Читать книгу Diep spoor - Jeanette Stals - Страница 16

THABISA STOOT DIE SEUN voor haar by die hut uit en buk agter hom aan die nag in. Die maan gee genoeg lig om saam met die kind na die naaste bosse te loop. ’n Entjie weg bly sy staan terwyl Nzibe se ingewande ontslae raak van die krampe en die maroela waaraan hy hom trommeldik geëet het. Een van hulle sussies het gewaarsku, maar hy wou nie luister nie en nou haal sy gulsigheid hom in.

Sy kyk op na die groot maan wat geheimsinnig daar bo hang, toe af na haar voete waar ’n veldmuis vroetel. Hy skarrel weer weg.

’n Bosuil in die boom skuins agter hulle hou skielik op met sy sjreoe-sjreoe.

’n Rilling gaan langs Thabisa se rug af en sy knip haar oë, bekyk die stilte om haar.

Nêrens roer iets nie, geen nagdier laat van hom hoor nie.

“Is jy klaar?” vra sy sag en wonder waarom sy soos ’n dief fluister.

“Amper,” kom dit net so sag terug.

Sy versteen.

Twee figure het uit die donker verskyn, ’n klipgooi van haar af.

Mense? Of lyk hulle net so?

Dis impi! Wapens is sigbaar in die maanlig en hulle het vere op die kop.

Moet sy skree? Nee, dalk is hulle op pad iewers heen en loop verby.

Nog meer doem uit die donker op. Baie meer as haar familie hier.

Lê sy nog en slaap? Droom sy?

Vasgenael bly sy agter die bosse staan terwyl hulle nadergaan, smeulende stompe onder uit die vuurmaakplek pluk en teen die hutmure druk. Vlamme bars uit die dekgras en rook borrel in die lug op.

Haar familie peul uit die hutte. Vroue gil en die mans probeer hulle en hul gesinne met knopkieries verdedig. Maar die soldate is soveel meer en maak met hulle assegaaie vinnig ’n einde.

Net pap, bloederige liggame bly in die lig van die vlamme agter.

Die beeste word die donker in geboender, weg, na waar ook al.

Toe oorval die donker haar.

“Thabisa?” Voor haar is Nzibe se gesig. “Jy moet wakker word.”

Sy skuif orent, kyk na haar hande, vat aan haar bene. Lig haar oë na waar die hutte gestaan het. Daar is niks, net smeulende geraamtes van wat huise was.

Hoe is so iets moontlik?

Sy kyk terug na haar broertjie. Hy moet nog praat, haar heeltemal wakker maak. Maar daar is traanstrepe oor sy wange en onder sy neus. Sy oë is verskrik.

Sy ís wakker en dit begin al lig word.

Stram staan sy op, vat die seun se hand en loop met hom nader aan wat gister nog hulle umuzi was. Daar is net smeulende hope as, bloed en liggame. Ook ’n sterk brandreuk van dié wat nie betyds by die hutte kon uit nie. Ugogo sal een van hulle wees.

Op die grond klou die baba, Noxolo, nog aan haar ma vas. Die kort assegaai wat hulle heg en die rooi streep teen die ruggie wys dat hulle nie slaap nie.

Thabisa soek verder en kry haar eie mama, gesig boontoe gedraai. Flou sonstrale op haar wange, haar neus, in haar oop oë. Leeg.

Sy bly staan, wag vir iets. Maar niks gebeur nie.

Lewe ek nog? Sy kyk weer af na haar eie lyf.

Ja, sy is hier. Sy lewe, maar nie hulle nie.

Die leerbandjie is nog om mama se arm; sy wil dit vir my gee.

Sy buk en trek die bandjie oor die koue vingers af. Kyk weer in die gesig wat sy so goed ken, maar kry niks daar nie. Toe druk sy saggies op die ooglede, stoot dit oor die leë oë om te keer dat die son later daarin brand.

Wat kan sy nog vir haar doen? Niks.

Sy dwaal verder. Die beeskraal is leeg. Hekpale lê eenkant en die heining leun skeef waar die beeste met geweld uitgedryf is.

In die hek lê iets en sy gaan nader om te kyk. Ruk weer weg.

