Читать книгу Праклён - Валеры Гапееў - Страница 6

Дом, у якім Уладзімір Жабрун здымаў невялічкі, два на тры метры, пакойчык, стаяў на ціхай, амаль што вясковай вуліцы. Дзіўна, яна нейкім спосабам захавалася тут, так блізка ад вялікага праспекта. Адзін з найстарэйшых раёнаў горада меў шмат зеляніны, нават сам праспект паспеў убрацца ў два шэрагі высокіх і густых ліп і каштанаў абапал.

Дом стаяў у глыбіні невялікага старога саду і глядзеў на вуліцу белым мурам з трыма вокнамі. Два акны – вялікі агульны пакой, трэцяе – гаспадыніна, старэнькай Марыі Фамічны Міклуш. Яна часта сядзела пры сваім акна, адвешвала фіранку і глядзела на сцяжынку, на людзей, якія ішлі да яе. Гэтай роўнай сцяжынкай, што агінала дом, бегла паўз акно Уладзіміравага пакойчыка, збочвала і спынялася ля простых веснічак, памаляваных у светла-сіні, цяпер ужо бледна-блакітны колер, за які дзень праходзіла з дзясятак людзей. Прычына таму была ў самой бабульцы – яна лячыла. Ад ляку, ад сурокаў, ад ружы, ад яшчэ нейкіх хвароб. І варажыла на картах, хоць апошняе рабіла неахвотна, больш маладым жанкам, калі тыя надта ж умаўлялі. Уладзімір быў вельмі здзіўлены і колькасцю людзей, і тым, хто ішоў да бабулькі. Зразумела, калі б такое было ў вёсцы, а тутака – вялікі горад…

Пакойчык у бабулі Уладзімір знайшоў яшчэ ў час зімовай сесіі. Падказалі суседзі. Бабулька тады пільна абгледзела Уладзіміра і толькі папярэдзіла:

– Дзевак вадзіць не дам. Гарэлку, бачу, не п’еш надта…

Марыя Фамічна была акурат той бабулькай, якой малявала літаратура жанчын сталага веку: сухенькая, увішная, з глыбокімі зморшчынкамі на твары, невялікімі вочкамі, што глядзелі пытліва і з хітрынкай. Наагул, за той зімовы месяц яны пасябравалі – Уладзімір і Марыя Фамічна. Бабульцы спадабаўся яе кватарант: ціхі, увесь час сядзіць у сваім пакойчыку, чытае ці піша, адгукаецца, калі паклічаш, можа і паслухаць увечары за гарбатай розныя гісторыі з бабульчынай маладосці. Дый рукі спраўныя да працы: найперш сам набыў і паставіў добрую антэну – сюды, на ціхую вулачку кабельнае тэлебачанне прадпрымальныя гаспадары цягнуць не сталі. Марыя Фамічна любіла глядзець серыялы, і дні тры пасля таго, як яе тэлевізар, нечакана для яе самой, пачаў паказваць чыста, без дрыжання, “кіно”, нацешыцца не магла: яна была пэўная, што ёй прадалі нядобры тэлевізар і ўсё перажывала, як падманулі гандляры… У той вечар, калі тэлевізар пачаў паказваць добра, Марыя Фамічна прынесла на кухню са свайго пакойчыка пляшку з самагонкай, і яны разам з Уладзімірам узялі чарачку-другую. Самагонка была празрыстая, пахучая – Марыя Фамічна хвалілася, што настойвае яе на сямі травах. А Уладзімір цішком дзівіўся, як бабулька ў свае восемдзесят з лішкам вось так спакойна ўзняла чарку, прыцмокнула: “Гарэлачка як мядок, сама просіцца ў раток”, дый кульнула крыху няпоўную стограмоўку.

Давер гаспадыні да Уладзіміра ўзімку, пад канец яго кватаравання, узрос гэтак, што ў адзін дзень бабулька папрасіла яго памагчы… выгнаць самагонку – не любіла яна заводскай гарэлкі: “Смярдзючая, галава баліць пасля яе. Брыда”, – выказвала яна свае перакананні Уладзіміру, пакуль што яны разам майстравалі няхітры апарат для атрымання самагону: вялікае эмаляванае вядро з пахучай брагай стаўлялася на газ, потым туды апускалася трынога, на яе – глыбокая парожняя міса. Усё шчыльна зачынялася накрыўкай зверху, абмазвалася цестам. Для такога спосабу атрымання самагонкі, як зразумеў Уладзімір, патрэбная была вялікая практыка.

