Читать книгу Plaasmoord - Karin Brynard - Страница 16

Hoofstuk 13

13

Yvonne Lambrechts werskaf in die kombuis vir drinkgoed terwyl Beeslaar in die sitkamer wag.

Hy kyk solank rond. Fotoportrette teen die muur, onder meer ’n ou swart-wit-foto van ’n stralende jong bruid en bruidegom. Moet die tante self wees so ’n vyftigstuks jaar gelede. Nog ’n foto: dieselfde bruidegom, jare later, afgeneem in ’n cowboyuitrusting. Hy glimlag skalks vir die kamera, hoed astrant skeef, ’n sigaret wat windmakerig uit sy mond hang, soos ’n Humphrey Bogart van ouds. Maar sy oë lyk tam, diep lyne om die mond: die lewe het toe anders uitgedraai. Langsaan hang twee afdrukke van hondjies met beteuterde groot oë, asof hulle die man se ontgogeling wil verwoord. Daar’s meer honde in die vertrek: porseleinhondjies in ’n uitstalrakkie teen die muur, geraamde foto’s met brakkies van verskeie groottes en vorme. Staan seker in vir die gebrek aan kinderfoto’s, besluit Beeslaar.

Hy hoor haar swaar, hinkende voetstappe uit die kombuis aankom.

“Ek het net ’n paar dinge om uit te klaar,” sê hy as sy haar verskyning maak en hy die koel glas met sap by haar neem. “Is juffrou Swarts hier?”

Hulle gaan sit.

“Sy’s by Nelmari, inspekteur. Hulle wil vanmiddag uitry Huilwater toe. Om te gaan kyk of daar ander goed weg is wat julle dalk die ander dag nie raakgesien het nie. Ek dink Saar wil ook by die werksmense uitkom. Jy weet, op so ’n plaas is dit nie net jy en jou eie nie. Jy’s verantwoordelik vir baie mense.”

“Ek dag die werksmense is weg daar,” sê Beeslaar.

“Weg? Almal? Ek weet niks daarvan nie.” Sy kyk ongelowig na Beeslaar.

“Die twee arbeidersgesinne is gister al weg. Sover ek weet, is hulle by familie hier op die dorp. Net die voorman en een ou man is glo nog daar.”

Die vrou skud haar kop, frons. “Snaaks dat hulle nog nie hier was nie. Mens kan die arme mense seker ook nie kwalik neem nie, inspekteur. Jy weet, daai twee families is al donkiesjare op die plaas, ag, eintlik ’n hele geslag al. Hulle was soos een groot familie. Ek kan my net indink hoe ontsteld hulle moet wees. En bang. As iemand so onder jou neus ...”

Haar oë sit klam en klein in die vlesigheid van haar gesig, maar is ’n mooi blougroen, merk Beeslaar. Sy vee met ’n verkrummelde snesie oor haar neus, al rooi van die afgelope twee dae se gevee.

“Wie het meeste by juffrou Swarts op die plaas gekom?” vra hy as haar hand tot ruste gekom het. “Ons moet maar met almal praat.”

“Kyk,” sê sy na sy ’n rukkie gedink het, “ek het self nie meer so baie daar gekom nie. My heup maak die ryery moeilik, jy weet? Clutch intrap oor al die bultjies ...”

Beeslaar knik begrypend.

“Maar Freddie was mos ook nie juis van die vreeslike sosiale soort nie. Ek het nog daar gekom toe sy kinders ingeneem het. Hemel, inspekteur, jy weet daar is darem ellende onder die arm mense in hierdie distrik. Soms dink ek dis net te veel. Net te veel ...”

Haar oë word weer klam en sy sukkel om haar mond tot bedaring te bring. Dan snuif sy verergd.

“Ag, vergewe my. Ek is darem nie altyd so tranerig nie. Dis net vir my so vreeslik dat dit juis iemand soos Freddie moes oorkom ...” Die emosie trek haar stem plat. Beeslaar skuif ongemaklik rond.