Dis die Oudste. ’n Gedeelte van sy gesig is nog heel. Soos ’n verflenterde slaapmat lê hy, deur die verskrikte diere in die kraalmis ingetrap.

Sy maak haar oë toe. Is hierdie kryger wat hy eenmaal was, deur ’n assegaai gedood voor hulle hom daar in die kraal gegooi het? Of het hy probeer keer? Hy was oud, maar sou nie net gaan lê het dat hulle die beeste vat nie.

Sy dwaal terug, tussen die afgebrande hutte deur.

Wat moet sy doen? Die son is op, maar dag lyk nie só nie.

Voor haar voete lê ’n grasbesempie en sy tel dit op. Sy wil tussen die hutte vee, nes ander oggende, maar daar is nie hutte nie. Daar is niks.

Sy sak af op haar knieë en lig haar kop. ’n Kreet uit haar binneste maak twee voëls wat in ’n boom kwetter stil. Toe val sy vooroor en huil dat haar trane voor haar in die stof val.

“Thabisa?”

Sy weet sy moet opstaan, daar is nie ’n ander uitweg nie.

Nzibe loop saam met haar rivier toe. Die water stroom voor hulle verby. Duiwe koer en die seekoeie in die diep poele stroomaf blaas nes ander dae.

Weet julle nie wat gebeur het nie! wil sy skree. Kon julle nie keer nie?

Sy kry geen verligting van haar gedagtes wat heen en weer spring nie, want sy is in ’n doringbos vasgevang. Wie het hulle so hard geslaan? Moet hierdie ding nog by haar en Nzibe kom? Of het die vaders gesorg dat hulle twee buite in die bos was? Moet sy wag of moet sy planmaak vir vorentoe? Watse plan?

Hoe kan hulle bestaan sonder ’n familie?

Onsekerheid bind haar voete en hande vas. Sy is oneindig moeg en gaan onder ’n boom sit met haar broertjie langs haar. Wind roer die blare bokant haar kop, teken spookbeelde op die grond. Sy maak haar oë toe. As sy maar vir altyd kan slaap.

“Thabisa!” Nzibe pluk aan haar arm en wys na twee diere met stink asems en gespikkelde lywe wat ’n entjie van hulle af onder ’n boom staan. Is dit die moordenaars wat in die gedaante van hiënas gekom het om na ons te kom soek? Lam van vrees bly sy sit.

Die diere bly gelukkig op ’n afstand en snuif net in die rigting van die afgebrande kraal. Ná ’n rukkie draai hulle om en sluip deur die bosse weg. Maar hulle sal weer kom, vanaand wanneer dit donker word.

“Wat het jy daar?” vra Nzibe.

Sy kyk af. Haar ma se bandjie is nog steeds in haar vuis geklem. Snaaks dat sy dit nie in die rivier laat val het toe sy water gedrink het nie.

Sy vryf met haar duim oor die stukkie olifanttand wat tussen die riempies ingevleg is. Toe skuif sy die bandjie oor haar hand. Dit voel reg so aan haar eie arm en sy staan op. “Kom. Ons gaan na isangoma se kraal toe.” Sy hou nie van die plek nie, maar dis die enigste heenkome waaraan sy kan dink. En Nzibe is klein, hy sal niks weet van wat laas somer daar gebeur het nie.

Vir oulaas loop sy om die uitgebrande umuzi. Wat nie verbrand het nie, is flenters. Al die hutte lyk nou soos Lungile se hut nadat sy uit hulle lewe gesny is. En hierdie verwoesting is nie háár skuld nie.

Twee vuurmaakstokkies lê op die werf en sy tel dit op. Mansmense werk daarmee, maar miskien kry sy dit nodig.

Sonder om verder te talm val sy in die pad, Nzibe kort op haar hakke. Hy is ’n stewige knaap en gewoond aan stap. Maar hy sal al honger wees en sy hou haar oë oop vir vrugte of eetbare bessies.

Noudat hulle in ’n rigting beweeg, voel sy beter, maar die gebeure spook in haar kop. Watter bose mag het in die nag geloop? Was die inyanga se muthi van destyds nie sterk genoeg nie? Of is dit ’n vreemde stam wat van ver af kom en hulle uitmoor? Shaka het dit met ander mense gedoen en miskien neem hulle wraak, soek hulle die bloed van almal wat hier om Shaka se vure sit.

