Читать книгу Сайланма әсәрләр. 4 томда. Том 4 - Ахат Гаффар - Страница 8

Көннәрдән бер көнне эре сөякле, ялга чыккан генералны хәтерләткән төп-төз гәүдәле бер ир-ат морҗасыннан чыккан аксыл төтен баганасы белән кышкы аяз күкне терәткән авыл йорты каршысына килеп туктады. Юка бозга кунган кырпак кардагы олтанлы киез итек эзләренә сак кына баса-баса, шушы ук йортның ырыс капкасына таба көянтә-чиләк аскан бер карчык кереп бара иде. Ир кеше аны шундук таныды да:

– Нәфисәү, чүгеп тор әле, – дип эндәште.

Карчык кеше, суын чайпалдырмаска тырышып, әкрен генә борылды. Шулай да һәр чиләгеннән берәр йотым суы, чайпалып, карны чылатты. Авыл тып-тын, кояшлы дөнья зур иде. Чиләкләр төбенә каткан боз сөңгеләре очыннан тып-тып итеп су тамчылары тамганы ишетелде. Затлы көрән тун, йомшак йонлы бүрек кигән ир-ат белән төймә төпләре, кесә авызлары каймасы кыршылып ялтыраган, якасы белән түше көрәнләнеп уңган плүш жакетлы карчык беркавым бер-берсенә карашып тордылар. Ир кешенең йөзенә сибелгән шадра чокырларның икесенә, ә карчыкның исәпсез-сансыз җыерчыклары арасына кунган ике бөртек күз яшьләрен һичнинди салкын да катыра алмас кебек иде.

Ир кеше, басып торган җиреннән кузгалмыйча:

– Исән-сау гына торасыңмы соң, Нәфисә сеңлем? – диде.

– Ару гына әле, Аллага шөкер, – дип җавап кайтарды карчык һәм йөрәге чәнчеп алгандагыча тын гына «Аһ!» дип куйды. – Бакчи, син түгелме соң бу, Гомәр абый?

– Мин идем шул әле, Нәфисә сеңлем. Синең белән иркенләп бер сөйләшәсем килгән иде бит әле…

Язучының үз китабындагы кешеләр белән шушындыйрак очрашулары вакыт-вакыт булып торадыр шикелле. Әлбәттә, җаннарының әллә нинди тирәнлекләрендә, әллә нинди киңлекләрендә.

Шулай икән, кемнәр соң ул бүген кичәге Нәфисәләр, Хәйдәрләр? Моны белер өчен авыл һәм шәһәргә бер караш ташлау җитә. Барысы да шунда алар.

Әйтик, Нәфисә. Бүген ул таң күзе белән йокысыннан уяныр иде дә, салкынайган өендә тиз генә җылы киемнәрен киенеп, урын-җирен җыештырып куйгач, абзардан утын алып керер, миченә ягып җибәрер, самоварын тергезер, үзенә – аш, кош-кортына изеп бирер өчен бәрәңге пешерү хәстәрен күрер, ике баш сарыгы, бер баш сыерына печән салыр, шул арада сыерын савып алыр – кыскасы, тавык та чүпләп бетермәслек вак-төяк эшен эшләп бетергәч, корышкан учына биш сум акчасын кысып, кибеткә ипи чиратына барып басар иде.

Әллә улы, әллә кызы йә килене вә кияве, шуларга өстәп, онык- лары рәхәтендә торыр иде микән? Һәрхәлдә, мин Нәфисәне, шулай, бүген дә исән-сау, фани дөнья мәшәкатьләренә чумган, иртә-кичләрен белгән догаларын укыган, вакыты җиткәч, ураза тоткан җитмеш-җитмеш биш яшьләрдәге мөлаем йә кырыс татар карчыгы итеп күз алдына китерәм. Авылда ялгыз башы яшәсә, аның йорт-җире шактый таушалган, иңгән, күңелдә кызгану, жәлләү, шулай яшәргә дучар ителгәннәренә карата нәфрәт, гарьләнү хисе уятырдай булыр иде. Инде туган-тумачасы кадер-хөрмәтендә торган шәттә дә яшьлегендә Ватан, халык мәнфәгате хакына җанын аямый яшәгән Нәфисә һәм аның ишеләрнең картлыгы социализмның котсыз читлегендә тарсынып үтәр иде. Чөнки, гәрчә, әйтик, аларны шактый гына тук тормыш сөреп ята дип уйласак та, ишегалларына кердең исә, язын-көзен тездән пычрак, кышын җәяүләп кенә йөрерлек тар сукмак, ашар-эчәрләренә талон, хуҗалык товарлары алыйм дисәләр, авыллары белән җыйналышып, шау-гөр килеп, тавыш-гауга күтәреп, лотерея уйнау, мал-туар асрарлык печән-мазар, салам теләсәң, һаман да шул бетмәс-төкәнмәс рәисләр алдында бил бөгүләр… Заманында синең ил өчен бил баглап эшләүләрең күптән онытылган, сине санлаучылар, фидакярлегеңне исләрендә тотучылар юк дәрәҗәсендә. Нидер сорасаң яки хокукыңны кайгырта башласаң, тыңламасалар, гозереңне аяк астына салып таптаганга гарьләнүне белдерсәң, «Син кем әле, причём монда мин, панимаешь!» дип кенә җибәрәләр. Соң, җибәрсәләр җибәрсеннәр инде! Моңа Нәфисәнең атасы Гомәр ага Бәширов бүген ни әйтсен соң, бу оятсыз төстә явызланган дөньяны ничек төзәтеп бетерсен? Моңарчы әйткәннәре җитмәгәнмени? Заманында ничек кенә әйткән инде ул! Караңгы заманның котырынган чорында аның «Намус» романына Сталин премиясе бирелгән икән, моннан бүген ниндидер хилафлык эзләүчеләр шактый гына ялгышалар.