“Ek dink,” begin sy weer, “ek dink die mens wat die meeste daar gekom het, was maar Nelmari. Sy was omtrent elke dag op die plaas, baie hulp en raad gegee met die kinders. ’n Goeie mens. En sy ken mos baie mense in hoë kringe – ek meen nou maar regeringsmense en so, jy weet – en sy kon vir ons baie deure oopmaak.” Sy bly ’n oomblik stil om na te dink.

“En Boet natuurlik,” sê sy dan.

“Van Karrikamma?”

Sy knik.

“Hy was dikwels daar – veral in die tyd voor Dam gekom het, dink ek. Hy het Freddie baie gehelp toe sy nog van plan was om te verkoop. Vir haar diere kom laai en op vendusies gaan verkoop en so. Hy’t ’n goeie kop vir besigheid. En ’n liewe geaardheid.” Sy neem ’n sluk van haar sap, vee haar mond af met die rugkant van haar hand. “Ag, daar was nou en dan ander mense seker ook. Maar dis die twee, dink ek, wat omtrent elke dag daar was.”

“Watse soort mens was sy, mevrou?”

“Freddie?”

“Ja. Al wat ek van haar weet, is wat ek maar hier op die dorp rond hoor. En veel daarvan is nie juis baie vleiend nie.” Sy klap saggies haar tong. “Die mense. Hierdie distrik het goeie mense, maar die Here weet, hier is mense ... Altyd onvergenoegd. Maak nie saak hoe goed hulle dit het nie, hulle kla. En alles is vir hulle ’n bedreiging. Selfs die arme Freddie. “

“Hoe bedoel u?”

“Omdat sy anders was.”

“Anders?”

Sy kyk dak toe, asof sy haar woorde versigtig wil kies.

“Freddie het van die begin af nie vreeslik moeite gedoen om in te skakel by die blankes hier nie. Nie dat hier veel meer oor is nie. Die jonges gaan weg en die oues boer uit. Maar nou ja. Sy het haar pa kom oppas. My intussen begin help met my voedingsaksie in die arm gebiede hier rondom die dorp. En ná Flip, dis nou haar pa, se afsterwe het sy aangebly om sake op die plaas afgehandel te kry. Sy’t my aanhou bly help, haar veral op die kinders toegespits.

“En toe het sy in ’n stadium te doene gehad met ’n groep van die plaaslike Griekwa-stam wat ou stamgrond wou terugeis. Dis mos nou grond wat hulle voorgeslagte glo vroeër hier rond besit het. Jy kan jou indink hoe dít afgegaan het. Mense het gepraat. Daar was stories dat sy Huilwater aan die Griekwas wou verkoop. Maar dit was sommer nonsens. Die hele ding het doodgeloop, sover ek weet. Vir die res was sy gewoon eiesoortig. Hulle is eintlik maar almal so. Die familie, meen ek nou. En nou ja, enigiemand wat bietjie sy eie kop volg, is maar vir die groter groep ’n bedreiging. En die Swartse het dit nie maklik gemaak nie. Want hulle is koppig. Almal van hulle. As hulle eers ’n ding in hulle kop kry. Flip, die dogters, almal van hulle. Koppig.”

Beeslaar neem ’n sluk van sy sap. Dis onverwags lekker en kom beslis nie uit ’n karton uit nie. Vars appelkoos en perske, stroopsoet. Hy drink die hele glas op.

“Jy het nou nie haar pa geken nie, inspekteur. Of haar ma nie. Maar Freddie was haar ma uitgeknip. Ook ’n kunstenaar, maar ... sy was te swak vir hierdie wêreld. Toe Tilla, dis nou Freddie en Saar se ma, so begin siek word destyds, was sy in ’n senuweekliniek vir behandeling. Die kinders was nog klein. Maar Flip het haar daar gaan uithaal en huis toe gebring. Teen alle dokters se raad in. Hy’t gesê hy sal haar self regdokter. En hy het. Daai harde man het haar soos ’n baba versorg.”

Beeslaar sit sy glas versigtig neer. “Maar daar’s mense wat sê Freddie was nie heeltemal stabiel nie – soos haar ma.”