Sy gaan staan in die voetpaadjie en bekyk die bosse. Sê nou die impi is nog hier en sy loop reguit op hulle af? Sy luister met al haar sintuie, hoor net die rustige koek-koer-doek van die duiwe. Verder weg raas en skel ander voëls uit ’n boom asof hulle haar gedagtes probeer stilmaak.

Haar skouers sak en sy begin weer aanstap. Sy moet net wag dat die impi padgee. Sodra hulle baie beeste het, sal hulle teruggaan na hulle eie plek toe. Dan kan sy en Nzibe weer aangaan.

Sonder familie?

Nee. Hulle sal ’n ander kraal moet soek, mense wat hulle oor hulle sal ontferm.

En sê nou dit was nie ’n ander stam nie? kom die bang weer aan haar lek. Dalk was dit handlangers van ’n heks. Of miskien Shaka self wat sy woede op hulle losgelaat het, glip nog ’n gedagte deur haar kop. Maar hoekom?

Msengi en Fana! Haar twee broers wat soldate geword het. Het hulle dalk iets verkeerds gedoen? Of haar ander broer, Jabu, wat sy eie vrou doodgeslaan het …

Nee, keer sy haar gedagtes. Sy verstaan niks meer nie. Net van een ding is sy seker en dit is vrees. Dit bekruip haar van alle kante en vreet haar van binne.

Links van haar is ’n boom met swartpers bessies en sy swenk weg uit die voetpad om daarvan te pluk. Sy bied die helfte vir Nzibe aan, want hy kan nie so hoog bykom nie. “Dit maak nie vol nie, maar dit sal ons knieë help.”

En dan?

Die seun kyk vraend op na haar. “Hoe ver is dit nog?”

“Nie meer ver nie. Kom, ons sit eers hier en eet klaar.”

Voor hy eet, tel Nzibe sy een voet op, spoeg op die taai voetsool en vryf ’n kol skoon. Hy soek na die doring wat hom pla. Toe hy dit uitgekrap het, begin hy die bessies eet.

Die son wat op hulle kaal rûe bak, is skrale hitte in die ysige onsekerheid. ’n Bobbejaan blaf iewers in die omgewing en selfs dié alledaagse geluid klink na ’n dreigement.

Nzibe kyk met groot oë na haar en staan op. “Kom ons loop liewer.”

Hy wil ook nie die donker langs die pad kry nie. Maar hoe verder hulle loop, hoe minder seker is sy die nagmerrie is verby, want hulle kom niemand teë nie. Hulle sien geen beeste en hoor ook geen gebulk of die stemme van beeswagters nie.

Thabisa begin wonder of sy rigting gehou het, want die son sit al hoog.

Sy draai om en loop stadig ’n entjie terug, kry ’n voetpaadjie en volg dit. Sy loop weer vinniger en Nzibe, wat ’n paar treë agter haar is, moet draf om by te hou.

Uiteindelik maak die bosse oop.

Waar die kraal moet wees, is hope as en ander oorblyfsels, nes by hulle eie umuzi. Die pad loop hier dood. Niks bly vir hulle oor nie. Sy sak op haar knieë neer.

Nzibe kyk nie waar hy loop nie en struikel oor haar. “Thabisa?”

Sy wys na die verwoesting voor hulle en sluk aan die trane in haar keel. “Nou weet ek nie meer wat ons kan doen nie.”

“Au!” Hy staar na die afgebrande kraal, maar sê niks en kyk net rond. Toe wys hy: “Kyk daar!”

Sowaar, daar staan ’n bok. Nee, meer as een. Nog ’n paar bene steek uit onder die laaghangende tak waaraan die bokke vreet. Hulle wat vir geslagte al die voorvaders se ore oopmaak vir hulle kinders se klagtes, staan springlewendig daar en vreet. En die een bok se uier is groot.

“Ons kan melk kry?” vra Nzibe.

Hulle is net aan beesmelk gewoond, maar hier het die voorvaders sekerlik vir hulle kos voorsien en Thabisa huiwer nie. “Ja. Ons het die melk nodig.”

