Читать книгу Сайланма әсәрләр. 4 томда. Том 4 - Ахат Гаффар - Страница 24

Әнә ул, утырган урыныннан торып, «Хан кызы»н җырлап җибәрер шикелле тоелып китте әле. Танылган татар язучысы, Г. Тукай исемендәге Дәүләт бүләге иясе, Татарстан Фәннәр академиясенең шәрәфле академигы Гариф Ахуновка быел 75 яшь тулган булыр иде. Ни аяныч, аның бу 18 сентябрьдә буласы юбилеена ул ике ай гына яшәп бетермичә, бакыйлыкка күчте.

Яхшы. Ә бит аның исән калган, киләчәктә XXI гасырда яшәргә тиешле дуслары калды. Болар инде исә, үз нәүбәтләрендә, язучы Гариф Ахуновны XX гасыр язучысы дип беркайчан атамаслар, үзләре белән, үзләренең җаннары, үзләренең рухлары белән XXI гасырга алып кереп китәр- ләр.

Бу хакта Г. Камал исемендәге театр бинасында аның истәлегенә, рухына, иҗатына багышланган зур иҗат кичәсе үзенә күрә бер дәлил булды. «Хәзинәле гомер» дип аталган бу кичәгә Татарстан Дәүләт Советы Рәисе Фәрит Мөхәммәтшин килеп, шыгрым тулы зал алдында аның хакында матурдан матур сүзләр әйтте. Ул болай диде:

– Мин аны балачактан беләм. Әлмәттә яшәгән чорында ул безнең өебезгә килеп, әти-әни белән сәгатьләр буена әллә нәрсәләр турында сөйләшәләр иде. Ә мин инде чаршау артыннан гына дигәндәй тыңлап тора идем. Менә шул вакытта ук бу абыйның көр тавышы, тормыш, яшәү хакындагы мәгънәле сүзләре, мәзәкләре ничектер минем күңелемә сеңеп калган да, менә хәзергәчә аларны һич кенә дә оныта алмыйм…

Аннан соң Татарстан Язучылар берлеге идарәсе рәисе Фоат Галимуллин үзенең остазы һәм аның хакында бихисап мәкаләләренең ни өчен язылганлыгы, Гариф Ахуновның иҗат иткән һәммә әсәрләреннән илһам алып, аларны студентларына ни сыйфатлы итеп тәкъдим итүләре хакындагы истәлекләрен сөйләде.

– Менә аның «Соңарып килгән бәхет» дигән әсәрендәге Сөбханкулов образы. Монда ул үзенең татар әдәбиятына тормышның үзеннән, халыкның үзәгеннән килгәнлеген раслап язды. 1955 елда язган беренче әсәре – «Яшьлек яме» дигән әсәре белән Гариф Ахунов үзен татар әдәбиятының яңарыш кичерергә тиешлеген әйтеп куйды кебек. Шуннан соң ул, «Совет әдәбияты» журналында беркадәр эшләп алганның соңында Әлмәткә китеп, анда 10 ел буена язучылар оешмасына җитәкчелек итеп, шул вакыт арасында «Хәзинә», «Хуҗалар» дигән романнарын иҗат итте. Әлбәттә, аның төп әсәре – «Идел кызы» трилогиясе. Кызганыч ки, ул аның ике кисәген генә тәмамларга өлгерде. Шуңа карамастан бу әсәр татар әдәбиятында яңа бер яңгыраш табып, мондагы Габбас хәзрәт образы кабатланмас, үрнәк алырдай шәхес сурәтендә тасвирланды.

Мин – Әхәт Гаффар, Вил Ганиев, Җәмил Мостафин берзаманны Мәскәүдәге әдипләр йорты ресторанында чагында әллә ничә өстәл аша утырган Рәсүл Гамзатов, безнең татарча сөйләшүебезне колагына салып, яныбызга килде дә:

– Памаему ви ахуновци, – дип мөрәҗәгать итте.

– Ну инде, ну, ахуновцы, – дидек без.

