Читать книгу Яңа гасыр тавышы / Голос нового века (на татарском языке) - Антология, Питер Хёг - Страница 75

Минем канда

дарга асып, данга күмдерелгән,

төрбәләрдән төрмәләргә иңдерелгән

тарих бәргәләнә.

Минем канда

Ураллардан мең кайтаваз уба.

Чал Агыйдел ярларына бәрә.

Минем канда

Һуннар тарих даулый,

Идел-судан ташлар калка, колмак бата.

Минем канда,

җирсү хисен бармаклары белән буып,

чандыр бер карт киез итек баса.

Минем канда

тешсез сукбай этләр, канга сусап,

Казан эзләп йөри.

Минем канда

дәрвиш Хозыр Ильяс

тын сукмакта «Карурман» ны көйли.

Минем канда,

тырнакларын төн күзенә батырып,

ау бөркете яңа корбан күзли.

Минем канда

хәнҗәр хакыйкате,

тулпарларның тояк эзе сызлый.

Минем канда

биләүләргә биләп богауланган

Адәм углы үксеп-үксеп елый.

Минем канда,

карт күзләрен тулган айга текәп,

ана бүре улый.

Минем канда,

күкрәгенә кысып үксез Үтәмешен,

Сөембикә сатлык илен каргый.

Минем канда

бәддогалар бәргәләнә,

тамырлардан ташып тарих кайный.

Минем канда

уклар оча мәңгелекнең үзәгенә,

дала җиле исә…

Минем канда әле хәтер исән…

Каралган сайгаклар сызлана.

Боз каткан бусага катында,

Узгынчы җилләрдән калтырап,

Кем анда? Кем тора?

Тәрәзләр тилмерә. Ничә ел,

Ничә чор бу якка

Тузанлы кояштан коела

Мең гайбәт колактан-колакка:

Бар, диләр, шундый бер кара йорт.

Ул йортны өрәкләр саклый, ди.

Ул йортта вакыт та туктаган,

Ул йортта җан каткыч салкын, ди.

Сөякләр сибелгән сайгаклар,

Пәрәвез түшәлгән түбәләр…

Ташландык бу йортны күкләрдән

Өрәкләр иелеп үбәләр.

Ярлыкау шушыдыр, ахрысы.

Шушыдыр, мөгаен, ахыр да…

Җиде юл чатында – кыршауда

Тилмереп тышаулы ат тора.

Ул җансыз, ул хәлсез, ул ялгыз,

Далада дагасы югалган,

Догасы урланган,

Ялына уралган камчылы исемнәр…

Каннарда котыра кам өне.

Урамнар улыйлар – яз исе

Һәм бүре өере…

Һай салкын, бик салкын бу җирдә,

Боз каткан бусага катында,

Тапталган тынлыктан калтырап,

Кем анда? Кем тора?

Кертегез!!!

Сайгаклар зарыгып сызлана,

Кайрылып ачыла капкалар,

Убыла түшәмнәр. Бугазлар – бугазга!

Уяна каберсез үлгәннәр.

Канга – кан, җанга – җан!

Учларда ерыла мең юрау.

Ертыла мең ямау диварда,

Ярала мең сорау…

…Җаннарда ташландык хәтер бар.

Тулпарлар йөгәнләп,

Тузаннар тузгытып, ашыгып кайтырлык

ахыр бар…

Мин җавапсыз калмам. Шау имәннәр

Кочагында изри изге көннәр.

Кылганнарны тарый вакыт җиле.

Кемнәр килә җиргә, китә кемнәр.

Мин җавабын эзлим бу гомернең.

Мин азагын эзлим юлларымның.

Чалгы чыңы сөйли болын өнен,

Чал кылганнар көйли кырлар моңын…

Яланаяк кына, сайлап кына

Өзә барам зәңгәр чәчкәләрне.

Арыш серкәләнә, көн уртасы,

Тургай моңы чәчри чәрдәкләнеп.

Адым саен, һәр сулышым саен,

Күк-Тәңредән миңа җавап иңә.

Табаннарга камыл кадалса да,

Тугарылып, бер чабасы килә.

Мин җавапсыз калмам. Бәгыремдә

Яңа мәңгелек җыр бөреләнә.

Үткәннәрнең кайтавазын җыя,

Чорлар чылбырына үрелә дә.

Мең яши, мең яшисе килә,

Сорау төеннәрен сүтәр өчен.

Бабалары нигезендә оныгымны,

Чыр китереп, мунча кертер өчен…

Яшә!

Борынгыдан иңгән, канга сеңгән

Фәрман йөртә сөйрәп якалардан.

Якаң каралганмы, ару-акмы —

Карап тормый сөйри бирә заман.

