Читать книгу A co wyście myślały? - Aleksandra Zbroja - Страница 16

143 kilometry na wschód od Warszawy

Specjalnie mamy taki szyld: „Gospodarstwo sadownicze, Aniela Musiał i córka”. Mężczyźni, kiedy słyszą nazwę, pytają tylko, czy ostatni człon pisać z dużej czy małej. To kobiety się dziwią: – „«i córka» – naprawdę tak mam napisać?”. A jak inaczej?

Babcia nie była żoną przy mężu, zajmowała się gospodarstwem na równi z dziadkiem. Do prowadzenia domu najęła kogoś z zewnątrz. Kiedy dziadek zmarł w 1997 roku, sad zaczęły prowadzić kobiety – babcia z pomocą mojej mamy. Ona miała wtedy dwie córki na głowie, angażowała się również w pracę taty. Ale nagle tato zmarł. Mama została wdową przed czterdziestką, zaczęła coraz bardziej zajmować się sadem. W końcu zamieszkała tu z babcią, a ja po paru latach dołączyłam, gdy poczułam, że mam dość Warszawy i pracy w korporacji.

Czasem przyjeżdża jakiś kurier czy dostawca i od bramy woła: „Czy jest gospodarz?”. Mówimy, że nie, ale jest gospodyni. I tyle. W dzisiejszych czasach kobiety w biznesie, czy to wieś, czy miasto, nikogo nie dziwią. Sporadycznie stykam się z chamstwem lub dyskryminacją. Ostatni raz chyba w zeszłym roku, kiedy zepsuła się pompa. Facet nie chciał uznać reklamacji i walnął: „Pani jest kobietą, pani nie zrozumie”. Podziękowałam mu za współpracę. Jeszcze budowlańcy są często przekonani, że wiedzą lepiej niż „baby”. Przy pierwszych budowach były spięcia, ale przy ostatniej na dzień dobry powiedziałam, że to ja decyduję, bo się znam. Zatrudniłam też specjalistę, który wszystko kontroluje. Nie mam siły więcej krzyczeć, od bluzgów w tej firmie i tak jestem ja. Niestety. Wszyscy myśleli, że to po mnie spływa, ale tak naprawdę jak ostro krzyknęłam na paru kolesi, to potem wracałam do domu i zaczynał mnie boleć brzuch.

Oprowadzić was po terenie?

Jesteśmy właśnie w trakcie budowy inkubatora przetwórstwa lokalnego. Tę przestrzeń, wyposażoną w maszyny, będą mogli wynająć ludzie, którzy mają nadwyżki na przykład truskawek w danym roku, i chcieliby je jakoś zagospodarować, czyli przerobić na galaretki lub musy, a potem sprzedać. To miejsce będzie nie tylko dla lokalsów, ale też dla nowowiejskich – tak mówię na tych, którzy rzucają miasto i wyprowadzają się na wieś.

To? To jest taka mapa rekomendacji tubylców dla turystów: pokazujemy, że jest u nas fajny drewniany most i las grzybowy. Pomarańczowe kropki to lokalni przedsiębiorcy – nasze soki są tu, tam ktoś robi piwo, tam jest restauracja z regionalnym jedzeniem. Tutaj mamy sad. 13 hektarów. A tam stoi stodoła – organizujemy w niej coroczne imprezy na 11 listopada. Bo 11 listopada 1918 roku urodził się dziadek, którego gospodarstwo prowadzimy. W dodatku w listopadzie są dożynki sadownicze, czyli dobry czas na tańce. Pierwszą imprezę zrobiłyśmy w 2011 roku przy okazji tłoczenia soków. Wtedy jeszcze nie miałyśmy swojej tłoczni, musiałyśmy wynająć mobilną. Moim marzeniem było zaangażować cały region w budowanie tłoczni lokalnej. Tymczasem sadownicy ten pomysł obśmiali. Szczególnie panowie. „Kto to kupi” – mówili, „to nie wyjdzie”, „na co nam to” i tak dalej. W końcu doszłyśmy do tego, że nie będziemy przekonywać nieprzekonanych i zrobimy to same.