Дом кагадзе набыў для сябе сын Марыі Фамічны, які цяпер працаваў недзе ў Сібіры. І ўзімку бабулька жыла тут, як сама казала: “Вартую сынава багацце”. А ўлетку з’яджала ў сваю вёску.

– Не хачу кватарантаў браць. Неяк сям’я была на лета засталася, дык тут такое было… Не хачу! – Падціскала Марыя Фамічна вусны. – Ты во прыязджай на сваю сесію, хоць усё лета жыві, бачу, ахайны хлопец. Але дзевак за грошы не вадзі, чуеш? Не трэба сюды такіх дзевак, пасля іх тут застаецца…

Уладзімір не стаў пытацца, што застаецца, але разумеў, што не пра нешта матэрыяльнае казала гаспадыня.

Пра сваю здольнасць лячыць ад рознай-рознасці яна апавядала ахвотна, ганарылася гэтым: “То ж людзі дзякуюць, вунь і праз пяць гадоў ідуць, і іншым пераказваюць. Значыць, умее Міклушычыха лячыць! Ого, умее… Я ж не ад усяго лячу, ёсць хваробы, што толькі лекары і даюць рады. А дзіця ад ляку як доктару палячыць? Тут словы трэба… Ад рожы вунь ніякі доктар не вылечыць, а я пашапчу, вадой памачу – і сходзіць. А во нядаўна мужчына быў малады. Яму жаніцца, і што там здарылася – абасцаўся ўначы! І яшчэ потым, і яшчэ. То маці прыходзіла, сам так саромеўся. Ды мусіў прыйсці – як жа ж я не бачыла чалавека, а лячыць буду? І вылечыла, хай не за раз, а за тры. Ён па сваім вяселлі з маладой жонкай прыязджаў, абрус падарыў, файны такі…”

Уладзімір часта выслухваў такія аповеды. Невялікая гаспадыніна кухня была дужа ўтульнай для працы з ноўтбукам пры стале, дый сама Марыя Фамічна сказала яму, каб не за тумбачкай там сядзеў (стала ў Уладзіміравым пакоі не было), а во тут, на кухні. Уладзімір разумеў, што бабульцы хочацца з кімсьці пагаманіць, ведаў, што недзе пасля гадзіны ягонай самоты на кухні Марыя Фамічна завітае, спытае пра што – і пачне сама расказваць: пра жыццё, пра мужа-нябожчыка, а больш пра свайго татку (яна так і казала – “татка мой”), які быў вядомым лекарам ува ўсёй ваколіцы, лячыў, праўда, жывёлу свойскую. “О, яму і працаваць не трэба было: каня як вылечыць, то мех мукі дадуць і ўвосень збожжа. Але ж працаваў, ой як працаваў! І мы, сямёра дзевак, ад раніцы да вечара. Затое ўсё ў нас было. А што ж: гадуй дочкі – не будзе сарочкі. Не-е, татка так не хацеў. Свіней шмат трымалі, парасят часта калолі, дык і надакучвала тая парасяціна на стале. І не скнара татка быў, не, што ні папросяць – даваў. Іншым разам дзе і згубіць, дык назаўтра як знойдзе… А саветы прыйшлі – усё сам у калгас аддаў. І мужыкам казаў: не пярэчце, гэтая ўлада надоўга, сіла ў яе, зламае яна вас. Многіх навучыў, хто не паслухаўся – згінулі недзе, вывезлі іх, а дабро ў пыл пайшло. Ды сам татка не ўшанаваўся: яго і брыгадзірам былі прызначылі, ужо і ў газеце пра яго пісалі, што лепшы, а потым прыехалі, забралі – і як у ваду знік. І да сёння не ведаю, дзе костачкі ягоныя… Жыццё пражыла, як на свінні праехала…”

