Читать книгу Яңа гасыр тавышы / Голос нового века (на татарском языке) - Антология, Питер Хёг - Страница 77

Һәр заманның үз шигаре була,

Дөрес сүзләр генә сайлау кирәк:

Икмәк! Дидең – Икмәк! Дип шаулады,

Милләт! Дидең – дау кубарды милләт.

Йөзләр, меңнәр бердәй кабатлады,

Һәркем, без – көч, диде, без – көтү;

Безнең максат – шәхси җәннәтләрне

Барчабызга уртак бер җәһәннәм итү.

Җир – халыкка! Дидең, халык – җиргә

Күндәм генә зарлы башын салды —

Кардәш белән кардәш бәрелешер вакыт,

Илдә бәйрәм – зур тамаша алды.

Икмәк һәм тамаша! Икмәк һәм тамаша!

Каршы чыкканнарны җир йотсын!

Яңа әйдәманнар мәйданнарны яулар,

Айнытырлар Казан йокысын!

Икмәк һәм тамаша! Әй шаулаша халык —

Хаклык безнең якта яктырак!

Фетнәчеләр генә, җиңсәк нишләрбез, дип,

Бер читтәрәк тора аптырап.

Һәр заманның үз гыйсъяны куба,

Дөрес сылтау гына табу кирәк.

Тик ни хикмәт, бездә,

Икмәгеннән бигрәк,

Тамашасыз булмый кебегрәк…

Бу күңелсез, төксез, шәрә илнең

Һәрбер көне көзгә көйләнгән.

Монда җиһангирлар, капчык асып,

Хәер эстәп йөри өйләрдән.

Асты-өскә килгән бүлмәләрдә

Син бер шәүлә генә, шыксыз сурәт —

Аһ, без дөнья тоткан кавем! – диген,

Соңгы тәмәкеңне алып көйрәт.

Кылычымны сындырдым да, карап торам:

Адәм баласына, ахыр чиктә,

Бер илереп һава сулар өчен

Аяк эзе кадәр туфрак җитә.

Сүгенүгә күчкән бу телемдә

Кемгә эндәшим соң тәвәккәлләп?

Аһ, без дөнья көткән милләт, диген,

Ахры, дөнья буйлап киткән милләт…

Мин-минлегем сындырдым да карап торам —

Татар баласына ахыр чиктә,

Җирне үзенеке итәр өчен,

Җир куеныннан кубарылу җитә.

Каты басма карга, эзең калыр.

Юлың шушы булган, диярләр.

Бездән соң да каны кызышканнар

Үзләре үк камыт киярләр.

Җирне бугазыннан алалмаса,

Бездән соң да берәү ялгышып

Тезләнер дә юлы уртасында

Шешә бугазына ябышыр.

Каты басма. Басма сүзең калыр —

Һәм, барзәһтә килеп, җан сорар.

Сыңарым дип, сүз катасы түгел,

Безгә һәркем җирдә ят сыңар.

Бер сүзеңне җөпләп алырлар да,

Уңга-сулга болгар кече-карты.

Җиде ятның йөзен көйдергәнче,

Эчтән көеп эндәшмәвең артык.

Йә булмавың артык. Йә булганчы,

Барысын да уйлап яңадан,

Туганда ук чамалабрак туу

Берәр мәгърифәтсез анадан.

Кычкырасың үзең, үзең айнып,

Бу хак сүзме, дисең, безгә хасмы?

Үз эзеңдә үзең батар булгач,

Каты басма, зинһар, каты басма…

Кылыч үлән ялгап,

Чәчләремне үрдең —

Сулышыңа үчле үсмер бураннарда

Саксыз кагылулар иседер.

Яланнарны иңли

Кырпак кырлар җиле,

Соңгы көен суза куралар —

Алар карышырга тыйганнарның

Кыргыйлыгын кайрый торалар.

Җиңнәреңне учлап,

Канатларың төзәт —

Изүеңнән китсен күлмәгең —

Мин җилләрдән тизрәк суынганга,

Юлда туңу хисен белмәдем.

Мин, Җиремне

Тартып барган хәлдә,

Җирнең тарту көчен сизмәдем.

Юлга! Юлга! Тигезләргә вакыт

Кайту-китүләрнең бизмәнен.

Кышлау үлән кушып,

Чәчләремне үрдең —

Ятлар тисә, юлы киселер! —

Буран сарган өзек сукмакларда

Саксыз каргышларың төседер.

Син миңа чит түгел, түгел ич;

үч тулы карашың ялкыны

тын дала хәтерен өткәндә,

син – кансыз кандашым, якыным,

таш көбә тышавы астында

йөрәк түгел, тояк тавышы —

иртәгә, бәс төшеп үләнгә,

һәр икең юл белән кавышыр.

Иртәгә Җир ике ягыннан

алланыр да ике таң туар —

бер кичкә кояштан яшерен

төнгизәр күңелеңне тугар.

Мин сиңа чит түгел – сөйләмә,

Тын калып, үзеңне үзең чиш.

Без бүген җылыга елышкан

Кыргый үсмерләр генә ич.

