Читать книгу Diep spoor - Jeanette Stals - Страница 10

THABISA STAAN EN KYK hoe Jabu en sy jonger broers aan ’n nuwe hut werk. Hulle oupa het vir Jabu ’n stuk grond naby die rivier gewys waar hy landerye aangelê het vir Lungile om te bewerk en nou kry sy vrou ook haar eie hut.

Dis einde somer, maar die mans sweet van die harde werk en hulle sing liedjies om krag aan hulle arms te gee. Die twee jonger broers kom kort-kort regop om te rus, ’n bietjie te lag en gesels, maar Jabu se rug bly krom. So is haar broer. Hy draai nie uit as hy ’n pad gevat het nie. En nou wil hy sy vrou se hut klaarmaak.

Jabu wys dit nie maklik nie, maar Thabisa weet hy is lief vir Lungile. Sy is koel water wat die vuur blus wat Shaka se oorloë in sy ingewande aangesteek het. Haar broer begin eindelik weer met ’n glimlag na die wêreld kyk.

Die stokke is geplant en die mans buig die punte oor na mekaar toe.

“Nie so ver daar nie,” beduie Jabu aan Msengi. “Dit trek skeef.”

Ná ’n paar verstellings is hy tevrede en bind die punte met grastoue aan mekaar vas. Toe staan hy terug om die ronde struktuur te bekyk. “Dis reg so. Nou vir die dwarslatte en dan die binnekant.”

“Môre is nog ’n dag,” protesteer Fana, hulle ander broertjie.

“Kom! Jy wat een van die dae ’n kryger wil word,” terg Jabu. “Kom maak sterk jou spiere, anders maak Shaka van jou ’n dooie man. Die gras wag al om gesny te word.”

Die hele familie gaan uit om dekgras te maak. Mans doen die snywerk, vroue bind dit in bondels saam en die dogters en kleiner kinders dra die bondels aan. Seuns bly rustig teen die rant in die son lê met een oog op die beeste.

Die Oudste se hutte sal eerste opgeknap word en daarna moet die res ook diggemaak word vir die reënseisoen.

Lungile moet haar nuwe hut klaarmaak en Thabisa sit hand by. Sy en haar skoonsuster werk goed saam, gesels lekker en lag ook baie. Toe hulle klaar is met die dekwerk, gee hulle die hut ’n vloer van fyngestampte miershoop. Dit kan nog nie met beesmis gesmeer word nie, want Lungile mag nie aan enigiets van hierdie kraal se beeste raak nie, nie die melk of die mis nie. Eers wanneer sy ’n kind het, sal dit verander en dan sal Thabisa haar weer help, want die reuk van mis lê diep in haar, soos gedagtes waarvan net die hart weet.

Hulle is klaar met die vloer en Lungile vee die los stukkies klei met ’n grasbesempie bymekaar. Thabisa gaan gooi dit weg. Toe sy terugkom, hurk sy langs Lungile en hulle kyk na hulle handewerk. Die vloer is glad en netjies.

Lungile sit haar hand op Thabisa se arm. Vreugde en dankbaarheid straal uit haar sagte oë. “Ngiyabonga, dadewethu.”

“Ek is bly ek kon jou help.” Dit is so. Sy gee baie om vir Lungile en sal enigiets doen om haar gelukkig te sien.

Met die volgende volmaan word Thabisa die oggend wakker en sien vir die eerste keer haar bloed. Sy hardloop die veld in en kruip weg tot haar susters haar kom haal, van kop tot tone in ’n vel toedraai en terugneem na haar ma se hut. Hier gaan sy met haar kop op haar elmboog agter die afskorting lê wat haar pa van stewige latte gevleg het.

“Ek bring netnou vir jou die kos om jou sterk te maak,” sê haar ma en gaan uit sonder om op ’n antwoord te wag.

Thabisa mag in hierdie tyd nie praat nie, net fluister as dit noodsaaklik is. Heelwat ander taboes sal ook van nou af in hierdie paar dae geld.

Saans kom vriendinne van haar ouderdom in die hut bymekaar en hulle sing en maak grappies onder mekaar, maar bedags is Thabisa alleen. Sy gee elke nuwe dag aan een van haar vingers. En terwyl die son stadig teen die hemel verskuif, het sy tyd om te dink en te voel hoe die voorvaders, ook met ’n bietjie pyn, in haar werk.

Toe sy met al twee hande se vingers klaar is en nog niks gebeur nie, begin sy weer van voor af en verduidelik aan haar duim dat ’n vrou geduldig moet wees, want die ouer mense weet wat die beste is. Eindelik kom haar ma sê haar pa het opdrag gegee dat die bier gemaak moet word. Haar afsondering is byna verby.

Dit voel asof motte in haar maag fladder toe al drie haar ma’s ’n paar dae later na haar roep om agter die skerm uit te kom. Sy gaan met haar hande op haar skoot gevou voor hulle sit.

“Jy sal nou met elke volmaan die bloed van ons voorvaders sien, Thabisa, en jy moet mooi daarmee werk,” sê haar oudste ma.