За той зімовы месяц перад Уладзімірам мінулі ці не ўсё гады Марыі Фамічны. Яна з невядомай прычыны спяшалася выказаць кватаранту, выпадковаму слухачу, свой боль, якім былі поўныя і самыя вясёлыя гісторыі: ці то як замуж яе аддавалі, а абуць не было чаго, дык сукенку зрабілі такой доўгай, каб не было відаць, што нявеста басанож, ці то пра Каляды, калі хадзілі-збіралі, а мясцовы міліцыянт злавіў ды адабраў мех, а назаўтра скруціла яму жывот…

– От тады на мяне і пачалі казаць, што слова ў мяне такое, – прызналася Марыя Фамічна. – Бо гэта ж я крыкнула тому міліцыянту: “Каб ты з’еў, а потым не выс…ся!” Мяне татка змалку вучыў, бачыў ува мне моц. Казаў: слова – найперш, слова і жывёла разумее, слова над усім верх бярэ. Навучыў кроў замаўляць, іншаму. Сталі да мяне людзі ісці, а страшна ж было. Заарыштаваць маглі, з сельсавета не раз пагражалі. Неяк сядзім во так у хаце, зіма, халадно, бо дровы ашчаджаем, а тут грукаюць у дзверы. Увальваюцца ў хату ў скуранках. Ой, як мы папалохаліся. А гэта, як высветлілася, па мяне прыехалі, збірайся, кажуць. І маўчаць, куды збірацца. Мама збялела, рукі трасуцца, ды адзін, галоўны ў іх, супакоіў: шапянуў ціхенька – лячыць трэба кабету. У мястэчка мяне павезлі, да нейкага начальніка партыйнага. Прывезлі, бачу: нарадзіла баба, а сама невядома дзе. Ляжыць на ложку, дзіця ў рукі не бярэ, гідзіцца яго, нічога ёй не цікава. Спужалася я: як такое лячыць? Усё ўспомніла, чаму татка вучыў. Тры дні там прабыла. А што ж, той начальнік так і сказаў: вылячу – вярнуся жывой дадому. А не, то… Ды я не дзеля страху лячыла, страх лячыць не паможа. Ачуняла парадзіха. І дзіця да грудзей прыклала з любасцю, і мне потым добрую торбачку ў дарогу дала. А што ж, заплаціць трэба, і плату за работу ўзяць трэба – задарма і тата маму не цалуе. Той начальнік, хай яму добра будзе на тым свеце, усё ж шмат мне добрага зрабіў: нашыя сельсаветаўцы мяне чапаць перасталі. То мы з галадоўлі выкараскаліся. Хоць што той бядак за лячэнне можа прынесці! А кавалачак да кавалка – ужо і нам на стол нешта паставіць ёсць…

Марыя Фамічна збіралася ў вёску. Да гэтага часу яна не прызнавала ні торбаў, ні скрынак, усё, што ёй трэба было ўзяць з сабой, яна складвала і завязвала (прасіла Уладзіміра) у тугія клункі.

Бабулька планавала ад’язджаць назаўтра (“сусед будзе тут, то і забярэ мяне, дамоўлена даўно, анягож”). Яна прасавала нешта з адзення ў сваім пакойчыку, калі Уладзімір пачуў яе спалоханы ўскрык:

– Ай, Валодзечка, ратуй-ратуй!

Уладзімір не данёс да вуснаў кубак з кавай, падхапіўся з-за стала.

У бабульчыным пакоі, у самым куце ягоным, дзе стаяў ложак, з электрычнай разеткі на сцяне, у якой сядзела вілка праса, віўся дымок, чулася патрэскванне. Марыя Фамічна, перапалоханая, дзьмухала на разетку, стоячы крокі тры ад яе.

Уладзімір толькі зірнуў на разетку, адразу крутануўся ў вялікі пакой, падхапіў крэсла і стаў выкручваць засцерагальнікі ў электрашчытку. Зірнуў на адзін і другі і прысвіснуў у думках: тоўстыя “жукі” на абодвух.

Спакойна злез, зайшоў у пакойчык, выцягнуў гарачую вілку. Дымок віцца перастаў, але смурод па пакоі пайшоў.

– Усё нармальна, не хвалюйцеся… Хто гэта вам такія жукі паставіў?

– Якія жукі? – ачомалася бабулька.

– У шчыток хто засцерагальнікі ўкручваў апошні раз?