“Aggeneewat, inspekteur, daar was niks fout met Freddie se kop nie. Kyk, ek en haar ma was vir jare lank vriendinne. Soos susters, kan jy maar sê. En ek het haar baie goed geken. En ek het vir Freddie geken. En omdat Freddie na haar ma aard, maak mense maklik daai afleiding. Maar sy was gewoon net eiesoortig. Haar hele lewe het uit haar verfwerk bestaan en verder het sy haar hart oopgemaak vir kinders. Maar vir die meeste mense is dit moeilik om te begryp.”

“En haar skilderye dan?”

“Jong, ek het nou self nie aldag verstaan wat sy gedoen het nie. Die goed was helfte van die tyd vir my smake maar bietjie grillerig.”

Sy bly ’n oomblik stil en frons.

“Soos dit vir my gelyk het, het sy baie binnetoe gekyk. Ek glo natuurlik sy kon meer sien as die res van ons. Jy weet, haar ouma aan moederskant was met die helm gebore. Sy kon die dooies sien. Dit was glo vir haar ’n vreeslike las. Nou, ek wil nie sê Freddie het die dooies gesien nie, maar sy was ’n slim mens, kon mense baie skerp waarneem. En ek dink dís maar wat haar verfwerk gedryf het. Moet my net nie vra wat dit alles beteken nie.”

“Het sy goed reggekom met die werksmense? Ek bedoel, sy’s ’n vrou ... nie almal werk maklik vir ’n vrou nie.”

“Nee wat, inspekteur. Dam is nou ’n man en alles. En hy lyk dalk vir baie mense bietjie snaaks, so met die gevlegte hare en kraletjies en so. Maar hy’s knap. Daar’s nie probleme sover ek weet nie.”

“Hy’t glo geld. Hoekom vir ’n vrou werk as hy geld het?”

Sy kyk hom onbegrypend aan.

“Jy vra die verkeerde een. As Dam baie geld het, weet ék daar niks van af nie. Maar een ding kan ek jou sê, en dis dat Freddie hom ten volle vertrou het. Hy’t die hele plaas ge-run. Freddie kon aangaan met haar eie ding. Ek weet, want ek het haar dikwels gevra. Nee, sy’t selfs eenkeer gesê Dam was ’n geskenk van Bo.”

“O?”

“Sy’t seker maar gemeen sy kan hom met die boerdery vertrou. Jy weet, sy was baie neerslagtig na haar pa se dood. ’n Plaas is nie iets wat jy soos ’n kar kan verkoop nie. Hy dra baie lewens. En jy moet sorg dat alles en almal behoorlik onder sorg kom voor jy hom wegmaak. Ek weet ook nie of daar dalk skuld was nie. Dis alles goed waarmee sy moes worstel. En toe kom Dam en voor ons ons oë kon uitvee, toe draai hy alles om op daai plaas.”

Beeslaar knik ingedagte. De Kok die ridder en die redder. Die man se alibi is rotsvas. Maar hy’s beslis nie jou gewone voorman nie. Op voornaamterme met die baas. Sy Arabiese omswerwinge. Hy verskyn uit die niet, neem so te sê beheer oor van ’n beeldskone vrou se boerdery, sy beskou hom as ’n “geskenk uit die hemel”.

“Nog sap, inspekteur?” dring Yvonne Lambrechts se stem tot hom deur.

“E ... nee dankie, dit was baie lekker. U kon nie intussen aan nog vermiste items uit die huis dink nie?”

“Nee, inspekteur, ek onthou maar net dat sy altyd Tilla se kettinkie om haar nek gedra het – die goue kettinkie met ’n pêrel en ’n diamant. En ’n goue armbandjie met haar naam daarop. Sy’t nie TV gehad nie. En soos u self weet, die rekenaar is nog daar.”

Hy staan op. “Ek moet gaan. Maar as ...”

Iewers na agter in die huis lui die telefoon. Sy beduie hy moet wag en skarrel in die rigting van die geluid. Hy hoor haar verskeie kere antwoord, haar stem verhef. Moet ’n langafstandoproep wees. “Wie?” roep sy. En na ’n rukkie: “Bosch? Sondag ... Ek sal vir haar sê. Ja, sy’s beslis nie hier nie. Maar ek sal vir haar sê.”