W sześć lat powstały sklep, tłocznia, inkubator, utwardzony plac. Kupiłyśmy jeszcze samochód dostawczy. Pieniądze wzięłyśmy z dotacji, na które piszę wnioski. Dostałyśmy ich łącznie milion dwieście tysięcy, choć prawie drugie tyle musiałyśmy dokładać z kredytów. Jestem przyzwyczajona do operowania dużymi kwotami. Jak kupuję truskawkę, to nie za 40 złotych, ale za 4 tysiące. Ale z początku jak usłyszałam, że jedna z planowanych inwestycji wyniesie półtora miliona, myślałam, że zemdleję. Bałam się wtedy gdziekolwiek wyjechać, bo co będzie, jak coś mi się stanie? Zostawię z tym wszystkim mamę? Teraz już mi łatwiej.

Czy dobrze zarabiam? No co wy, ja przecież nie zarabiam. Ale w biedzie nie jestem. Nie jest może tak, że pochodzę z Bóg wie jakiej bogatej rodziny, ale nigdy mi niczego nie brakowało. Teraz też żyję, jak mi się podoba, i to jest duży komfort. Stać mnie na zatrudnianie pracowników i godziwe ich opłacenie. Wychodzę z założenia, że ponieważ na starcie było mi łatwiej, to muszę być okej wobec innych.

Chcecie wejść do tłoczni? Pewnie, że potrafię to obsłużyć – mama od maleńkiego wpajała mi: „Nie musisz robić wszystkiego, ale musisz wszystko umieć”. To umiem. Jestem trochę każdym działem w tej firmie. Jakiś czas temu tłoczyłam porzeczkę z jedną pracownicą, a to jest robota brudna i żmudna. Trudno. Stałam nad tym młynkiem i się zastanawiałam: „Po co ja tę fizykę na maturze zdawałam?”. Nadal nie wiem. Może mi się kiedyś jeszcze przyda. Naszym głównym odbiorcą są szkoły i przedszkola w promieniu 100 kilometrów. Czy Warszawa jest zainteresowana? Ja nie jestem zainteresowana Warszawą. Biznesowo na razie nie mam tam zaczepienia, prywatnie – nie przepadam za tym miastem. Tutaj brakuje mi kina, bo najbliższe jest godzinę drogi stąd. Kawiarni też mi brakowało, to ją sobie po prostu na wsi pobudowałam. Razem z mamą wpadłyśmy na pomysł organizowania otwartych śniadań co niedzielę. Każdy może przyjść, zapłacić za talerz, usiąść wśród kwiatów, pointegrować się. Korzystają z tego nie tylko goście okolicznych agroturystyk, miejscowi też, czemu nie?

Nikomu by nie przyszło do głowy, że się tu przeprowadzę i będę zajmowała się owocami. Praca w sadzie zawsze wydawała mi się nużąca. Sama nie wiem, co się zmieniło. Chyba nie chciałam, żeby zmarnowało się to, co osiągnął dziadek z babcią.

Wyniosłam się ze wsi, kiedy tylko zdałam do liceum. Wynajmowałam wtedy w miasteczku mieszkanie z koleżanką. Potem wyjechałam na studia, do mieszkania w Warszawie, które rodzice kupili w ramach inwestycji. Przywykłam do samodzielności, aż tu nagle w wieku 25 lat wróciłam na wieś i zamieszkałam z babcią i mamą. Powiedziałam wtedy sobie: „Okej, zaakceptuję ten stan rzeczy, ale zrobię wszystko, żeby trwał nie dłużej niż pięć lat”. Trwał siedem. Dopiero w zeszłym roku zaczęłam budowę własnego domu. To dzięki dziadkowi mi się udało – w latach siedemdziesiątych, kiedy sadownictwo było dochodowe, dziadek kupował ziemie, między innymi las, z którego drzewo udało mi się sprzedać. Pieniądze przeznaczyłam na ten domek. Chodźcie, pokażę wam.

Stan surowy, ale spróbujcie sobie wyobrazić – teraz jesteśmy w kuchni, a sypialnia będzie tutaj, z oknem na las. Nie potrzebuję tu osobnego miejsca do pracy – przecież tak naprawdę tylko ja będę z tego wszystkiego korzystać.