“Sorg dat jy dit altyd goed begrawe. Op ’n plek waarvan niemand weet nie, hoor.”

“As abathakathi dit in die hande kry …” Hulle hoef nie te verduidelik nie, Thabisa weet. Dis immers ook wat sy met haar hare en naels doen om dit uit die kloue van hekse te hou.

Haar jonger ma kom weer aan die beurt. “Jy’s nou groot, Thabisa. Daar’s dinge wat jy moet weet.” Thabisa spits haar ore. “Daar is dinge wat jy móét doen en ander wat jy nie mag doen nie. Nou het die tyd gekom wat jy die hitte van jou bloed sal voel en die man dié van sy water. Van nou af moet jy seker maak om altyd te ukuhlobonga – wanneer julle met mekaar speel soos mans en meisies met mekaar speel, moet jou voete mekaar vasvat en jou bene moet jy styf teen mekaar hou. Die man se water mag nie inkom nie.”

Later gaan ’n paar vriendinne saam met Thabisa rivier toe, waar sy gaan bad. Hulle help haar om al die hare van haar kop en lyf met ’n skerp klip af te skraap en te begrawe. Met rooi en wit klei smeer hulle haar lyf. Toe kom haar ma nader, bind ’n grastou oor haar een skouer en draai ook ’n lang romp, wat net getroude vroue dra, om Thabisa se lyf.

“Dis net om te wys jy kan al trou, Thabisa. Ek gee later die kort rompie vir jou, want die stringetjies wat jy altyd gedra het, is nie meer genoeg nie. Nou mag mense nie meer jou hele lyf sien soos toe jy ’n kind was nie.” Mama glimlag bemoedigend. “Maar kom, almal wag al.”

Thabisa kyk af na haar halwe bene wat onder die romp uitsteek en loop ’n paar treë. Dit voel so snaaks. Maar dis net vir ’n rukkie, het Mama mos gesê. Om haar te herinner aan haar doel in die lewe: trou en kinders baar.

Haar pa het die bok keelaf gesny, die aarde oopgemaak sodat die voorvaders kan hoor hoe die Oudste hulle roep en hulle uitnooi om deel van hierdie fees te word. Haar oupa praat ernstig, bedank die amadlozi vir die bloed wat Thabisa ontvang. Toe sny hulle die bok oop, haal die binnegoed uit en drapeer die binnevlies oor Thabisa se skouers en bors.

Haar pa’s en broers se stemme val by dié van die oudste in.

Hulle sing ingoma.

Thabisa se hart bokspring. Dis ’n baie groot dag. Nog nooit tevore is soveel aandag aan haar gegee en soveel belangrike dinge oor haar gesê nie. As kind het sy baie liefde gekry, maar wat nou hier gebeur, is iets heeltemal anders.

Haar ma kom nader, haal die tou van Thabisa se skouer af en gooi dit in die vuur. Dit brand vinnig weg tot niks. Gelukkig sonder geluid, wat bewys dat sy haar by die voorskrifte gehou het. Daarna gooi haar ma die string velrepies wat Thabisa tot nou toe om haar heupe gedra het sowel as haar ou slaapmat in die vuur.

Die vlamme maak ligkolle in haar ma se oë en Thabisa se hart wil by haar keel uitspring toe die vlamme opskiet en haar kindwees verorber. Eers toe die vuur weer terugsak, kan sy haar daarvan losmaak en rondkyk.

Die mense, die hutte en beeskraal, alles lyk anders. Asof ’n onbekende seisoen haar bekruip het. Sy het ’n nuwe lewe gekry. Die kind is dood.

Thabisa speel nie meer nie, maar werk nou saam met die vroue en help ook om die baba van haar jongste ma te versorg. In die laatsomer is daar baie werk. Hulle oes die groente en dra dit aan, pak pampoene in die son om ryp en hard te word. Graan word gewan en die korrels in groot houers onder die vloer van Ugogo se hut begrawe, waar niks dit kan bykom nie.

Die dae is kort en die nagte koud. Sy leer om sonder die ekstra warmte van haar sussies te slaap omdat sy dikwels eenkant toe rol wanneer sy haar bekommer. En vanaand voel sy bekommerd, ook hartseer.

Twee dae gelede het sy gesien hoe Lungile se sustertjie ’n paar lang hare uit hulle bees se stert trek en nou dra Lungile ’n nuwe bandjie van sterthare om haar arm. Haar skoonsuster verlang na haar eie kraal waar die bees vandaan kom. Lungile is angstig ook. Die winter is aan die verbygaan en sy kan steeds nie van hierdie kraal se melk drink nie. As sy nie binnekort vir Jabu kinders gee nie, sal haar pa ’n jonger suster van haar moet stuur. Die lewenstou van ’n familie kan net dik en sterk bly as daar kinders is, ’n nageslag wat saam met die voorvaders kan loop. Sonder kinders van haar eie sal Lungile nie styf invleg nie. Sy word ’n los flenter wat kan afbreek en niemand sal te besorg daaroor wees nie.