Nzibe loop ’n wye draai en benader die bokke versigtig van die kant af terwyl hy die stok waarmee hy die hele dag al stap grondwaarts hou. “Ek kom nie moeilikheid maak nie,” praat hy mooi met die bokke. Hulle hou hom net uit die hoek van hulle oog dop terwyl hulle driftig kou. “As jy mooi staan, maak ek daai swaar uier vir jou leeg. Thabisa en ek het ver geloop. Ons is honger en dors.”

“Ek sal iets gaan soek om in te melk,” sê sy toe Nzibe die bokke se vertroue gewen het en sy loop na die uitgebrande kraal toe.

Dit lyk nie veel anders as by hulle plek nie. Die mans lê hier ook met blinde oë en oopgesperde monde, stokke en knopkieries langs hulle. Maar dit moes gister gedurende die dag gewees het toe hulle wou eet, want die kookpotte is omgeskop en blaarbredie het bruin gestol in die son. Liggame waaruit ingewande peul, is saam met kookgerei in die grond ingetrap.

Thabisa wil liewer padgee, ver weg, maar sy skep diep asem.

’n Houer vir die melk, ’n heel houer vir die melk, hou sy haar gedagtes styf teen haar vas terwyl sy die verskriklike probeer miskyk. Aan die buiterand van die kraal is ’n kleiner hut wat die brand vrygespring het; dis waar sy moet gaan soek.

Dis baie donker binne en sy bly eers op haar hurke sit.

’n Rilling skiet deur haar. Iets, of iemand, is in die hut!

Voor sy genoeg kan herstel om pad te gee hoor sy ’n gekerm diep onder die aarde uit. Sy wil vlug, maar haar bene is lam.

“Eiaaii,” kom die kinderstem weer en dit klink nes haar eie hart se huil.

“Wie’s daar?” vra sy hees. “Ek is Thabisa,” probeer sy. “Wie is jy?”

“No … Nomusa,” snik ’n stemmetjie en twee wit oë loer uit die donker na haar.

“Kom hier dat ek jou kan sien.”

’n Dogtertjie kruip huiwerig onder ’n vel uit en skuifel nader. Haar wange is dikgeswel en haar oë dof van baie trane.

“Nomusa, my naam is Thabisa. Ek kom van ’n ander kraal af. Ons mense is ook dood.” Die kind se gesig vertrek. “Wag nou, moenie huil nie. Help my om ’n houer te kry vir die bok se melk.”

Die kind kyk eers vraend na haar, toe verhelder die gesiggie. “Hier.” Sy draai om en gaan haal ’n lang, smal kalbas. “Hierdie een?”

“Dis reg. Kom, ons gaan gee dit vir Nzibe.” Sy vat die kind se hand en lei haar van die hut af weg, verby die dooies waar die brommers saampak en teen die bult uit tot by Nzibe en die bokke.

Die seun se vingers is dom, want hy was tot nou toe net ’n handlanger en leerling van die ouer seuns, maar hy het dopgehou wanneer hulle die koeie melk en hy slaag daarin om straaltjies melk uit die bok se spene te trek.

Dit sal die ergste honger stil, dink Thabisa terwyl sy hom dophou. Maar waar gaan ons slaap? Hier kan ons nie bly nie. Nie eens naby hierdie plek, waar die dooies rondlê nie. En dié wat vermoor is, sal nie rus nie. Maar waar anders?

Sy besluit op die klein hutjie, want dis te laat om voor donker ’n ander plek te kry.

“Die bokke kan vanaand by ons in die hut slaap,” sê sy later toe Nzibe die stukkende bokkraal met doringtakke probeer heelmaak. “Takke sal nie help as roofdiere kom nie.” En kom sal hulle beslis, agter die bloedreuk aan.

Hulle maak nie vuur nie, drink net van die melk met die vreemde smaak en lok die twee bokke met mooipraat by die hut in toe dit donker word. Toe kruip hulle self in en Nzibe help haar om die deur met ’n grasmat en dwarslatte toe te maak. Meer as dit kan hulle nie vanaand doen nie. Hulle moet wag dat die nag verbygaan. En probeer om nie aan die dooies buite te dink nie.

Die twee kinders lê weerskante van Thabisa, styf teen haar. Haar lyf voel seer, maar dis eintlik haar hart wat rou geslaan is, weet sy terwyl sy saggies huil oor haar mense en oor haar lewe wat stukkend is.

