Читать книгу Офыкларга карап… = Гляда в даль - Кадыйр Сибгатуллин - Страница 23

Китеп беткән хатынлылар, хатынсызлар…

Дөнья тоткан, семья тоткан хатын-кызлар.

Ятимлеген тормыш үзе шәп аңлаган:

Илдә тәртә каерырлык ир калмаган.

Кәнсәләргә йөрү аның эшемени?

Чөелдерек каба җебе ишемени?

Ирең кебек имәннәрне иңгә салу

кыен, Банат, кыен, Биби, кыен, Бану.

Тоныкланган болыннарның яңгыравы,

янап кына китсәң иде чалгыларын.

Үгез тоткан малайларның үртәлүе:

авып төшә авыш якка көлтә йөге.

Хәтәр буран. Юлсыз юллар. Текә тавы.

Кире үгез йолкып өзә камыт бавын.

Мондый чакта тешен кысып түзә, диләр,

сирәк ирләр, сирәк ирләр, сирәк ирләр.

Аңа дигән ашы тора учагында.

Эреп кенә йоклар иде кочагында.

«Ирем» дигән изге сүзне кемгә әйтим?!»

Өйләр ятим, урам ятим, кырлар ятим.

Сәер генә көлеп кайтып керсә иде.

Мин әз генә салдым, карчык, дисә иде.

Өтек бер ир бүрек кигән өчен генә

кагып йөри ирсез авыл ишегенә.

Кичә дә буш, бүген дә буш өстәл башы,

әллә кайта, әллә юк дип көтә кашык.

«Утыр, улым, утыр өстәл түренә син,

нәкъ әтиең кебек булып күренәсең».

Бергә төшкән рәсемнәре кулларында.

Таныш төс бар ятим калган улларында.

Күлмәкләрен күкрәгенә алып кыса:

«Ирем булса!

Ирем булса!

Ирем булса!»

Кат-кат әйтә ата-баба, нәсел-ыру:

тигез тормыш, тигез бәхет – тигез тору.

Идел түгел, ир күтәрә авырлыкны,

иргә биргән батырлыкны, сабырлыкны.

Ил канаты – ирләр үлсә, илләр үлә,

ир исеме ил исеме белән бергә.

Яман җилләр канатларны каермасын,

илне ирдән, ирне илдән аермасын.

Аерам дип, каерам дип көннәр туган,

ирлегеңне илгә күрсәт инде, туган.

Башкаларны үзе белән әйди-әйди

чыгып чапкан Гатаулла, Гариф, Гайни.

Бетәм диеп утка кергән, исән чыккан.

Сабын белән ябыштырган хат карчыкка:

«Аста җылы, өстә җылы, кайгырмагыз,

туган илне дошманнарга калдырмабыз!

Сезгә генә кыен инде, нишләтәсең,

бик борчылма, хафаланма, түз, әнкәсе.

Малайга әйт: камыт-дуга исән булсын,

тимер худның күчәрләрен майлый торсын.

Хәзер менә атакага тагын китәм.

Болай булса, берәр елдан кайтып җитәм.

Хат килмәсә, борчылмагыз, тыгыз вакыт,

бер минуты, бер сәгате елдан артык».

Ирләр язган беренче хат, соңгы сәлам,

иң соңгысын ирләр язмый, яза каләм:

«Батырларча һәлак булды Ватан өчен…»

Исән ирләр даулап йөри Ватан үчен.

Агач аяк йомшак юлда чума, бата.

Күкрәгендә салкын кургаш сызып ята.

Тешен кысып, авылына бер ир кайта,

Гариф та юк, Гайни дә юк, тик бер Гата.

Шатланалар: әйдә, Гата, син – ир кеше,

ал кулыңа, хуҗа булу – ирләр эше.

…Басу саен агач аяк эзе кала,

баскан саен салкын кургаш чәнчеп ала.

Түзеп чаба сыкрауларга, сызлануга,

ял итәргә ята басу ызанына:

«Ипи булыр, түкми-чәчми моны ургач…»

Кадап ала соңгы тапкыр салкын кургаш.

Гомер итеп беркайчан да ир туймаган,

ызаннарда җан бирәсен кем уйлаган!

Көрәшләрдән көрәшләргә ташлый-ташлый,

әнә шулай язмыш иргә һәйкәл ясый.

Ирләр көтми: кайда гына соңгы сулыш!

Ирләр белә: җилкәләрдә заман, тормыш!

Ир исемен ил йөзенә тирән уйган

ирләр булган!

Ирләр булган!

Ирләр булган!

Юлга чыксаң, үтә еллар, үтә еллар…

Аналарның маңгаенда күпме юл бар!

Еллар белән үлчәргәме бу юлларны,

юллар белән үлчәргәме бу елларны?!

Сөйлисе юк: фәлән илдә, төгән илдә…

Үткән еллар, үткән юллар шушы җирдә.

Маңгай сыры – шушы басу ызаннары,

битләрендә – шушы туфрак тузаннары.

…Банат юлда, Биби юлда, Бану юлда,

ашъяулыкка төреп тоткан төен кулда.

Сөялле кул башакларны сыйпап үтә:

өч тол хатын төшке ашны кемгә илтә?

«Гарифуллам күрсә иде арышларын…» –

әллә кайдан урап кайта сагышлары.

«Гайни белән бергә чәчеп йөри идек…» –

әй бу күңел, әй бу күңел, һаман китек…

«Гата ятып үлгән басу ызаннары…» –

Хәтер тукый: онытмагыз узганнарны!

Оныталмый өч мәрхүмне өч тол хатын –

күңел белә, күңел саклый ирләр хакын.

Өч хатынга башын ия сары арыш,

сорый кебек: кая барыш, кая барыш?

Өч тол хатын төшке ашны кемгә илтә?

Ирләр дә юк, кемнәрең бар, кемнәр көтә?

Бер басуда бергә туктый өч комбайн,

сикереп төшә замананың өч малае.

Әтиләрдән уйнап калган чаклар узган,

битләрендә, кулларында шул ук тузан.

Малайларга әйтелмәгән мирас калган,

сүзсез генә кабул итеп алар алган.

Шул ук тормыш, шул ук кырлар,

шул ук иген

тоя бүген ирләр иңен, ирләр иңен.

Мичтә калган әтисенең төшке ашы,

бераз китек әтисеннән калган кашык.

Бу да мирас ир кешедән ир кешегә.

…Малай чактан ир күмелә ил эшенә.

…Өч тол хатын дәшми генә кире кайта.

Дәшми генә кырлар ята, иген ята.

Хатыннарга тынгы бирми яңа уйлар,

әллә каян ирләр дәшә, дәшә еллар:

«Безнең уллар инде күптән үскән икән…

Без бит исән!

Без бит исән!

Без бит исән!»

Калкып чыга Гатаулла… Гариф… Гайни…

Хатыннарның йөрәге күк кырлар кайный…

Бәгырьләрен телеп-телеп ала сагыш:

Улларына шәфкатьле бул инде, язмыш…

Улларына шәфкатьле бул инде, язмыш!