Син инде бу шәһәр ырымын

урамлап-тыкрыклап сүткәнсең,

син миңа кадәр дә әкренләп

кабарткансың күкләр үпкәсен,

син бергә узасы күпердә

тугыз буе боз ваткансың,

тугыз кат ачылып-ябылган

ялангач ярларның капкасы.

Син Тукай һәйкәле янында

елга бер зонтыңны җуйгансың.

Газраил катында карышып,

уенга җаныңны куйгансың.

Син инде хисеңнең яртысын

мәликләр утында яккансың.

Үтәли җилләрдән ятсынып

күтәрткәнсең күлмәк якасын…

Син мине дөньядан читкәрәк

борылган көнеңдә тапкансың.

Ә хәтерлисеңме,

егерме өч яшең

тулган майда, кичкырын

тынып калган шәһәр уртасыннан:

«Мин яратам!» – диеп кычкырдың?

Шәһәр читендәге таш тартманың

күк терәтеп торган тәрәзен

бәреп очты

иләс тының синең:

«Мин яратам, – диеп, – мин хәзер,

телисеңме, хәзер бар дөньяны уятам да,

сөйлим дөресен,

ялкау шәһәр, әйдә,

сүксен мине,

җиткән кызлар, әйдә, көрсенсен,

телисеңме, йокыларын бүлеп,

җитди агайларны сүгендерәм?

Миңа ярый,

мин куркыныч бүген,

мин яшь һәм куркыныч бүгенгедән».

Ә ул, тәрәзәдә чак күренеп:

«Хәзер түгел, әйдә иртән», – диде.

Шәһәр тыныч кына

көнгә керде,

иртән син айныган идең инде.

Быелгы көз мине якын итә —

капыл килеп күзләремне каплый —

таныйсыңмы, имеш – калтыранган

купшы карчык кебек – беркатлы.

Таныйсыңмы, имеш – төче тыны

чәчләремдә давыл тузгыта,

сулып барган соңгы азгынлыгы

кызганыч та кебек, кызык та.

Мин көзләрнең үзгәлеген беләм,

тезләндереп, кулын үптергәнен —

тын ялвару тулы бу күзләргә

«танымадым» диеп үтәргәме?

Гамьсез сурәтемә үртәлгәндәй,

көрсенә дә каргый Алласын,

әйтерсең лә көяз тәхетенә

варис булып миңа каласың.

Күлмәкнең изүен ерткалап, умырып,

Үтәли җил йөри җан аша.

Әйттеләрме сиңа, мин кыргый ярлардан

Чиялек таптырып саташам?

Әйттеләрме, мин гел йортыгыз турыннан

Үтәрдәй юлларны сайлыймын.

Йә, ничек соң анда —

Тәртипле дөньяда —

Кичләрен айлымы?

Яшәве җайлымы?

Сәҗдәгә киткәндә,

Йә зикер иткәндә

Тапталган сүз белән Раббыны,

Диварлар аркылы каршыңа ашкынган

Күләгәм (ни дисең?) – тик шайтан табымы?

Ни дисең, мин белгән хакыйкать дөньяңны

Кубарыр төслеме?

Көчлеме?

Теләсәң, мин сине шыр тиле итәлам, —

Син шуңа да миңа үчлеме?

Син шуңа да миңа чытырман юллардан

Читләтеп узасың – кадере беткәндә,

Тиресе тереләй туралган җәнлекне

Җилләргә калдырып киткәндәй.

Такташ яза: ул яшь һәм самими,

аңа минем шашынулар бик ят нәрсә,

шагыйрь диеп башын ими, җаным дими,

тик көнләшә берәр чибәр хат җибәрсә.

Мин төннәрен кәгазь буяп чыгам

йә йөренәм әрле-бирле, йокы бирмим, —

әллә артык юаш, әллә артык чыдам —

ул кич саен көйләп куя урын-җирне.

Такташ яза: ул барыбер китәр,

безнең уен, шиксез, зур уенның башы, —

аңа бәхет өчен үзе булу җитә,

үзе булу мөһим, бәхетемә каршы.

Миндә гасыр үче, мин күпләрдән көчле,

мин бер сүзем белән меңнәр җанын теләм,

ә ул минсез хәтта яши алыр төсле,

тик нигәдер һаман минем белән.

Такташ яза: әгәр китә калса,

татарынмы? куармындыр сыман.

Мин хисләрне инде милек итеп сатам,

мин бу илдә хәлле бер сәүдәгәр,

еллар мине ярлы димәс, шагыйрь диеп атар,

тик ни шатлык аннан, китә калса әгәр.

Без бергә яшәргә килешкән шәһәрнең

келәсен җимереп, кич керде.

Бер куыш эчендә ике ут кабынды —

шул кичтә син мине кичердең.

Күчәре авышкан ялгызлык дөньяма

син бүтән кайтмаска киткәннән

кадерең арттымы? – кирәкми артыгы —

маңгаем алалмыйм җилкәңнән.

Син сөйлисең, күптән яратып оныткан

башбирмәс ярларың барлыйсың,

кайсысын – биюе, кайсысын – көлүе,

уены яр иткән кайсысын.