– Дык… Во кватаранты як былі, то нешта свет выбівала, дык хлопец паладзіў…

– Ага, добра паладзіў…

– Ай, дык што ж нарабілася… Я ж ледзь хату не спаліла праз іх! О, Божа, быў бы сыну падарунак… А-ёй, дзякуй табе, Валодзечка, што б без цябе было!

– Усё нармальна, Марыя Фамічна… Тут крама недалёка, я зараз збегаю.

Вярнуўся хвілін праз дваццаць, з новай разеткай, кавалкам дроту і аўтаматычнымі засцерагальнікамі. Раскруціў разетку, вызваліў канцы, тады паставіў засцерагальнікі, праверыў – кароткага замыкання нідзе не было.

– Ну вось, зараз паставім Вам новую разетку, белую, прыгожую, – казаў ён, завіхаючыся. – Дый праводку ўсю мяняць трэба…

– А то што ж, зноў загарыцца? Дык як жа хату кінуць? – спалохалася гаспадыня.

– Не, зараз дакладна нічога не загарыцца, – цвёрда адказаў Уладзімір. – Я паставіў аўтаматычныя засцерагальнікі. Як што – яны проста вымкнуць ток, і ўсё, нічога не будзе гарэць.

– Ай, разумны ты хлопец, дай табе Бог здароўя і добрую жонку… Напраў, Валодзечка, напраў, каб бяды ніякай не было…

– Не будзе бяды, не перажывайце, – усміхнуўся Уладзімір. – Гэта я ўмею рабіць, гэта мая праца… Ён прафесійна зачышчаў абвугленыя канцы дроту, калі пачуўся кароткі асцярожны званок у дзверы.

– Каго там нясе? – знарок буркліва адгукнулася Марыя Фамічна, бо Уладзімір ведаў: яна ніколі не раздражнялася, што да яе ідуць людзі. – Ты працуй, працуй, я от цябе заслонай завешу, як да мяне хто наведаецца, – сказала яна і зацягнула заслону з дзвюх палос лёгкай пярэстай тканіны, якая схавала куток з ложкам і самога Уладзіміра.

– Мы да Вас па дапамогу, бабуля Марута, – пачуўся з вітальні вінаваты жаночы голас.

– Ой, дык я ж во збіраюся, еду да сваёй хаты, – з жальбой адказала гаспадыня. – Дык і зарана прыйшлі, трэба ж па трэцяй…

– Дык нам і сказалі, што Вы едзеце, бабуля Марута, – па голасе жанчына была яшчэ зусім дзяўчо, і ў Уладзіміра раптам здрыганулася нешта ўсярэдзіне, закарцела хоць куточкам вока зірнуць – хто там прыйшоў да бабулькі…

– Што, напужаўся хлопчык? – без лішніх роспытаў пачала гаспадыня. – Ад спуду дзесяць тысяч бяру.

– Добра… Не ведаю, – разгубілася жанчына. – Гаварыць не хоча, спіць дрэнна, ускрыквае, усё сабаку адганяе нейкага. Кажа, каб святла не тушыла ў пакоі. Мы ўжо і ў дактароў былі…

– Як – гаварыць не хоча? – удавана дзівячыся, усклікнула бабуля, здаецца, прысела перад дзіцём: – Той сабака вельмі вялікі быў? Чорны ці руды?

– Чорны, – пачуўся голас дзіцяці, хлопчыка.

– А ты рукамі на сабаку махаў, крычаў?

– Крычаў, – смялей дадаў хлопчык.

– Дык той жа сабака так цябе напужаўся, што да мяне сам лячыцца прыбягаў! – паважна і па-змоўніцку загаварыла Марыя Фамічна. – Ну, хадзем за мной…

Яна прывяла хлопчыка ў пакой да Уладзіміра.

– От, тут нам ніхто замінаць не будзе.

Уладзімір зразумеў, што словы былі сказаныя да яго – каб сцішыўся, не замінаў. Ён прыпыніў сваю работу, праз шчыліну ў заслоне міжволі цікаваў за тым, што рабіла гаспадыня.

Ён бачыў хлопчыка – бабуля паставіла яго амаль спінай да заслоны, яму было гады з чатыры. Маці ягоная стаяла ў парозе. Яе разгледзець хоць трохі Уладзімір не мог – толькі падолак кароткай спадніцы.

