Читать книгу Сайланма әсәрләр. 4 томда. Том 4 - Ахат Гаффар - Страница 29

Берзаманны җәйге челләдә безнең Әлмәт Язучылар оешмасы биләп торган ике бүлмәбезнең мин утырганына Җәмит абый Рәхимов килеп керде. Бөтен каләм иясе җәйге ялда. Ялда дип… Әлмәттәгеләр әллә кая йөрүчән түгел инде: дачаларыннан һәм Урсай тавы итәкләрендә җир җиләге җыюдан әллә ни узмый.

Керер кибетләрендә исә – грузин чәе, «Завтрак туриста», «Морская капуста», томатлы кильки консервлары, «Молочная» дигән колбаса, «Дружба» сыры, әллә күпме туңдырылып җебетелгәннән калган шәлперәек хек балыгы, бөтен шәһәргә ике мунча (бер көнне хатын-кыз, икенчесендә ир-ат йөри), шәраб, аракы дигәндә, халык кеше башыннан йөзә, кунакханәләрдә – «Мест нет», урамнарда күзгә кырып салырлык та татар сүзе юк. Кыскасы, Әлмәт гөрли, инде 2 миллиард тонна нефть чыгарылып озатылган. Ә тирә-юнь халкы «Юкка мин үзем дә тук» дип гомер сөрә. Дача-бакчаларында газ агулаган редис, кыяр, помидор, кызыл чөгендер үстереп…

Җәмит абый Рәхимов Лениногорскиеннан әнә шундый көннәрнең берендә килеп чыккан иде. Күрешеп, хәл-әхвәл белешкәч:

– Нишләп йөрмеш, Җәмит абый? – дип соравыма ул:

– Эчем пошып… – дип җавап бирде.

Мин ул арада өстәлебезгә үзем генә белгән үлән-чәчәкләр өстәлгән һинд чәен ясап куйган идем инде. Чәйне бергә тәмләп утыргач, ул:

– Татлырагы юкмы соң? – дип сорап куйды.

– Син дигәндә – аяк идәндә, – дип, сейфымны ачарга туры килде, билгеле. Мин аннан: – Нигә эчең поша? – дип сорадым.

– Менә язам да язам, энем, ә җиренә җиткергән нәрсәм юк, – диде ул.

– Күз тимәсен, диген, Җәмит абый! – Югыйсә беләм бит инде: ул чагында әдипнең Татарстан китап нәшриятында – 6, Мәскәүдәге «Современник» нәшриятында русча китабы нәшер ителгән. Әйтик, нефть төбәгендәге хезмәт ияләре хакындагы әдәби-нәфис очерклары, «Өлешемә тигән көмешем» китабындагы күркәм повесте, хикәяләре, «Тәвәккәл таш яра» дигән китабы… Мин шунда: – «Өлешемә тигән көмешем» дигән әйтем ирләр сүзе түгел бит ул, – дип әйтеп салдым. – Ә каһарманың – ир-ат.

– Ничек алай?

– Шулай, – дип, мин «өлеш» белән «көмеш»нең ни-нәрсә икәнлеген белгәнемчә шәрехләп биргән булдым инде.

Гадәттә, Җәмит абый – елмаеп, көлеп сөйләшүчән зат. Һичкемгә үпкә-сапкасын белгертмәс, җыелышларда, күтәрелеп чыгып, бәрделе-киттеле сүз әйтмәс. Бу юлы исә ул:

– Менә шул шул, – дип, зур учы белән авызын каплады. – Җегәрем барында, гаярь чагымда бер-бер нәрсә язып калдырасым килә, малай!

– Калдырасы дип… ашыкма син, Җәмит абый. Җәлил Алиш дустына «Кайгырма син яшьли үләбез дип» дигәнме? Мә, яз, – дип, мин аңа өстәлемдәге кәгазьләрдән бер язма аралап бирдем. Ул «Казан утлары» журналында нәшер ителгән бер фәнни мәкалә иде. Хәзер хаталанмасам, Сәлам Алишевныкы иде булса кирәк. Татар халкының меңнәрчә тарихи каһарманнарыннан берсе булган Батырша батыр хакында.

– Үземнең ниятемнән аерып өзеп бирәм, – мин әйтәм.

– Алайса, нигә үзең язмыйсың?

– И-и! – дидем мин. – Моны язарга әллә күпме архив корты булырга кирәк.

– Син мине корт димәкче буласыңмыни, энем?

– Ие, Җәмит абый. Мә, моны язып, кеше итсәң, син татар әдәбияты гөбәдиясе төбендәге иң тәмле корт катламы ише булырсың. Безнең авылдагыча әйткәндә – турасы. Кызыл эремчеге.

Ул:

– Сине хикмәтле кеше дигәннәрие… белмим тагын, карап карарбыз, – дигәч, мин әлеге дә баягы сейфны бикләп куйдым да, аны автовокзалдан кайтыр юлына утыртып җибәргәч, каршыдагы фатирыбызга кереп, кирәк-яракларны җүнәттем дә бассейнга юл тоттым. Җәмит абый әйткәнчә, гаярь чагым бит. Ә мин аңа, катгый итеп:

– Язасыңмы? – дип әйткән идем инде.

Ул:

– Бәлки, – диде.

Ничек килеп чыккандыр инде: Әлмәткә барганчы да, барып төшеп, эшләвем дәверендә дә мин Җәмит Рәхимовның нефть чыгаруның төбеннән алып ары таба Шөгердә комсомол комитетын җитәкләгәнен, КПССның Лениногорск шәһәр-район комитетында эш кылганын белмәдем. Искәртүче дә булмады. Язучының үз районы газетасында эшләгәне мәгълүм, әмма анда да әдәбият-сәнгатькә караган бүлектә түгел. Казан университетында читтән торып гыйлем эстәвеннән дә хәбәрдармын, ә, шуңа өстәп, үз шәһәрендә нефть техникумын тәмамлавы турындагы белешмә миңа сәер тоелган иде. Шундый тынгысыз бер җан иясе булган инде, күрәсең. Ә ул үзе һичкайчан тәрҗемәи хәленнән аны-моны сөйләмәде, гомуми җыелышларда да тын гына утыра торган иде.

Әдип, ниһаять, «Батырша» романын язды. Шул әсәре 1992 елны Татарстан китап нәшриятында дөнья күргәннән соң, Казанда бер кыска гына, үтеп барышлый дигәндәй очрашуыбызда ул, минем исемне китәреп:

– Теге син әйткән гөбәдиягә кызыл эремчекне җәеп салдым мин тәки, –диде, – рәхмәт.

Мин, гадәтемчә:

– Яхшы, – дидем.

Әйе, яхшы. Аның көн күрмеш рәвеше, чиккән гомере, тоткан кыйбласы үзе яшәгән мохитенчә, халыкның тәкъдиренә язылганча булды. Тормыш итүнең, иҗтиһат кылуның, иҗатта әсәрләнүенең, ялкынлавының асыл мәгънәсенә ирешкәне хәлендә, ул үз әйләнә-тирәсендәге адәми затларның да мәгънәгә, иманга максуд теләгендә яшәде. Шуңа күрә дә ул – язучы Җәмит Рәхимов – татар әдәбиятыннан инде һич аерыл- гысыз сурәттә, сыйфатта мәдәни җиһаныбызда үзенә тиң урында тора.

12 март, 2010