Ná ’n ruk rol sy om en voel Nomusa se asem teen haar wang. Sy ruik die angs daarin en draai haar kop weg om te luister na die naggeluide. Paddas raas ver weg en heelwat nader klink die hol geluid van ’n uil. Droë blare ritsel voor die hut waar diertjies vroetel en skarrel vir kos. Toe brul ’n leeu, diep in die bos, en sy voel hoe die twee kinders langs haar skrik.

“Toemaar, hy’s ver.”

Lank nadat die kinders weer slaap, oorval uitputting haar ook. Die laaste ding in haar kop is dankbaarheid teenoor die voorvaders en dit spoel by haar oë uit.

Thabisa word wakker toe die eerste voëls kwetter en sy wag tot dit lig word voor sy by die hut uitkruip. In die skemerlig lyk alles nog nes gister, maar ’n afstootlike reuk laat haar ril. Hulle moet hier wegkom.

Met haar hand voor haar neus probeer sy kyk sonder om alles te sien.

Sy soek vlugtig tussen die gebreekte mense en goedere na enigiets wat bruikbaar is. Twee houtlepels, ’n roerstok en die ysterpunt van ’n gebreekte assegaai tel sy op. In die as van die uitgebrande hutte kry sy twee kleipotte wat nie gebars het nie en sit dit eenkant neer om alles eetbaar wat sy kan kry, daarin te pak. ’n Pampoen, feitlik gaar gebak van die vuur, sal hulle vandag eet. Sy kry ook ’n groot kalbas vol graankorrels en ’n kleiner een met geurige blare.

In die hoogste takke van ’n boom sit drie aasvoëls haar en dophou. Hulle wag dat sy moet padgee. Aan een van die dwarstakke laer af hang drie velle, halfpad gebrei. Wat ’n geluk hiënas het dit nog nie ontdek nie. Sy haal dit af en sit dit by die ander goed neer.

“Julle moet help aandra,” sê sy toe die twee kinders uit die hut kom.

“Waarheen?” wil hulle weet.

“’n Plek om te bly,” sê sy met meer vertroue as wat sy voel. “Ons bly nie hier nie.”

Hulle loop stroomop, sy en Nomusa elk met ’n kleipot op die kop waarin hulle alles wat hulle bymekaar kon kry, gepak het. Twee van die velle is om Thabisa se lyf vasgemaak en een om Nomusa s’n. Nzibe moet beweegliker wees om die bokke, wat van nature moedswillig is, aan te jaag.

Waarheen loop ons? Hoe lank kan ons aan die lewe bly? Sou dit nie beter gewees het as hulle vinnig saam met die familie vertrek het nie? Sy draai haar kop effens agtertoe, sien die vertroue waarmee Nomusa na haar kyk en weet sy het nie ’n keuse nie. Sy moet vashou aan hierdie lewe, al is dit net ter wille van die kinders.

“Wag eers.” Hulle het ’n oop gedeelte bereik, met ’n kol opslagboompies aan die oorkant. “Hier, dink ek.”

Sy weet self nie wat haar so laat besluit het nie en kyk rond. Hulle het nie die gereedskap of die krag om ’n ordentlike hut van pale en dekgras te bou nie, maar ’n blyplek moet hulle hê. En hierdie boompies is dalk net die regte dikte. Sommige is nie veel meer as latte nie en sy toets hoe ver dit kan oorbuig.

“As ons ’n paar hier in die middel uithaal,” dink sy hardop, “kan ons die ander so oorbuig en vasmaak.”

“Gras om te dek?” vra Nomusa.

“Ons sal nog sien.” Sy is self nie seker nie.

“Met takke toemaak,” sê Nzibe. “Ek het al gesien hoe my broers maak.”

“Nou goed dan. Laat ons vir vanaand ’n skuiling maak.”

En wanneer dit winter word? Nee, iets sal wel intussen gebeur. Iemand moet hulle tog hier kry of hulle kan self na ’n kraal gaan soek.

Die aand maak hulle vuur in die oopte voor hulle skuiling en die twee kinders skuif nader aan die vlamme terwyl die nag om hulle vou. Al drie van hulle is moeg en nie lus vir praat nie, maar hulle oë hou mekaar vas.

Dis al wat hulle het.