Nie utrzymuję bardzo bliskich relacji towarzyskich z ludźmi stąd. Moje najlepsze przyjaciółki to dziewczyny ze studiów. Jesteśmy w kontakcie non stop, głównie przez internet. Tutaj mam tylko parę koleżanek – poznałyśmy się w 2016 roku na Czarnym Proteście, założyłyśmy grupę na Facebooku, odwiedzamy się regularnie. Ale one są sporo starsze ode mnie, w innej sytuacji życiowej, z dziećmi. Nie mam tu nikogo, z kim spontanicznie skoczę wieczorem do kina, bo nie musi kłaść dziecka spać. Facetów interesujących też tu nie znam.

Ludzie stąd między sobą gadają, bo jestem po trzydziestce bez męża i dzieci. Ale nie powiedzą nic wprost. Raz tylko kosmetyczka wspomniała coś o moim „staropanieństwie”. Wyszedł z niej wtedy ten wiejski grajdół i zaścianek. No i ksiądz. Jak się tylko sprowadziłam, przyszedł do nas w odwiedziny. Byłam wtedy taka z siebie dumna: pisałam biznesplan, broniłam magisterkę z psychologii społecznej, organizowałam dożynki sadownicze na 100 osób. Wulkan. A on tylko powiedział: „No dobrze, ale jak ty tu męża znajdziesz?”. „Może znajdę, może nie” – odpowiedziałam, bo jak inaczej zareagować? Pewnie, zastanawiam się czasem, czy dobrze robię, czy to nie czas na założenie rodziny. Dochodzę jednak do wniosku, że postępuję najlepiej, jak w danej chwili mogę. Zwyczajnie nikogo jeszcze nie poznałam. Akceptuję ten stan rzeczy. Co na to rodzina? Babcia od strony taty kupiła mi kiedyś pościeli dla dwojga, czekała, żeby mi ją dać w dzień ślubu, jednak skończyłam trzydzieści lat, na żaden ślub się nie zapowiada i ona mi po prostu ten komplet dała, bez słowa wyrzutu. Za to babcia od strony mamy czasem solnie, że łatwiej byłoby mi kogoś znaleźć, gdybym nie była taka mądra. Ale tak już mam. Podobnie w sprawach zawodowych – moje oczekiwania są wysokie.

Oczekuję uczciwości, myślenia, niepicia w pracy. Szkoda, że jeśli ktoś te oczekiwania spełnia, to albo już ma pracę, albo wyjechał. Ci, co zostali, nie nadają się. Jeden z kandydatów krzyczał na nas na rozmowie kwalifikacyjnej, drugi powiedział, że nie chce umowy, bo ma komornika za alimenty, trzeci pił. Dla mnie to jest trauma. Jak tu przyjechałam, aby rozwinąć firmę, to na miejscu byli pracownicy, którzy dosłownie terroryzowali matkę i babkę. Chciałam być fair, dać im szansę, a nie że przychodzi młoda i nagle wywala wszystkich. Przed nami było pierwsze tłoczenie soków i zastanawiałam się, kto to ogarnie. Jeden z pracowników, który pracował przy rozładunku, wydawał się czajaty. Facet był wcześniej zwolniony za picie, ale poprosił o drugą szansę. Nie zatrudniłam go od razu ponownie, ale pozwoliłam przychodzić, żeby sprawdzić jego motywację. Zachowywał się w porządku, ogarniał tłoczenie, więc po jakimś czasie dałam mu nie tylko umowę o pracę, ale także pożyczkę na kurs prawa jazdy, bo miał kłopot z transportem do pracy. Po trzech dniach od podpisania umowy – zniknął. Ja, taka gówniara wtedy, naiwna – pomyślałam, że może jest chory, że może coś się stało. Pojechałam do niego. Mieszkał z matką i dwoma braćmi, dorosłymi chłopami koło czterdziestki, w jednym pokoju. Wchodzę, a tam jakieś gacie się suszą nad kuchnią, matka właśnie porcjuje świniaka, pies skacze do tych ochłapów, w kącie w rogu on śpi na wersalce. Mówię, że go zatrudniłam, pożyczyłam pieniądze. Matka w płacz, że on zwróci, on zwróci… Ale ja nie chcę takiego pracownika. Tak wyglądało pierwsze moje zwolnienie. Potem było jeszcze kilka. Jeden pracownik codziennie mnie okradał, a ja codziennie udawałam, że nic nie widzę, bo nie miałam kim go zastąpić. Kobiety też zatrudniam, oczywiście. W tłoczni nalewają soki, pakują, oklejają butelki. Pracowniczka zbiera zamówienia, wystawia faktury, przygotowuje chłopakom trasę dostaw. Jak akurat nie mają co robić, to lepią pierogi, które później sprzedajemy w sklepie albo robią w ogrodzie. Ostatnio zbudowały meble z palet.

