Читать книгу Сайланма әсәрләр. 4 томда. Том 4 - Ахат Гаффар - Страница 22

Татар драматурглары бәхетле. Син дә. Пьесалар, китап бу- лып чыкса, кибет киштәләре белән тиз арада хушлашып, укучыларның күңел сәхнәсендә кабат җанлана. Синең дә. 1938 ел дан алып дистәләп әсәрең шушы бәхетлеләр арасында. Татар кешесе, чәйсез тормаган кебек, драматургиясез яшәми. Моның сәбәпләре күп, әлбәттә.

Шунысы мәгълүм: безнең халык милли драматургларыбызның язганнарын әүвәл кара мунчаларда җыелышып укып, беренче мөмкинлек булу белән уйнарга керешкән. (Бүгенге бәйрәм көннәрендә шулай «театр» куеп йөрүләрең, «театр» язуларың хәтереңә төшми булмас.) Театр уйнаучы үзе генә «агарып» калмый, башкаларны да тәрбияли. Шуңадыр да бездә йә артист, йә җырчы, йә язучы, йә композитор чыкмаган авыл юктыр. Болары аның соңрак, бер кат авыл сәхнәләрендә әвәләнгәч.

Шагыйрь – унсигездә дә шагыйрь. Драматург утыздан соң гына. Тормышның көрәш һәм үсеш диалектикасын аңлагач, сәхнә сәнгатенең чиктән тыш четерекле һәм авыр икәнлеген белгәч. Синең, драматург, иҗат эшенә чынлап торып бераз соңлап килүеңнең сәбәбен мин шунда күрәм. Ләкин бу хәерле соңару булган.

Мөгаен, утыз яшьнең теге ягына чыгу насыйп булса, Тукай пьесалар язар идедер. Такташ кебек. Гомере булса, Тукай опера, балет либреттолары да язу бәхетенә дә ирешер иде. Җәлил кебек. «Кисекбаш»та Тукай-драматург киселеп калган.

Безнең милли драматургларыбызның байтак өлеше артистлыктан үсеп чыккан. Санап тору кирәкмәс. Билгеле.

Син дә шундыйлардан. Бүген сүз – синең хакта, Сәет ага.

Сәет Шәкүров. Шул артистлыгыннан калгандыр (һәм, билгеле, соңгы сугыш контузиясе), кычкырып сөйләшә. Кычкырып, ихлас көлә. Элекке гвардияче, элемтәче-разведчик. Артиллерия утын төгәл юнәлтеп торучы. Монын өчен аңа, элемтә кәтүген өстерәп, алгы сызыктан күпкә алга чыгу, урындагы иң биек төшкә «кунаклау» кирәк. Безнең снарядларның дошман өстенә дөрес төшүен тәэмин итәр өчен. Син дошманга иң якын арада. Кулда – телефон трубкасы. Янәшәңдә иң якын торган нәрсә – үлем. С. Шәкүровның «Кызыл йолдыз» ордены шул үлемне якын җибәрмәгән өчен. Ул катнашкан Кёнигсберг крепосте һәм шәһәре өчен барган сугыш – соңгыларыннан. Иң дәһшәтлеләреннән. Шушында, III Белоруссия фронтында сугышканда, ул каты яраланган. Кайдадыр янәшә Фатих Кәрим сугышып йөри, шушында ятып кала…

Шушында, бәлки, Сәет Шәкүров үз күңелендә «Зөһрә йолдыз» трагедиясенең образларын тоя башлагандыр. Шушында ул, баш турысыннан дошман ягына очучы үзебезнең снарядлар ухылдавыннан арынырга теләп, «Уракчы кыз» җырын җырлагандыр. Матур җырлагандыр. Артист кеше чөнки. Сугышка – Минзәлә театрыннан. Колхозларда күпме йөрелмәгән, кемнәр очрамаган. Ул ут астында ятканда, кайдадыр «Уракчы кыз» героик драмасының Сәрбиназы тылда эшләп йөргәндер әле. «Туган туфрак», «Тол хатыннар, тол кызлар» драмаларының дистәләгән геройлары. Болар әле – киләчәктә. Ә алай да күңелнең серле тирәнлегенә кайчан килеп кергәннәр алар? Драматургның канында кайчан аваз салганнар?