– А ты, мама, дзверы зачыні, нам не замінай, – сказала гаспадыня да жанчыны і, калі тая зачыніла дзверы, нахілілася да хлопчыка. Яна нешта шаптала, хутка, ціха, Уладзімір не чуў, толькі бачыў яе сухую руку, што, не кранаючыся хлопчыкавай галавы, пагладжвала яе. Потым бабуля ўсхліпнула – быццам увесь час яна прамаўляла сваю малітву на адным дыханні, і ёй ледзь-ледзь ставала паветра на апошнія словы, і скончыла шаптанне.

– А цябе як завуць? – спытала яна чамусьці шэптам.

– Вадзік, – шэптам жа адказаў хлопчык.

– Слухай, Вадзік, мы з табой, як дарослыя людзі, каб ніхто не ведаў, вось пра што дамовімся, добра?

– А пра што?

– У мяне ёсць цукерка адна. Я старая баба, зубоў няма. Еду вёску, хачу пасадзіць гарбузы. А каб добра гарбузы раслі, трэба пад іх страх закапаць. У мяне страху няма, а ў цябе ёсць. Дык давай мяняцца: я табе цукерку, а ты мне – страх. А яшчэ як гарбузы вырастуць, ты ўвосень да мне прыйдзеш, я табе і семак дам.

– Добра, – трохі разгублена пагадзіўся хлопчык.

– Во і добра. Дзе ў цябе страх?

– Тут, – нясмела паказаў хлопчык на грудзі.

– От, бяры далоньку расчыні, так, пакладзі на грудзі, от, цяпер сцісні і цягні, цягні, сціскай кулачок…. Во, давай мне, – бабуля хапіла сціснуты кулачок дзвюма рукамі, пагладзіла, распрастала дзіцячую далоньку. – О, я яго ў кішэню, а табе з кішэні – цукерка! Толькі ж глядзі, не падмані – страх назад не забірай, а то гарбузы не вырастуць і семак не будзе. І нікому не кажы, добра?

– Добра, – кіўнуў хлопчык, і ў голасе яго чулася сапраўдная радасць – ён памяняў свой страх на цукерку!

– Ну, от і бяжы…

Марыя Фамічна расчыніла дзверы.

– Усё, хадзем са мной, я вам вады дам. Будзеце хлопчыку на ноч даваць, па трошкі, тры дні запар. Усё мінецца, ён хлопчык зусім не баязлівы, праўда ж, Вадзічак?

– Праўда, – досыць бадзёра, хоць і крыху сарамліва адказаў хлопчык.

“Бач ты, якая хітрая”, – думаў Уладзімір, прыкручваючы разетку на месца. “Усё так проста, здаецца: аддаў хлопчык свой страх… Не, не аддаў нават: памяняў на цукерку. Эх, каб у жыцці так можна было: памяняць ці хоць прадаць страх, няпэўнасць…”

Гатуючы вячэру, гаспадыня вельмі доўга завіхалася на куханьцы: і селядзец рэзала, бульбу абірала, смажыла. Дом напоўніўся пахамі, і Уладзімір падумаў, што няблага было б куды пайсці пад’есці. У якую кавярню, хот-дог з півам ці што…

Марыя Фамічна нібы пачула ягоныя думкі – пастукала ў прычыненыя дзверы, зазірнула:

– Ну, хадзі-ка за стол, адпраўную вып’ем, пасядзім. Ды за тое, што ўратаваў мяне і дом, падзякаваць табе хачу.

– Ды якое там уратаваў, – крыху сумеўся Уладзімір.

– Ты маўчы і слухай старую бабу, яна дурнога не гаворыць, – жартам прыкрыкнула гаспадыня, дадала ласкава: – Хадзем, Валодзечка, хадзем…

Пасля вячэры, калі пілі гарбату, Уладзімір падумаў, што самы час задаць пытанне пра Купалле. Расказвала ж гаспадыня пра Каляды, то і пра Купалле запытаць не грэх. Выйшаў пакурыць, вяртаўся – прыхапіў са свайго пакоя дыктафон.