Die voordeur gaan oop. Saar Swarts tree na binne en groet. Haar wange gloei van die hitte. Slierte dik, gladde hare kleef in die klammigheid van haar nek en slape. Sy gooi die hare geïrriteerd oor haar skouers en vee met ’n plathand oor haar voorkop. Daar’s ’n fyn sproeisel sweet bo die swiep van haar donker wenkbroue.

“Die temperatuurmeter in die kar staan op drie en veertig,” sê sy en lig die dik gerf hare uit haar nek en hou dit teen haar agterkop vas, blaas asem deur lippe wat koorsrooi brand.

Beeslaar knik onbeholpe, vir ’n oomblik dronkgeslaan deur die warm volheid van die jong vrou voor hom. Dis asof hy haar vir die eerste keer sien, haar gladde vel, die prominente wangbene bokant hoekige kake, versag deur vol lippe en groot, mentgroen oë. Die kontras tussen die oë en die donker hare en vol wenkbroue gee haar ’n seldsame, amper wilde skoonheid.

“E ... alles goed afgeloop op Postmasburg?”

“Dankie, ja. Wanneer sal julle klaar wees met haar?”

“Dit behoort nie meer baie lank te wees nie.”

Sy verskoon haarself om iets koeler te gaan aantrek. Yvonne Lambrechts het intussen afgelui, maar die telefoon lui onmiddellik weer. Plaaslike oproep, want dié keer antwoord sy meer bedaard. “Ek verstaan. Nee, alles reg, ek sal verduidelik,” hoor hy haar ’n paar keer sê.

Hy wil net die voordeur oopmaak toe Saar weer haar verskyning maak. Sy is kaalvoet. Klein denimkortbroekie en wit T-hemp wat styf oor haar borsmaat span. Sy’t haar hare in ’n poniestert opgebind.

Met die bos hare uit haar gesig uit weg, val haar klein postuur weer op. Haar kaal arms en bene is skraal, maar goed gevorm, die spiere sag gedefinieer, die vel romerig olyf. Klein heupe en skouers, wat haar soos ’n jong kind laat lyk – was dit nie vir die vol borste nie.

“Ek ry vanmiddag saam met Nelmari uit plaas toe,” sê sy en gaan sit op die bank se armleuning, voete op die kussings. Hy sien die getjipte lak van haar vingernaels om die pakkie Camels in haar hand. Vir die eerste keer in maande oorval ’n onbedaarlike rooklus hom. Camels was sy brand. Een van die goed wat hy moes opgee om sy lewe in een stuk te hou.

“Is dit oukei?”

Vir ’n oomblik is hy nie met haar nie.

“Om in die huis in te gaan,” help sy.

“Ja-ja. Ons is klaar daar.”

“Ek is bevrees Nelmari kan nie meer saamgaan nie,” sê Yvonne Lambrechts van die deur af. Sy groet Saar met ’n vryfie teen haar wang. “Sy het ongelukkig dringende sake.”

Saar laat die motorenjin luier – gereed om skielik weer voet in die hoek te sit. Dan skakel sy af, klim uit. Die hitte vou soos ’n droë, warm oondasem oor haar. Die werf lê grafstil. Daar’s niks wat roer nie. Dit voel of hier jare lank al nie mense bly nie, so diep en breed lê die stilte. En die hitte. Sy kyk na die laninkie kleurlose kareebome wat die groot huis van die nuwe, kleiner ene skei – die huis wat Pa nog gebou het vir homself as aftreehuis.

Sy begin stadig aanstap huis toe. Die gruiserige grond knars hoorbaar onder haar plakkiesole. Sy gaan staan onseker, baklei met ’n sterk drang om om te draai en terug te gaan dorp toe. Tannie Yvonne het gewaarsku – hier’s nie meer mense nie. Die werksmense het dorp toe getrek. Des te meer, besluit sy. Iemand moet tog toesien dat alles reg is, dat die diere versorg is. Here, die diere ... Daarom dat dit so stil is. Sy’t vergeet die honde is ook dood. Sy skop haar plakkies uit, byt hard op haar tande en stap na die agterdeur.