Ни хәлең бар, дими, җанга тими,

Хәлләреңне үзең хәл кылырсың…

Тудың икән – яшә, сула, атла —

Фәрманнарның гади һәм корысы.

«Әйдә, малкай!..» – чыбыркылый дөнья,

Тәртәләргә тибеп карасаң да.

Чабулыйсы-карулыйсы килми,

Каруларга хәтта яраса да…

Шундый вакыт җитә: бер борылып

Карыйсы да килми үткәннәргә.

Җил дә кояш булсын, икмәк уңсын,

Рәхмәт яусын көтү көткәннәргә.

Баш күтәреп багасы да килми

Күкләр багалмасы – йолдызларга.

Зур буласы, хөр буласы килми.

Түгел дөнья тарга…

Түгел! Дөнья киңдер, гаҗәп иркендер ул.

Тәртәләрнең аръягында – ирек

Бардыр. Исен сизәм, рухын тоям кебек.

Юллар тора көлеп…

«Тудың икән – яшә!» – катгый фәрман

Чыбыркылап сөйри бирә һаман.

Ыңгырашып алга кузгалабыз,

Безгә шушы боерык бик таман…

Салкын сулы вакыт чишмәсендә

Йөрәгемнең сагышларын юдым.

Кудым!

Мин оныттым! Шакымагыз,

Ишек бикле. Тәрәзләрдә такта.

Бусагамны төн дә йолдыз сара,

Бусагама кунып таңнар ата.

Таң җилләре үрелеп һәр иртәдә

Йолдыз тузаннарын себереп үтә.

Вакыт чишмәсенең салкын суы

Пар чиләкле сылуларны көтә.

Һәр тамчысы – шифа, сагыш, сөю.

Һәр тамчысы җанны куырып ала.

Таң уңае белән атлый кызлар.

Эзләренә вакыт түгелеп кала…

Күләгәләр куна нигезенә,

Янартаулар тына офыкларда.

Бусагамда таңнар ата көн дә,

Таңнар әле мине онытмаган.

Уеп куйдым парлы чиләкләргә

Җуелмасын диеп сагыш төсе.

Вакыт чишмәсенең салкын суын

Таң җилләре чайпалдырып түксен.

Кабат көзгә. Кыштыр-кыштыр көйгә.

Үзем Үлмәсбикә кортка гүя.

Җылы оек кирәк, җылы өйләр…

Калын киен, йөрәгеңне сакла,

Урамнарда инде җилле, диләр…

Һәрбер җиле таныш юкса җирнең.

Һәрбер җөе таныш яраларның.

Күргәнем бар тәннән җан киткәнен,

Җирдә яңа кеше яралганын.

Һәрбер исе таныш, һәрбер хисе.

Бар ымнары таныш, бар сыннары.

…Бер йорт аша сиртмә кое иде,

Күперләре иде асылмалы.

Салкыны да таныш, ялкыны да.

Янган чак та булды, ялган чак та.

Караңгыга качар мәлләрем дә,

Тәрәзләргә ут ягылган чакта.

Мең сукмакта адашканым булды,

Кайтыр юлны кабат бер эзләргә.

Инде күптән такта кагылса да

Җирдәге иң газиз тәрәзләргә.

Аклы-каралы бу дөнья йөзе

Мең төсләргә керде минем хакка.

Хак дигәнем нахак булды кайчак

Һәм хакыйкать булды иң зур хата.

Кайта-кайта кабат бу көзләргә,

Кыштыр-кыштыр, Үлмәсбикә кебек,

Мин үзем дә кара көзләр булып,

Йөргәләрмен төшегезгә кереп.

Кемдер җәза диеп кабул итәр,

Кем өзелеп көтәр – нәрсә әйтим,

Минсез көзләр ялгыз бу җиһанда.

Бу җиһанда мин көзләрсез ятим.

Бар сыннары таныш юкса җирнең,

Һәрбер ымы таныш, һәрбер тыны…

Кабат көзләр.

Кабат көзләр кайта.

Мин өзелеп көттем бу кайтуны.

Кайсы ыру тирмәләрен

Җилләр булып йолкыйсың син, Вакыт?

Кайда сукмак башың?

Кайда туктыйсың син?

Кайсы көзге күләгәсе синең йөзең?

Кай төрбәләр тынлыгында йоклыйсың син?

Сулышыңнан корыч калкан тузан була,

Җарияләр карашына картлык куна.

Ишетәмсең – шаулый зират каеннары:

Читлегеңә яңа сабый туа —

Синең хәтереңә яңа тарих,

Тарихыңа яңа исем иңә.

Хозурыңа кабул кыл да озата бар —

Кулларыңа яңа курчак керә!

Ул, бичара, тәти күлмәк киеп,

Истәлеккә диеп, сурәт ясар…

Кай тирмәләр сине ымсындыра?