– Раней… Ой, некалі спраўлялі дык спраўлялі, – пачала Марыя Фамічна. – на Сёмуху татка наабсякае нам ліпавых галінак. А мы ўсе хату шаруем, з дзеркачом, падлога аж свяцілася жоўценькім. А потым тыя галінкі ў хаце паразвешваем… Пахніць свежым… От! А на Купалу, значыцца, тыя галінкі гаспадары з хат выносілі, клалі перад домам. Гэта называлася маем. Так і казалі яшчэ – “май паліць”. Меншыя дзеці вёскаю бягуць, збіраюць сухое голле, нясуць на выган, на бераг рэчкі. У адным месцы заўсёды палілі, высокае месца было, далёка відаць. От, дзеці той май збіраюць, зносяць, а старэйшыя хлопцы з жэрдак робяць такі будан. Ну і другое ламачча сцягвалі: дзе куст парэчак гаспадар выкіне, хто голле ад яблыні абрэзанае. То потым гуму смярдзючую сталі кідаць… А раней не! Каб жывы агонь быў. Тыя жардзіны хлопцы дзёгцем шмаравалі. То як запаляць, агонь як скокне адразу ўгары – зыркі, далёка відаць. А дзеўкі старэйшыя вянкі плялі. Як стане цямнець, то абдымемся, ідзем на той луг, песні спяваем. Там хлопцы ўжо чакаюць.

– А пра што спявалі? – успомніў выкладніка Уладзімір, перапыніў гаспадыню.

– От далібог, не памятую, нешта сваё, дзявоцкае.

– А толькі моладзь была, ці старэйшыя?

– Ля вогнішча толькі моладзь, а старэйшыя выходзілі на ўскрай вёскі, стаялі, глядзелі, ці мо што і рабілі, дык я не ведаю… Як я вырасла, улада распарадзілася, што нельга той май чапляць ды потым паліць… От, было: сцямнее добра, чакаем апоўначы. Глядзім на ўсход – там пачынаюць успыхваць вогнішчы, зарыва на нас коціцца. Як у бліжэйшай вёсцы ад нас на ўсход успыхне полымя, то і мы падпальваем. І на захад глядзім цяпер – як у нас разгарыцца, то там цяпер ўспыхвае… І далей коціцца. Потым да ракі спускаемся, вянкі пускаем, а раніцой беглі глядзець: чый да берага прыбіла, чый у балаціну зацягнула. От так было. Полымя дагарае – пачыналі скакаць цераз агонь.

– Скажыце, Марыя Фамічна, – Уладзімір павагаўся дзеля прыліку, спытаў: – А вось кажуць цяпер, што ў гэтую ноч… ну, любошчы ўсялякія былі, распуста… Ці праўда?

– Ат, хто яго ведае, можа дзе і так. У нас начай было. Тады як жаніліся ці замуж ішлі? Каб выкараскацца з беднасці, на зямлі жанілі, за багацце замуж аддавалі. А як у нас сям’я з дзевак, то хоць за вала, абы ўдома не была. А любіліся ж з іншымі хто. То на Купалу дзеўка як пабудзе з тым, каго кахае, але за якога замуж ёй не ісці, дык гэта не лічылася грахом. Так то грэх вялікі быў, каб без замужжа з хлопцам быць, а на Купалу дазвалялася…

– Дык… – Уладзімір запнуўся, але запытаў: – А як жа цнатлівасць? Муж законны даведаецца, што… сапсаваная, што тады?

– І-і, дурненькі, – хітра прымружылася Марыя Фамічна. – Не вер каню ў дарозе, а бабе ў ложку. Баба, калі разумная, пяць разоў за ноч мужыка падмане. Ды табе такія сакрэты не трэба. То дзеўкам казаць буду, як запытаюць, – і засмяялася, потым раптам засмуцілася, прымоўкла.

Уладзімір зразумеў, што старая ўспамінае нешта сваё, можа, і вельмі асабістае, і не памыліўся – гаспадыня пачала гаварыць ціха, з сумам:

– І мне на Купалу адна ноч была… Любіліся мы з ім, крадком сустракаліся. Хоць і вайна адбыла, і гадоў нямала мінула, а ніхто не забываўся, што татку майго забралі як ворага. А мой жа каханак у сельсавеце быў, пры пасадзе… Ніяк нам не жаніцца. Тут стаў да мяне адзін сватацца, мне сямнаццаць, ісці трэба, мама просіць, бо надта ж цяжка… От і падаравала я свайму сельсаветаўцу тую ноч на Купалу. Потым ён ажаніўся, паехаў ад нас, вялікім начальнікам стаў. А харошым чалавекам застаўся. Ён мне і прывёз праз дзесяць гадоў паперу, што татку апраўдалі. Пасмяротна, значыць. А дзе магіла – не знайшоў, хоць і казаў, што шукаў. Дзе ж знойдзеш – Сібір вялікая…

– Марыя Фамічна, а Папараць-кветку хадзілі шукаць?

