Читать книгу Татар баянчылары - Коллектив авторов, Ю. Д. Земенков, Koostaja: Ajakiri New Scientist - Страница 10

Йомышым төшеп, Татарстан радиокомитетына кергән идем. Шунда мине мөлаем йөзле бер ханым очратып: «Энем, син Рамил исемле баянчыбыз түгелме?» – дип сорап куйды. Мин үземнең кем икәнлегемне әйткәч, ханым үзе белән таныштырды. Ул Миңҗамал апа Мазунова булып чыкты. Шагыйребез Мөнир Мазуновның җәмәгате. Апа минем нинди уку йортында белем алуым, кем классында укуым турында сорашты.

– Казан музыка училищесында Шаронов классын тәмамладым, – дип җавапладым мин. Апаның йөзе кинәт яктырып китте һәм ул:

– Болай булгач, син минем «оныгым» буласың икән ич! – дип куйды.

– Ничек?

– Синең укытучыңны кайчандыр музыка мәктәбендә мин укыткан идем бит, – диде ул, елмаеп.

Сөйләшә торгач, бу апаның төсе-бите, кыяфәте генә түгел, күңеле дә бик матур икәнлегенә инандым.

Миңҗамал апа – татар хатын-кызларыннан баян буенча музыка училищесын тәмамлаган беренче профессиональ музыкант. Ул 1919 елның декабрендә Балык Бистәсе районының Олы Әшнәк авылында дөньяга килә. Яшьли әтисез кала. Биш яше тулганда, әнисе белән Казанга күченеп килә.

Ун яше тулып килгәндә, ул, елый-елый, әнисеннән үзенә гармун сатып алуын үтенә. Гаиләдә әллә ни җитем-төшем булмаса да, ана кызының теләген үти. Кечкенә Миңҗамал үз теләгенең ни дәрәҗәдә җитди икәнлеген бик тиз күрсәтә: ике атна үтүгә, әнисен гаҗәпкә калдырып, фәкать үз тырышлыгы белән гармунда көйләр уйный башлый. Мәктәптә узган концертларның берсе дә аның катнашыннан башка үтми. Ул ялгызы гына да уйный, җырчыларны да җырлата, биючеләрне дә биетә.

Көннәрдән бер көнне бу мәктәпкә Сара Садыйкова белән Зөләйха Әхмәтова очрашуга килә. Укучылар әлеге кунакларга үз осталыкларын күрсәтә, концерт куя. Кунаклар кечкенә Миңҗамалның гармунда уйнавын бик ошата, аны радиодан чыгыш ясарга чакыра. Ләкин, гөнаһ шомлыгына күрә, кызчыкның гармуны ватыла һәм ул радиога бармый кала.

Миңҗамалның күңелен музыкага мәхәббәт шул дәрәҗәдә биләп ала ки, ул хәтта, пианинода уйнар өчен, дәресләрдән соң да мәктәптә ялгызы кала торган була.

Ләкин урта мәктәпне тәмамлагач, кызның язмышы бөтенләй бүтән тарафка борыла. Үзе, бигүк теләмәсә дә, ул медицина институтына укырга керә. Гармунда уйнавын да ташламый, әлбәттә. Миңҗамал институтны тәмамлаган 1944 елны Г. Тукай исемендәге Татар дәүләт филармониясе җырчыларга, биючеләргә, баянчыларга конкурс игълан итә. Табибә кызыбыз да әлеге конкурста катнаша һәм аны филармониягә эшкә алалар. Шунысын да әйтик: ул елларда аккомпаниаторларга зур кытлык була. Башта Миңҗамалга Локман Аитов җитәкчелегендәге концерт бригадасында эшләргә туры килә (Локман Аитов – заманында атаклы «Сәйяр» труппасында эшләгән артист).

Әйбәт кенә эшләп йөргән көннәрнең берендә филармония директоры, композитор Җәүдәт Фәйзи Миңҗамал апаны үз кабинетына чакырып ала да: «Тиздән филармониядә халык уен кораллары оркестры оештырачакбыз, мин сиңа шушы оркестрда баянда уйнарга тәкъдим итәм», – ди.

Тәвәккәл һәм тырыш кеше буларак, Миңҗамал апа бу тәкъдимгә ризалаша (гәрчә ул чакта оркестрда уйнарлык музыкаль белеме булмаса да).

Бу оркестр белән концертларда еш кына Мәрьям Рахманкулова, Мөнирә Булатова, Фәхри Насретдинов, Рәшит Ваһапов, Усман Әлмиев кебек күренекле җырчылар чыгыш ясый. Шундый шәхесләр белән концертларда катнашу, аларга уйнау Миңҗамал апа өчен, әлбәттә, горурлык була, аның музыка сәнгатенә мәхәббәте тагын да арта.

Билгеле булганча, 1948 елда «идеология генералы» А. Жданов музыка сәнгатен дә пыран-заран китерә. Менә шушы «һөҗүм»нең дулкыны бу оркестрга да тия, һәм ул тарала.

1946 елда Миңҗамал апа һәм яшь шагыйрь Мөнир Мазунов гаилә корып җибәрә. Сугыштан өлкән лейтенант дәрәҗәсендә кайткан Мөнир абыйны кабат армиягә чакыралар, яшь гаилә ике ел буе Белоруссиядә, чик буендагы бер шәһәрдә яши.

Шуннан кайткач, Миңҗамал апа, күптәнге хыялын тормышка ашыру нияте белән, Казан музыка училищесына бара. Училище директоры Ильяс Әүхәдиев Миңҗамал апаны баянда уйнатып карый да имтихансыз-нисез генә укырга кабул итә. Бу вакытта инде Миңҗамал апа ике бала анасы була. Әмма, һичнигә карамастан, училищеда бик яхшы укый. Аны тәмамлагач, консерваториягә керергә талпынып карый, тик ул елларда биредә халык уен коралларында башкаручылар әзерли торган факультет булмый. Миңҗамал апаны филармониягә дә эшкә чакыралар, әмма гаилә хәле моңа мөмкинлек бирми. Шулай итеп, ул Казанның 2 нче музыка мәктәбендә укыта башлый. Бераздан 5 нче музыка мәктәбендә дә үз инициативасы белән баян классы ачып җибәрә. Ике мәктәптә дә баянчылар оркестры оештыра һәм, лаеклы ялга чыкканчы, шулар белән эшләвен дәвам иттерә, дистәләгән баянчылар укытып чыгара. Ул үстергән, ул укыткан баянчылар арасында Татарстанның халык артисты Рәшит Мостафин, Татарстанның атказанган мәдәният хезмәткәре, Казан дәүләт мәдәният һәм сәнгать институтының кафедра мөдире Әнвәр Әминев кебек сәнгать осталары бар.

Миңҗамал апа Мазунова 1992 елның 5 гыйнварында вафат булды.

Рамил Курамшин