Гомәр Бәширов иң кирәкле вакытта иң кирәкле роман язган – «Намус». Намус! Язучы – заман кешесе, заманның боерыгына бил бөгүче, халык көткәнне бер җәйләүгә туплаучы. Кулында ни чыбыркысы, кесәсендә ни мөһере юк кеше. Ләкин… Ләкин үзе яшәгән заманга ул хуҗа. Вакытында бөтен дөньяга татар халкының гап-гади бер намуслы кызы тормышын Ватан нигезендәге ташларның берсе сурәтендә күрсәтеп биргән Гомәр Бәширов шул ук кешеләрнең хәзер тормыш төпкелендә калганлыгына җавап тотарга тиеш түгел инде! Ул безнең татар халкы холык-фигыленең үрнәген тарихларда ятларлык итеп язып бирде, һәм шушылай язуы белән үзен язучы буларак үрнәк сыйфатта тәкъдим итте. Сталин булып Сталин «Намус» романын үз исемендәге премиягә тәкъдим иткән икән, моннан ниндидер гаеп эш эзләү, ягъни Сталин премиясе алуга дучар ителүне әсәрнең бәһасе шулкадәр генә дип расларга маташуны баштанаяк кире кагарга кирәк. Чөнки ул заманда башка премия юк иде. Хәзер кире кайтып, «Намус» романы үз вакыты өчен дә Ленин премиясенә лаек булган дисәм, кем каршы килер икән?

Әллә без бүгенге эт тормышының сәбәпчесе булган һәм кеше вә халыкларны бугазыннан буып тоткан тоталитар сәясәткә нәкъ үз вакытында, нәкъ кирәк чагында ялагайлана алганнары өчен генә шул премияне алган язучыларның кем икәнлеген белмәдекме?

Безнең милләтнең иң зур һәм иң гадел бизмәне Тукай дибез икән, шуңа турылыклы калып, язганнарыбызны Тукай белән үлчәү иң гаделе булырдыр. Гомәр Бәширов язганча, матур, әдәпле, тугры яшәгәннәр икән, моның бүген кемгә хаҗәте бар? Онытылсыннар! Алар – юк. Колга алтын яисә орден бирмиләр. Колны күрмиләр. Колны фәкать камчы очы гына яки сүгенү сүзе генә эзләп таба. Ахыр килеп, кол икәнсең, син шуңа лаексың инде, туган. Ә без, татар халкы, әллә ниткән хәерләргә мохтаҗ түгелбез әле, шуңа шөкер итәргә кирәк.

Әйе, шөкер итәргә. Әле дә ярый Гомәр агаларыбыз бар, аларның гомер буена үзләре дәгъва иткән намус сафлыгына тугры калулары бар. Әйе, язучы гомере буена фани дөньяда үзе күрергә теләгән Намусны эзләгән икән, язучы өчен моннан да зуррак асыл сыйфатлар юк инде ул. Туган ягым – намус, намус – яшел бишек. Татар кешесен шушы хис-тойгы дөньяга китерә, аның имезлеге шушы, бишеге шул, шуның хакына ул тәпи атлап китә, яши һәм үлә.

Моны раслар өчен язучыга гомер җитәме икән? Җитә дә, җитми дә. Дөньяга килгәненә үкенә икән – җитә. Үкенмәслек итеп яшәгән һәм яши икән – җитми.

Минемчә, бүген иң җитмәгән нәрсә гомер түгел, ә Намус. Гомәр ага Бәширов гомере буена дәгъва итеп килгән Намус.

1991