Die sifdeur maak steeds dieselfde kraakgeluid – die veer kort olie. Sy maak dit oop en laat dit teen haar rug rus terwyl sy die agterdeur self oopsluit. Die bodeur swaai met ’n hoë kiergeluidjie oop na ’n koel, stil skemerte binne. Sy druk met die bol van haar voet teen die onderdeur, ’n ou gewoonte waaroor sy baie raas gekry het. Sarretjie, ’n dama skop ’ie ’n deur so oepe nie! Ja, Outanna.

Haar oë soek onwillekeurig na die wit skimme van melkemmers net binne die agterdeur. Dis altyd smiddae daar neergesit, bedek met wit kaasdoek vir die vlieë.

Nou staan daar ’n plastiekemmer met ’n mop en ’n klomp lappe wat stokstyf oor die rante hang. ’n Langsteel-dweil, die bleek klos styf en hard, leun teen die muur – iemand moes dit gebruik het vir skoonmaak. Outanna? Dalk toe die polisie Woensdag klaar was. ’n Rilling kruip oor haar nek en arms.

Jirre ons, Freddie.

Dit verg alle wilskrag om haar voet oor die drempel te sit.

Sy haal diep asem en stap deur die portaaltjie. Swenk regs na die kombuis, verby die spensdeur wat links uitgaan.

Alles lyk tegelyk bekend en vreemd.

Die ou koolstoof staan steeds in die hoek van die kombuis, links. Dit word jare lank al nie meer vir kook gebruik nie, eerder ’n bêreplek vir potte en panne. Langsaan staan die gasstoof wat Pa nog ingesit het. Twee ou gasyskaste, leeg, met die deure oop. Outanna het hulle seker leeggemaak en afgeskakel, welwetende dat daar vir eers nie mense hier gaan wees nie. Die res van die vertrek lyk onveranderd: granietwasbak en kouekraan onder die venster teen die oorkantste muur, groot eettafel in die middel van die vertrek. Die ou buffetkas uit die vyftigerjare teen die muur aan die eetkamer se kant, sy horlosie wat stomonnosel die tyd byhou.

Daar’s ’n foto in ’n houtraam bo-op die kas, Freddie met ’n laggende dogtertjie op haar skoot: dowwe, ligbruin haartjies in ’n donskransie om haar kop en swart amandelogies, skuins soos ’n Siamese kat s’n, haar vel ’n mengsel van goud en olyf, mondjie wat nat en rosig oophang. As jy nie weet nie, sou jy nie sê daar is iets verkeerd met die kind nie.

Was. Wás iets verkeerd met die kind nie ...

Die kombuis se binnedeur staan oop, soos altyd. Dit lei na ’n breë portaal met deure na die res van die huis. Links gaan die deur na die eetkamer uit. Aan die oorkantste muur is die deur na Pa en Ma se ou slaapkamer. Die deur staan toe – Pa se lessenaar wat nog steeds direk links van die deur staan, in die hoek van die portaal. Pa se ou rekenaar is vervang, sien sy, met ’n nuwer model. Regs uit is die deure na die badkamer en die gang, wat die voorste deel van die huis in twee skei: dit loop deur die sitkamer voordeur toe, met twee deure wat regs uitgaan na die slaapkamers – haar en Freddie se slaapkamers van vroeër. En die kamers waar ... Sy ril.

Die gangdeur staan oop. Soos altyd. Hulle het nooit deure toegemaak nie, vroeër. Niks ooit gesluit nie.

Sy loop versigtig nader. Sy weier om in die gang in te kyk. ’n Donker reuk walm daarby uit, soos ’n vrot asem. Saar maak haar mond oop om nie deur haar neus asem te haal nie. Met ’n lang arm stoot sy die gangdeur saggies toe. Druk hom op knip en sleep dan ’n kombuisstoel nader. Die rugleuning wig sy stewig onder die deurknop in. Sy besef dis ’n onsinnige handeling, maar doen dit tog.

Die plankvloer kraak onder haar treë, ’n harde geluid in die doodse stilte. Sy loop op haar tone, besef sy. Deur die portaal na haar ouers se slaapkamer, maak sy die deur stadig oop. Die kamer is ruim. Groot skuifraamvensters, ’n deur links uit na ’n badkamer en ’n dubbeldeur in die muur regs. Dis ’n outydse deur, met glaspanele en sy knop en grendel op kniehoogte. Dit loop uit op die stoep – wat weer om die hele voorste deel van die huis span.