Кайсы сылу сиңа тәрәз ачар?

Далаларга дары исе сибеп,

Кайсы чаптар дагасына кундың?

Ябырылдың кайсы тарафлардан?

Кай языклы аналардан тудың?

Биләмәңә яу чабалар хатирәләр,

Сагынулар сөңге булып оча.

Бары да сына, бары да сындырыла,

Үкенүләр генә кочак-кочак…

Кайсы ыру атлый мәңгелеккә?

Синең сулыш кайсы тирмәләрдә?

…Тәти күлмәк кигән чая кызчык —

Кем сурәте?

Синең сурәтме әллә?..

Карурманда ап-ак җилләр исә.

Тын сукмаклар тора тыелып.

Тояк эзләренең кайнарлыгы

Тузаннарга калган уелып.

Карурманда ап-ак җилләр исә —

Имән иңнәрендә ай юлы.

…Җир йөзенә җете буяу уйган,

Читекләре булган каюлы.

Җырлап узган. Җыры җылы булган.

Ак җилләргә җәйгән колачын.

Яңа төсләр белән яңарткан ул

Тормыш дигән яшәү йоласын.

Куенында кайнар җаны булган,

Күкрәгендә булган йөрәге.

Җиргә каты басып атлаган ул,

Белеп йөргән илгә кирәген.

Карурманда ап-ап җилләр искән,

Йөрәгенә аның кагылып.

Йөрәк ялкынының кайнарлыгы

Эзләренә калган ягылып.

Һәм үз юлы буйлап атлаган ул.

Һәм ятлаган чорлар дастанын.

Читекләре тулы ирек булган —

Ир-егеткә ни кирәк тагын?!

Карурманда ап-ак җилләр искән.

Юлларына еллар ябылган.

Мәңгелекнең моңлы өне булып,

Ак җилләргә җыры сарылган.

Каннан – канга, җаннан – җанга күчеп,

Киләчәккә кайтыр моң дисәм —

Карурманда ап-ак җилләр исә.

Алар тавышында без исән…

Тәрәзәңне ачтың.

Иңнәреңнән

Каерылып очты канатларың.

Очты алар кысан мәңгелеккә.

Мин һичкайчан сине яратмадым.

Карап калдың томырылып, ник очмадың?

Очар өчен бер талпыну җитә.

Юлын җуйган бер мосафир булып,

Япа-ялгыз киттем синсезлеккә.

Качып киттем, ачык калды тәрзәң.

Ак күлмәгең калды сиңа кунып.

Сызылып калды урам, сызлап калды,

Канатсызлыгыңны аклар булып.

…Канатларың ап-ак иде – җилләр

Ак кар итеп кенә тараткандыр.

Мин һаман да синсезлектән барам.

Мин һичкайчан сине яратмадым.

Ә яшәү дигәнең – җир һәм күк арасын

Тырышып, тырмашып икегә яру ул…

Аннары – мәңгелек ярату,

Мәңгелек табыну.

Бербөтен мизгелне, икмәкне урталай бүлгән күк,

Каерып икегә кисү ул,

Тынлыкта тончыккан мәлләрдә

Җил булып исү ул.

Бербөтен сөюне, җитмәс дип чигенә,

Үткәнгә чигенә-чигенә икегә аеру,

Аннары кояшсыз иртәләр,

Аннары мәңгелек сагыну…

Бербөтен хыялны акка да, карага телгәләү,

Бербөтен өметне тураклау, бүлгәләү

Ул – Яшәү дигәнең…

Һәр бәндә умырып каера

Үзенә бүленеп биргәнен…

Юкса бик гади барысы да.

Бу яшәү – бербөтен ипи ул.

Җир һәм күк арасын, агын һәм карасын

Бер итеп дөньядан үтү ул…

Үзәннәрдә үксез өзәңгеләр

Өзелергә теләп өзгәләнә.

Әрнүләре, киләчәккә күчеп,

Җилләр булып, безнең йөзгә бәрә.

Авыр, авыр… Безгәме соң кыен

Бу сөрәннең ятим ихласлыгы?

Безне юллар көтә, алсу таңнар,

Кылганнарны юар таңнар чыгы.

Читекләргә, итекләргә безнең

Сарыла бар да:

Пычрагы да хагы…

Өзәңгеләр өзгәләнә канда,

Давыл булып өзгәләнә тагы.

Без – җәяүле җайдак токымыннан.

Иярләрдән төштек, калды атлар.

Яңагына чаптар ялын терәп

Иркәләнә булыр хәзер ятлар.

Җәяүлегә үрләр менү кыен,

Җәяүлегә авыр дөнья кичү.

Иң хәтәре – җәяү яшәүләрең

Тәкъдир булып, каннан-канга күчү…

Хәтер сыкрый. Зарлы авазлары

Хурлык булып безнең йөзгә бәрә.