Менә шундый кеше иде татар әдәбиятын оештыручы, Азия – Африка Язучылар берләшмәсенең әгъзасы, СССР Югары Советының ике чакырылыш депутаты. Болай бит ул: кем дип сораган чагында, без «Тукай» дидек, «Җәлил» дидек, «Хәсән Туфан» дидек, – беләләр, таныйлар, кабул кылалар иде. Менә шулардан да уздырып: «Сез кемнәр?» – дигән чагында, Ахуновны беләсезме, дип җавап кайтарсаң, бөтенесе – чувашы да, Алтай язучылары да, грузиннар, әрмәннәр, каракалпаклар, молдаваннар, Балтыйк буе язучылары да «беләбез, беләбез» димешләр иде. Әлбәттә, әгәренки үз халкы даирәсендә яшәп, аның ярдәмен тоеп, аннары соң менә шул халыкка үзеннән мөмкин кадәр көч керткән, аның омтылышларын барлаган, мәсләген күңелендә тоткан кешеләребезне атыйбыз икән – бу инде Гариф Ахунов дигән сүз. Шуңа күрә тикмәгә генә татар әдәбиятында «Ахунов мәктәбе» дигән тәгъбир хасил булмагандыр. Ягъни мәсәлән, бу халык белән бергә яшәү: аның үрнәген бүгенге язучылар рухына иңдерү, шуны киләчәктә дә дәвам итү мәктәбе дигән сүз.

Әгәренки Ходай Тәгалә аңа тагын берничә ай гомер биргән булса, ул безнең арабызда утырыр иде бит. Әнә аның истәлегенә багышланган кичәдә, сәхнә пәрдәсе ачылу белән, сул якта бер урындык торды да торды, торды да торды. Әллә ничек: менә хәзер шунда көлеп, елмаеп, чыгышлый ук әллә нинди хикмәтле сүзләр әйтә-әйтә, Гариф ага Ахунов үзе кереп утырыр кебек иде.

Аллага шөкер, татар халкы үзенең бөек улларын күрә, таный, саклый белә, бергә яшәргә кирәклеген таный, шуңа баш ия.

Кичәне алып баручы Зөһрә Шакирҗанова, аның Арчадан килгән якташлары Ринат Фазлыйәхмәтов, Казанбаш авылы җирле үзидарә рәисе Гомәр Мөхәммәдиев, Арча җырчысы Рөстәм Закиров, Гариф Ахуновның «Тимерханның яшьлеге» дигән повестеның каһарманы Тимерхан Борһанов, аның улы – Казандагы Вахитов районы хакимияте башлыгы Рафис Борһанов, шулай ук якташы – баянчы Фәрит Хатипов, Искәндәр Биктаһиров, аның сөекле җырчысы Вафирә Гыйззәтуллина, Г. Камал театры артистлары Зөлфирә Зарипова, Фуат Әбүбәкеров, Равил Шәрәфи, Хәлим Җәләй һәм башкалар аның иҗатына үзенә күрә тагын бер тапкыр баш иделәр. Гариф абыйның «Чикләвек төше», «Утлар яна учакта», Ш. Камалның «Акчарлаклар» дигән әсәре нигезендә ул иҗат иткән инсценировка, шуннан соң «Идел кызы» дигән әсәрләреннән өзекләр күрсәтелде, тамашачы боларның һәркайсын әйбәт кабул кылды.

Әнә сәхнәгә композитор Мәсгут Имашев чыгып рояльдә Гариф Ахунов сүзләренә язылган җырын җырлап бирде. Менә шунда халык таң калды да инде. Җитмәсә, Мәсгут Имашевның хатыны Фатыйманың «Казанбаш» җырын җырлап бирүе халыкның күңелен җилкендерде дә җибәрде.

Кыскасы, Марсель Галиев Гариф Ахунов хакындагы мәзәк хәлләрне сөйләсенме, Илдар Юзеев белән Шәүкәт Галиев аның хакында чыгып шигырь әйтсенме, Зилә Сөнгатуллина, Фирая Әкбәрова, Һаҗәр Шәкүрова, Наил Шәйхетдин, баянчы Әхмәт Кәримов уйнасынмы, җырласынмы – боларның һәркайсы атаклы язучыбыз Гариф Ахунов истәлегенә үзенә күрә бер рухи һәйкәл куйган кебек булды.

Җил гомере – бер мизгел ул. Ә ир гомере – сизгер ил.

Хан кызы…

Әй лә, әй…

3 ноябрь, 2000