Кёнигсберг. Татарстанның Балыклы Чүкәй авылында туган бер улы Германиядәге Крупп заводларының берсендә коелган корыч белән, күкрәккә күкрәк килеп, шушында очраша. Драматургның киләчәк геройлары да очрашкан ул корыч белән. Геройларының явызларын шунда җиңеп калдырган драматург. Ә сафларын, курку белмәс батырларын, туган илгә чиксез бирелгәннәрен сугыш утыннан үз күкрәге белән шунда каплаган ул. Киләчәкне афәттән каплаганда. Крупп корычлары Җәлилләргә, Кутуйларга, Кәримнәргә, Хәкимнәргә, Ишморатларга, Шәкүровларга гына коелмаган иде. Крупп корычлары «Моабит дәфтәрләре», «Сагыну»лар, «Идел егете», «Дуга»лар, «Давылга табан»нар, «Туган туфрак»ларның инде беркайчан җиңелмәс өчен киләчәктә туачак геройларына да атап дары белән корылган иде. Баш киселсә киселде, тик җырлар үлмәде, калды. Сагынылса сагынылды, тик хатлар тапшырылды. Идел егетләре чит җирләрдә, үзләре ятачак өч аршын җирне саклап, роталарын атакага күтәрделәр. Крупп корычлары Ржевларда күңеле Ленин белән сөйләшкән шагыйрьләрне эзләде, тик таба алмады. Давылга таба атлаганнар токымыннан булган Зөһрәләр, уракчы тол хатыннар, тол кызларның күңелдәге авазын баш турысыннан очкан снарядлар ухылдавы баса алмады. Яруллиннар Былтыр белән Сөембикә дөнья буйлап гизсен өчен ятып калды, ә икенче берәүләр (алар арасында Сәет Шәкүров) ул ятып калганнарның күңелендә һәлак булган образларны киләчәктә үз йөрәкләрендә терелтер өчен туган җиргә әйләнеп кайтты. Тәннәр кан агудан хәлсезләнсә хәлсезләнде, ә йөрәк туган туфракка булган тугрылык белән нык иде. Киләчәктә, кайчандыр берзаман, уракчы кызлар, тугры тол хатыннар, тол кызлар алдында мөкиббән калып, баш ияр өчен!

Драматург буларак, Сәет Шәкүровның үзенчәлеген ни билгели?

Театр белгече Һәнүз Мәхмүтов: «С. Шәкүровның драматург булып танылуы беренче чиратта героик романтик пафос белән сугарылган әсәрләр иҗат итүенә бәйле… Ул бигрәк тә илебез тарихында эз калдырган зур вакыйгаларны сурәтләгән әсәрләре белән таныла бара. Аның күпчелек драмаларына югары идеялелек, тирән фикерлелек, заман сулышын тоеп эш итү, патриотик хисләрне бирә белү хас. Зур вакыйгаларны ул аерым шәхесләр аша кызыклы һәм дулкынландыргыч итеп яктырта ала… Аның һәр әсәрендә диярлек романтик пафос, көчле лиризм, реалистик һәм романтик детальләрнең бергә үрелеп бирелүе күзгә чалына».

Театр белгече Баян Гыйззәт: «Үзе дә тәҗрибәле актёр һәм театрда күп еллар эшләгән кеше буларак, С. Шәкүров театр табигатен яхшы белә, аның әсәрләре театраль һәм сәхнәгә куяр өчен җайлы итеп язылган».

Театр – С. Шәкүровның кеше һәм иҗатчы буларак туган туфрагы. Ул гомере буе шул туфракта. Авыл кешесе булганга, җиргә якынайтып, тел аны «театр игенчесе» дияргә кытыклана. Сугышка хәтле һәм соңыннан да берара Минзәлә театрында эшли. Соңрак, сугыштан соң, Татар дәүләт республика күчмә һәм Г. Камал исемендәге Татар дәүләт академия театрында. Актёр сыйфатында. Аннары – оештыручы, җитәкче. Соңгысында – баш администратор, хәзер күчмә театрның директоры. Шушы театрларда әсәрләре дә куелып, Сәет Шәкүровка 60 яшь тулды. Шуның 40 елы хезмәттә, иҗатта. Тормыш матурлыгы өчен көрәштә карт солдат һаман шул ук гвардияче-элемтәче. Сәнгать белән халык арасындагы элемтәче.

18 декабрь, 1977