Mamy pięć osób przeszkolonych do pracy w tłoczni, dwie to dziewczyny, ale one same nie mogą tłoczyć. To żaden stereotyp: dziewczyny są najczęściej słabsze fizycznie i gorzej jeżdżą wózkami widłowymi. Ja też – jestem świetnym kierowcą, ale wózkiem nie potrafię, bo tam wszystko działa odwrotnie niż w samochodzie.

Zatrudnianie kobiet do pracy jest na wsi bardzo ryzykowne. Na własnej skórze przekonałam się, jak to jest, kiedy ktoś, komu zaufałaś, traktowałaś dobrze, opłaciłaś z własnej kieszeni kursy i szkolenia, z chwilą uzyskania umowy zaczyna ciągle brać zwolnienia, w końcu zachodzi w ciążę, bierze macierzyński i tyle po nim. Po skończonym macierzyńskim się zwalnia, za kursy nie zwraca, ale żąda za to ekwiwalentu urlopowego. Wiecie, jak wtedy można się poczuć?

Kobiety wiejskie to matrony, których królestwem jest dom, a koroną macierzyństwo. Tam się realizują. Trochę zostały wtłoczone w tę sytuację. Nie mają pomocy przy dzieciach, ale niektóre to wykorzystują, mają usprawiedliwienie, aby nic więcej nie robić. Rozmawiałam z wieloma młodymi dziewczynami w okolicy. One nie chcą pracować. 2–3 lata wygodnego życia w domu z dziećmi i nic innego sobie nie wyobrażają. Umówmy się – praca kobiet na wsi ogranicza się do prowadzenia ogródka warzywnego, bo wszystkie gospodarstwa są zmechanizowane, a maszyny ogarniają mężczyźni.

Kobiety w mieście mają inną postawę. Tam musisz sama ogarnąć mieszkanie, zrobić opłaty. Na wsi wiele osób mieszka kątem u mamy czy teściowej. Jest jeden dom i koszty związane z codziennym życiem jakoś się rozkładają. Taka kobita, jak potrzebuje własny pieniądz, pójdzie dorywczo do pieczarek czy truskawek i jakoś żyje. Nie mówię, że to jest złe. Nie ma przecież jednego słusznego modelu życia. A tu, na Podlasiu, w ogóle mamy tygiel. U nas mieszkali unici, prawosławni, katolicy. To nie jest mazowiecki monolit. Dlaczego mówię Podlasie, nie Mazowsze? Obecny podział administracyjny nie jest zgodny z jakąkolwiek logiką. Piętnaście kilometrów dalej mamy tak zwaną ruską stronę Bugu. Mieszkają tam ludzie z własną religią, kulturą, językiem. Moi dziadkowie pochodzą stamtąd i mówią „po swojemu”. Nic z tego nie rozumiem, bo mama pilnowała nas, żebyśmy mówiły „poprawnie”, ale mi ich mowa nie przeszkadza. Przyzwyczaiłam się do brzmienia tego języka.

Jak wiele osób stąd, wychowałam się w rodzinie prawosławno-katolickiej – mama z babcią są prawosławne, tata z dziadkiem byli katolikami. Z siostrą zostałyśmy ochrzczone w obrzędzie katolickim, byłyśmy u bierzmowania i komunii. Tylko że dla mnie to nie jest jakoś istotne, bo już w liceum przestałam chodzić na religię.