Мин сине кичәге көнеңнән көнлимен:

үз калган ярларың санына

өстәлерменме дим, син башка берәүне

шушылай кичергән чагында.

Янәшә яшәргә килешле шәһәрдә

бермә-бер кадерең арттымы —

җилкәңә җай яткан кулымны алалмыйм, —

шул гына, кирәкми артыгы.

Икебез дә шундый эреләр без,

Усаллар без, каһәр суккыры:

Күрешергә юкса бу шәһәрдә

Күпме форсат, ничә тыкырык.

Миннән торса, соңгы кулъязмамны

(Кемгә хаҗәт соң ул!) тот та яндыр —

Туфан бу шәһәргә, Такташ диеп,

Уралларны урап кайткандыр.

Үзалдына нидер көйли-көйли,

Адым саен эчтән кызгандыр.

Якаларын учлап тоткандыр да,

Җил-җил атлап, кыштан узгандыр.

Ишекләрен бәреп кергән чакта

Оныткандыр әзерләгән сүзен.

Һәр киткәндә, иң мөһиме, ахры,

Әйтмәдем, дип пошынгандыр үзе.

Шул ук шәһәр, шул урамнар юкса,

Шәүләләре генә шомлы бигрәк.

Һәр икебез мәйдан уртасында

Шыр ялангач калган кебегрәк.

Әрсез карашлардан куырылып,

Хәбәр көтәм ятим бусагаңда —

Кулъязмамны яндыр. Яктылыгы

Тычкан уты кадәр булса да.

Эзлә мине! Бу җанбасар төндә

Һәркем үз өнендә

бикләнергә хаклы:

кем – саргайган кәфенлеген манды,

кем – тарайган аен алып такты,

кем – үз элмәгенең таш төерен йотты,

без отылган икән, димәк,

кемдер отты,

чигә буйлап агып төшкән чыктан,

көпшәсенә тынды үлем коты.

Эзлә мине! Төнге көзгеләрдә

Һәркем үз мөгезе чалынудан курка,

кем – агачка таккан кулъяулыгын чишә,

кем – ваз кичә табынудан утка,

ялгыз фонарь гына төннәр буе тагын

тәрәзәгә тери

кайнар яңагын.

Кем дә белми шәһәр читендәге

бер чиркәүдә

шәмнәр янганын.

Кем дә белми нинди зилзиләнең

кагылганын елгыр итәгеңә.

Син бу җирне күктән яклаганда,

тынсыз күзәттеләр – читтән генә —

бар изгеләр, Газазилнең үзе

сөрелгәннән тәү кат көндәшенә түзде.

Син бу җиргә аклык теләгәндә,

беренче кар ятты күләгәңә,

газап дарларыннан калды агач тәре —

тынды Кояш. Тынды Кояш сәгатьләре —

«син көзләрдән озын, кузгалмый тор,

мизгел…» —

Җирнең бер күчәре, бәлки… бәлки, сүздер…

Язмышына күндәм – күгәрченнәр генә,

янган шәмдә – өмет – бермәл сүнәренә,

карашында янган яшеллектән битәр,

бар да яфрак көле – үтәр әле, үтәр…

Җир күчергән сүзнең күптән йомык эзе —

кем дә белми – бәлки… бәлки, бездер?..

Мин бу көзгә язлар белән түлим,

һәр икебез өчен —

тиргәмә.

– Официант, үтә кыйммәт хакка —

Төтен, каһвә, тын әңгәмә —

бераз соңрак, кыямәткә кадәр —

ике ядрә – сул чигәмә.

Мин бу көзгә язлар белән түлим,

соңгылары булсын —

кызганма.

– Официант, боз һәм бәгырь суы! —

күз кабагым корып сызлана.

Мин бу көзгә меңе белән түлим —

бөтен бер Аллага

зарык күңел белән.

– Официант, күрше өстәлләргә —

челлә кайнарлыгы, тылсым-үлән,

бераз соңрак, көннәр сүрелгәндә,

һәркайсына өмет – ике күләм.

Тыйма, зинһар, мин бу көзнең инде

кимрәк хакка килешмәсен беләм.

Шәһәр шәмдәлендә ялгыз фонарь гына,

өмет тыны белән бөтерелә карлар —

яран сырган якты тәрәзәдән

таңда, бәлки, Изге Ана карар,

борылышта әле пәйда булган

актык шәүләләрнең каудары —

пәйгамбәрдер, бәлки, учындагы

кадак эзен өфләп кайтадыр,

зекер дисбесенә мәрҗән булыр

Мәрьям сыктауларын кат-кат үбеп.

Көзге җилдә кайнар кабер ташын

бәгыренә кыскан сабый кебек.

Сабый фалы гади: шәмнәр яна икән,

эремәскә тиеш – янарга,

җәмигъ-храмда – хак йолалар түгел,

Аллаһ үзе кирәк аларга.

Төннең һәр ымыннан мәгънә шәйләп,

әллә ниләр юрап һәрбер йортка,

уяу калган актык шәүләләрне

ялгыз фонарь гына яктырта.