Үзәннәрдә үксез өзәңгеләр

Өзелердәй булып өзгәләнә.

Бербөтен җиһаннның мең телем өметен

Син узар сукмакта калдырам.

Син әле йоклыйсың, мин инде зарыгып

Син үтәр көннәрне сагынам.

Сагынам җилләрнең таң белән исүен,

Тибрәтеп тәрәзәң пәрдәсен.

Син әле белмисең,

Синең һәр карашың —

Күңелгә иң якын бер рәсем.

Бербөтен гомернең мең өлеш җылысын

Калдырам син узар юлларда.

Таңнарда уянып, дөньяга куанып

Чыгарсың бәхетең юлларга.

Багарсың күкләргә, йолдызлар күзләрсең,

Кып-кызыл алмалар өзәрсең.

Эзләрсең, табарсың, сер булып тамарсың,

Җуярсың һәм кабат эзләрсең.

Уң булсын бу җирдә син табар, син багар

Һәр энҗе, һәр тараф, һәр болын.

Юлыңа җанымның җылысын түшәдем,

Аңла һәм югалтма син, Улым.

Мин нибары бер көй генә —

җил көенә, уй көенә, юл көенә.

Сулар талгын гына ярга сеңә,

карурманда киек кайта үз өненә.

Болыт микән, кәрнизләргә кунып микән, —

кыргый күктән таң сызыла миңа таба.

Иртәләрдә офыктагы очкыннардан

төсле утлар, җете утлар тынга каба.

Үз көенә бии-бии яңгыр ява,

ерганаклар буйлап чаба көн кызуы.

Юлын таба юлын җуйган мосафирлар —

кыйммәт бары көн узуы, юл узуы.

Кыйммәт бары очкын чәчкән офыклардан

күзең алмый сагынуың киләчәкне.

Вакытларны кичеп, сулар күчеп,

яңгыр булып кайтуыңны – күрәчәкне.

Һәм нибары бер көй – куралардан

умырылып кала җилләр белән.

Җирсү булып һаман кая дәшә соң ул?

Сулар тына, үз өненә киек иңә,

язлар сына, ярсу тына… Тыңла гына:

бер җаныңа мең куралар көй тутыра.

Үз җаена уза еллар, туза уйлар,

үз көенә җилләр тына. Җилләр тына…

Оча. Зынҗырларын өзәр булып оча дөнья

Бәгыремә. Хәерлегә булсын.

Кан куесы, әйдә, ташып тулсын.

Ни кылсаң да, ни уйсаң да көн күзенә,

Тугры дөнья. Тыныңдагы

Төтен тәме булып сеңә бара

Һәр сүзеңә, үз-үзеңә.

Оча шәһәр, оча йортлар, елмаюлар…

Күз иярмәс тизлек белән туза күңел.

Китүчеләр көлә-көлә күккә аша,

Килгәннәре елый-елый килә торыр.

Әнә икәү карап бураннарга,

Ут кабыза үзәгемдә. Оча дөнья.

Оча дөнья, оча канатланып,

Оча дөнья буран кочагына!

Шул икәүне иркәлисем килә,

Үзем булып, иркә сүзем белән.

Алар талчыкканнар юкса җирдә

Буран гына, буран гына гелән…

Син! Күкләргә кайтыр көннәремдә

Бары синең сулыш, синең тын.

Менә тагын, тының белән тартып,

Кирмәннәрне җилгә тараттың.

Ничәнче кат мин орышсыз гына

Канлы карашыңа буйсынам.

Кем син? Дошманыммы, аркадашмы?

Бер тартынам, берчә ымсынам

Синең биләмәңә. Тының белән

Тартып китерәсең җанымны.

Эзлим синнән синле чакларымны,

Эзлим сиңа игез чагымны…

Бер карышка – бер җан,

Бер карышка – мөлдерәмә тулы мизгел бары.

Өзелергә, өзлегергә тора

Җанны тышаулаган вакыт бавы.

Син өздереп кара, дөнья күзе —

Мизгелләргә сыймас моң бураны.

Син өзелеп кара. Ялгана алсаң,

Ялган түгел, димәк, язганнарың.

Син югалып кара, эзләсеннәр,

Кара төнне ертып, улар булып,

Эзләүчеләр булса. Эзләреңдә

Тының калсын кабат кабынырлык…

Бер карышка – бер тын. Карышырга,

Тартышырга аяк терәп җиргә!

Син борылып кара: юлың бармы,

Тының бармы әле чигенергә?

Өзелергә, өзлегергә тора

Мөлдерәмә тулы мизгел өне.

…Бу – гомернең кай мизгеле әле?

Гасырларның әле кайсы көне?!