Saar tree versigtig na binne. Twee groot esels met skilderye doem in die skemerdonker voor haar op. Sy loop dieper in en skuif die swaar gordyne voor die grootste venster weg. Freddie moes die vertrek as werkkamer gebruik het. Die dubbelbed is nog daar, maar daar’s ’n tafel met verfgereedskap ingedra, ou konfytbottels met gebruikte kwasse daarop, verfbemorste lappe, buisies verf en stukke portretraam, die fyn reuk van terpentyn wat oor alles hang. Sy kyk na die twee skilderye op die esels – landskappe met vreemde wesens wat daaroor sweef.

’n Groepie skilderye is regop teen die muur by die vensters gestapel. Sy stap nader, kantel die gespande doeke een-een na vore, stut hulle teen haar knieë en blaai deur.

Sy huiwer by een. Dis ’n soort selfportret. Freddie in ’n rooi rok. Sy sit langbeen op die grond, haar rug teen ’n houtstoel aangeleun. Daar’s iets wat sy vashou. Saar buk nader. Sy hou dit na ’n stokkerige figuur op die voorgrond toe uit, asof sy dit vir hom aanbied. Sy snak skielik na asem: Freddie se hare! Dis stomp afgeskeer, dryf in goue bondels om haar kop! Sy lyk soos Saar haar vanoggend daar in Postmasburg se lykshuis gesien het!

Here, dit kan nie wees nie.

Sy tel die skildery versigtig uit die stapel en dra dit na die lig by die venster.

Dis nie ’n rooi rok nie, sien sy. Dis bloed uit ’n lang sny aan Freddie se borskas. En dis haar eie hart wat sy in haar hand uithou na die grysgroen insekfiguur. Lyk soos ’n Marsman. Nee, besef sy dan. ’n Mantis! Hottentotsgot, die magiese figuur van die San.

Liewe Vader, wat sou dit beteken? Saar laat sak die skildery en staar deur die venster na buite. Sy kan haar hart hoor klop.

Dit kan tog nie toevallig wees nie – so iets? Dit lyk behoorlik of sy haarself ... amper soos die polisieman beskryf het, hoe hulle haar hier aangetref het! Wat sou die skildery beteken? En hoekom lyk dit so – nes Freddie moes gelyk het. Here, dis mos darem te vergesog?

Tog.

Dis die ding met Freddie. As jy nie weet wat in haar kop aangaan nie, sal jy nie verstaan wat sy skilder nie. Ook nie vreemd vir haar om haar lyf aan flarde te pluk in ’n skildery nie. Saar onthou die eerste keer toe sy dit gedoen het. Ma het nog gelewe. En was bitter ontsteld. Gesê sy gaan die kind se kwasse verbrand as sy weer iets so naars aanvang. Freddie het ’n vrou geskilder wie se kop ontplof, kompleet met bloeddruppels wat in sierlike patrone oor die papier krul. Ma kry hoofbrekens, het sy onderaan geskryf, na aanleiding van wat Ma altyd vir hulle gesê het. Pa het soos gewoonlik die swye gehandhaaf en sy wat Saar is wou haar doodgiggel.

Maar haar giggel het sedertdien opgedroog. Want Freddie se skildery was eintlik profeties: Ma se lang tye van depressie later, die klinieke ...

Saar sug. Sy’t nie die krag hiervoor nie.

Dan spoel die beeld van Freddie op daardie koue tafel in Postmasburg se lykshuis weer oor haar. Die weerloosheid van haar mooi gesig. Wie sou daardie liewe gesig só wou skend?

Sy staan nog so en tob as ’n geluid tot haar deurdring. Sy hou haar asem op. Sy is seker sy het iets gehoor. ’n Vloerplank wat kraak ...

Haar hart begin kliphard bons. Here, sy’s ’n sitting duck. Enigiemand kan haar hier oorval. Sy’s vingeralleen op hierdie plaas. En die agterdeur staan nog oop!

Sy staan vir ’n ruk tjoepstil, te bang om asem te haal. Die geluid het van die kombuis se kant af gekom.

Dan hoor sy dit weer.