– Дык, дурэлі хлопцы, пацягнуць дзявок, лес недалёчка быў, так, гарэзілі. А папраўдзе ніхто не хадзіў. Страшна ж.

– А чаго страшнага? Што ноч і цёмна? – пад’юдзіў Уладзімір старую, але тая нечакана пасур’ёзнела:

– Ноч не страшная, і лесу няма чаго баяцца. Папараць шукаць – гэта страшная рэч.

– Чаму страшная? Што, можна сапраўды Папараць-кветку знайсці? – не змог стрымаць здзіўлення Уладзімір.

– Можна. Толькі, хлопчык мой, такое казаць страшна, не тое, што рабіць.

– То раскажэце… Можа, мне пашчасціць.

– Ой, грэх на душу бяру… Не жартачкі гэта. Спакусішся яшчэ… Але слухай, нехта ж мусіць ведаць, а то памру – і з сабой панясу… Дык от… Папараць простаму чалавеку не знайсці, не пабачыць. Трэба не простым чалавекам стаць, на той бок перайсці. Людзі на гэтым баку, а табе туды, на той бок. Каб перайсці, за гадзіну да поўначы трэба зняць з покуці найстарэйшы абраз. Нож навастрыць і на парозе адсячы ад мезенца на левай руцэ акурат там, дзе пазногаць пачынаецца. Тым абсечаным пальцам, крывёй напісаць праз увесь абраз: “Я выракаюся Бога”. Кроў павінна адразу спыніцца. Як спынілася – прынялі цябе напалову. Цяпер той абраз з сабой бяры і ідзі да лесу. Абраз пад першую асіну кінуць. Сам – бяжы па кветку.

– Куды ж бегчы?

– О, тады якраз усё пабачыш – колькі ўсялякага бяжыць па яе! Ведзьмакі ды чэрці, вупыры ды іншая пошасць… Кожны хоча Папараць сарваць…

Уладзімір слухаў, заварожана маўчаў – ён не чакаў пачуць пра такі незвычайны шлях да Папараці. Колькі ўсяго перачытаў – а пра такі “метад” не траплялася ніколі.

– Навошта тым чарцям Папараць? – запытаў ён, калі старая задуменна змоўкла. – Яны ж і так золата маюць…

– Папараць – смерць іхная.

Уладзімір уздрыгнуў – так выразна, з такім акцэнтам сказала гэты сказ гаспадыня.

– Чаму… смерць?

– Таму… Не ведаю я… Ой, я тут з табой заседзелася, а там кіно маё зараз кончыцца, і папытаць не будзе ў каго…

Уладзімір выйшаў прайсціся ў бліжэйшую кавярню – захацелася папіць добрай кавы і, шпацыруючы няспешна, упарадкаваць думкі.

Дзень выдаўся як ніколі за апошні час насычаным, жыццё падавалася запоўненым, набывала сэнс. Вось, так шчыра пагаварыў з выкладнікам… І нечакана для сябе Уладзімір зразумеў, чаму размова была для яго такой важнай, чаму пасля яе ён, не думаючы, згадзіўся на пераздачу, значыцца надумаў вучыцца далей – выкладнік Лобач быў першым чалавекам, які выслухаў яго, Уладзіміравы, думкі пра жыццё і не высмеяў, зразумеў… І з бабуляй усё так добра выйшла, і гісторыю яна апавяла, і пачаставала так шчыра. Усё, здавалася, было добра, і ісці ціхай вуліцай да кавярні ў прыцемках было лёгка і прыемна. І толькі жыла недзе ўнутры трывога, нават страх, не адпускалі ад сябе гаспадыніны словы пра тое, што перш чым шукаць Папараць-кветку, трэба адрачыся ад Бога. І што Папараць-кветка – гэта смерць для нячыстай сілы. Не зразумець таго было. Каб забіць Богавых ворагаў, трэба спачатку ад яго адрачыся? Ці як?