W naszej wsi nikogo nie obchodzi, że nie chodzimy do kościoła. Tu prawie nikt nie chodzi, nawet sołtyska. Jak zgodziła się piastować tę funkcję, od razu zażądała, żeby wyznaczono w radzie sołeckiej jedną osobę od spraw kościelnych, bo ona się tym zajmować nie zamierza. Jak jest Droga Krzyżowa przed Wielkanocą, to w większości wsi dziesięciu mężczyzn na zmianę niesie krzyż. U nas dźwigały go dwie kobiety.

Katarzyna Waszczyńska o etnografii Mazowsza 2

Około sto lat temu badacze wyznaczyli tzw. rubież etnogeograficzną. Rubież ta przebiega przez Mazowsze, dzieląc również Polskę na dwie strefy: południowo-zachodnią i północno-wschodnią. W tej pierwszej znalazły się: Mazowsze lewobrzeżne i część Mazowsza Starego, czyli Płockie, Wielkopolska i północno-zachodnia Małopolska, w tej drugiej zaś: Mazowsze prawobrzeżne i Podlasie. Dla Mazowsza ze strefy południowo-zachodniej jedną z najbardziej wyróżniających się i wyróżnianych grup regionalnych okazali się Księżacy łowiccy, zamieszkujący w dawnych dobrach biskupów gnieźnieńskich, zaś w strefie północno-wschodniej − Kurpie Puszczy Zielonej, osadnicy dawnych Zagajnic, wchodzących w skład dóbr królewskich. Oczywiście wybór tych dwóch grup i regionów jako reprezentantów Mazowsza nie oznaczał, że wszędzie indziej panowała kulturowa pustynia. Potrzeba było jednak dużo czasu, aby badacze opisali również i inne regiony, na przykład: Puszczę Białą, Kołbielsko-Garwolińskie, a całkiem niedawno Urzecze. Nadal są jednak na Mazowszu miejsca, które można by nazwać „białymi plamami”, na przykład okolice Ciechanowa, Krasnego. Zapominamy, że były to tereny należące do rodziny Krasińskich, że zamieszkiwała tu szlachta i drobna szlachta. Trudno od szlachty oczekiwać „charakterystyki ludowej”, łączonej stereotypowo z wycinanką i pasiastym strojem. Dlatego Kurpie i Księżacy Łowiccy są grupami etnograficznymi, z którymi najczęściej kojarzone jest Mazowsze. A to, że Łowicz znajduje się dzisiaj administracyjnie w województwie łódzkim, jest zupełnie inną kwestią…

Krzysztof Braun o województwie mazowieckim

Z Mazowszem jest problem. W etnografii podjęto kiedyś próbę opisu swoistości Mazowsza, ale nic z tego nie wyszło – to obszar ogromnie zróżnicowany i historycznie, i własnościowo. Sytuację dodatkowo komplikuje podział administracyjny z 1999 roku, kiedy Mazowszu zabrano powiaty łomżyński, łowicki, zambrowski i przyłączono część Kielecczyzny z Radomiem z dawnego województwa sandomierskiego. A przecież Iłży, Zwoleniowi, Lipsku bliżej do Małopolski niż Mazowsza, natomiast Łowicz to Mazowsze pełną gębą. To widać w krajobrazie, systemie osadniczym, pejzażu kulturowym i obyczajowym. Tak więc nauka nauką, a polityka polityką, stąd mamy województwo, które z historycznym Mazowszem niewiele ma wspólnego. Panie się dziwią, co nam po jakiejś tam historii, a to jest klucz do współczesności. Poziom świadomości obywatelskiej zależy od lokalnych kulturowych wzorów, a one tkwią w przeszłości. Na Kurpiowszczyźnie Przasnysz jest nadal postrzegany jako teren za granicą – tam kiedyś jechało się do pracy, „na szlachtę”, bo właściciele ziemscy najmowali Kurpiów do robót sezonowych.