmans toe gery en vir hulle gesê Elna moet liewer nie na die jeugaksie toe gaan nie?”

“Nee, o nee.” Sonder dat Corlia weet hoe, het sy in die beskuldigdebank beland. “Ek het net gesuggereer dat dit nie hoef te blyk julle ken mekaar nie.”

“Wat nog te sê familie wees, nie waar nie? En hoe suggereer ’n mens so iets sonder om dit blatant te sê?”

“Verstaan mooi, ek het nie met Elna self gepraat nie, net met Makkie. Sy kan dit op haar manier oordra. Dis nie eers nodig dat Elna weet ek het daaroor kom praat nie.”

“Ek sien. En tant Makkie het soveel sielkunde in haar hele lyf soos ’n gemiddelde renoster in sy neushoring. Waarom het Ma dit gedoen? Elna het genoeg om minderwaardig oor te voel. En ek het alle rede om te dink sy is nie dikvellig nie, maar baie fyngevoelig.”

“Soos Malie, nie waar nie?” Corlia is nou onteenseglik sarkasties. “Wat haar lyf op straat rondgegooi het?”

“Sy is nie Malie nie.”

“Ek was nie bewus daarvan dat jy partydig vir haar voel nie.”

“Ma, ek is ’n mediese student. Ek bekyk die lewe vanuit ’n kliniese oogpunt. Daarom sal ek enigiets wat pyn veroorsaak my bemoeienis maak. En die liggaam en gees is nie los te make van mekaar nie. Ek is besorg en hewig ontsteld omdat my ma deur hooghartige meerderwaardigheid ’n onskuldige meisie gekwes het.”

Dis die eerste keer wat hy haar so beskuldig. Is dit wat hy van haar motiewe en lewenshouding dink? Met ’n sekere droefheid besef sy dat daar eintlik niemand is wat haar werklik verstaan nie. Klaas is vir haar goed, maar hy lewe in ’n wêreld van taalverskynsels, morfologie en sintaksis. Hy het haar lief en versorg haar goed, maar sy weet onfeilbaar dat hy hom nog nooit volkome met haar frustrasies vereenselwig het nie. Hy buig nie maklik die knie voor krisis nie. Hy is gemaklik met homself sowel as met andere. Sy studente en kollegas is om daardie rede mal oor hom.

“Is dit wat jy dink,” sê sy. Geen vraag nie, maar ’n stelling. Haar stem is dof en swaar. “Wat weet jy, Christopher, van seerkry? Waar sal ek begin vertel, en watter woorde sal ek kies, sodat jy kan verstaan?”

“Ja, ja, ek weet,” val hy haar ongeduldig in die rede. “Ma het arm grootgeword. Wat daarvan? Ek wens ék het. Nie dat ons ryk is nie, Pa is ook maar net ’n akademikus. Maar ek wens ek het swaar genoeg grootgeword om te moet veg vir elke dingetjie wat ek wil hê.”

“Jy weet nie waarvan jy praat nie.” Haar stem is snerpend.

“Wie se stem klink nou soos die veragte tant Makkie s’n?” smaal die jong, vyandige man wat vandag allermins soos haar seun voel.

“Jy dryf my daartoe. Jy weet nie wat jy sê nie. Veg vir elke ding wat jy wil hê. Goed, vergeet van arm wees. Armoede is niks. Maar om verag te wees.” Sy weet nie wat haar besiel nie. Uit haar mond het Christopher nooit voorheen ’n soortgelyke belydenis gehoor nie.

“Ek hunker daarna om net een maal basies te leef,” verklaar Christopher. “Ek is sat van oortollighede. Hoeveel gaan nie net om die verganklike stuk lyf nie, wat ten slotte op die siekbed of sterfbed net ’n patetiese hopie vleis is.”

“Hou jou ou studentefilosofietjies!” roep Corlia, nou deeglik vies. “Jy, wat nooit met my praat nie, wat soos ’n nors bul rondloop, wil jy nou met my kom staan en baklei en my motiewe bevraagteken?”

“Die Simons-bloed slaan deur,” glimlag Christopher onpeilbaar. Sy beheersing maak haar woedender. En magteloos, omdat sy woorde onverwags waar is: die bloed wat in haar are loop, is dié van dronk Jan Simons en sy vrou. En die bietjie beskawing wat sy onder Klaas Ligthart se beskerming ryker geword het, is ’n dun nerfie. Het haar seun haar altyd nog gepeil, en daarom sy koue kant na haar toe gekeer? Dus het dit daartoe gekom dat hy haar verwerp.

Oorspanne begin sy rukkend huil.

Dan is Klaas in die deur, pyp in die hand, onverstoorbaar soos gewoonlik: “Wat is hier aan die gang?” wil hy weet en daar gaan gesag van hom uit asof hy voor ’n klas balhorige studente staan.

“Vra vir hierdie seun van jou!” roep Corlia uit en haar skouers skok … ’n skok wat deurloop keel toe, lippe toe.

“Christopher?”

“Aag, Pa.” Die seun draai sy breë rug na hulle toe en sink skuins oor sy leunstoel neer, sodat hy hulle nie in die oë hoef te kyk nie. “Kom ons stap net daarvan af. Dis sommer ’n meningsverskil. En ‘there is a point at which there is no point’, soos ’n slim skrywer gesê het.”

“Ek is mos nie gewoond dat julle baklei nie,” sê Klaas. Hy trek ’n vuurhoutjie bo sy vars gestopte pyp, en die bekende swaelreuk dryf tussen hulle in. “Moet ’n verskil dan nou ’n geskil word?”

“Nee,” sê Corlia, en sy kom agter presies hoe groot Klaas se helende invloed oor haar is. Sonder hom, met ’n Ossie Osman aan haar sy, was sy maar niks meer as Makkie nie. “Nee, dit was eintlik nie so erg nie. Ek is jammer, Christopher.”

Hy knik sy eie skuld in haar rigting.

“Is dit ’n saak waaraan iets gedoen kan word?” vra Klaas. Sy pyp damp blou en warm en helend.

“Ja,” sê Christopher. “Daar is, maar ek sal dit doen.”

“Wat wil jy doen?” vra Corlia.

“Ma weet tog. Lapwerk probeer doen. Hoewel ek twyfel of ek iets kan heelmaak.”

“Waarvan praat jy?” vra Klaas Ligthart.

“Ma het vir Elna Osman verneder. Ek gaan om dit te probeer regstel.”

Hulle staan en kyk hoe hy sy leerbaadjie, reeds saf gedra, optel en aantrek. Die kraag staan regop om sy nek, en dit lyk ineens vir Corlia asof sy nek die afgelope oomblikke kragtiger geword het, asof daar ’n toestroming van stuwende bloed was.

Toe hy in die portaal uitstap, wil Corlia agter hom aan beweeg, maar sy voel Klaas se weerhoudende greep op haar arm.

Christopher gaan by die voordeur uit, en slegs ’n vlugtige koue windtog verraai dat hy wel hier was.