Читать книгу Татар баянчылары - Коллектив авторов, Ю. Д. Земенков, Koostaja: Ajakiri New Scientist - Страница 12

Мөхтәр Әхмәдиев 1925 елның 18 мартында Мәскәү шәһәрендә гаиләдәге төпчек бала булып дөньяга килә. Әтисе Хисаметдин абзый тимер юлда эшли, әнисе Фатиха апа өй һәм хуҗалык эшләрен алып бара. Мөхтәрнең олы апасы Мәрьям кияүгә чыгып, гомер буе Мәскәүдә яши. Ә Гайсә исемле абыйсы 1941 елда фронтка китеп һәлак була. Кәрим исә Ленинград блокадасында булып, сугыштан соң Киев шәһәрендә төпләнә.

Хисаметдин абзый Мәскәүгә Түбән Новгород шәһәреннән күчеп килгән. Ул үзе ике рәтле гармунда (хромкада) уйнаган, кечкенә Мөхтәрне дә өйрәткән. Агай операларны, бигрәк тә оркестр уйнавын яраткан, тынлы оркестр уйнавын бакчаларга, паркларга барып тыңлап утырган. Ул өендә зур барабан тоткан, скрипка һәм флейтасы булган. Үзе шуларда уйнаганда Мөхтәрне барабан янына утырткан. Алмашлап та уйнаганнар: Мөхтәр – гармунда, әтисе – барабанда.

Мөхтәр җиде яшеннән рус мәктәбенә укырга керә. Әтисе аны балалар музыка мәктәбенә дә йөртә. Мөхтәр менә шундый гаиләдә тәрбияләнеп үсә.

Хисаметдин абзый, улында музыкага зур сәләт барлыгын күреп, 1935 елны гаиләсе белән Казанга күченеп килә. Бу вакытта Мөхтәргә инде ун яшь була. Биредә алар ике ел эчендә берничә фатир алыштыра, ә иң соңыннан Тукай урамындагы Шамил йортына (хәзерге Тукай музее) килеп урнаша. Бу елларда Мөхтәрнең музыка мәктәбенә йөрүе өзелеп тора. Тормышлары да авыраеп китә.

Мөхтәр Казанда үз ишләре белән аралаша башлый. Ә күрше малае Габдулла белән (язучы Габдулла Шәрәфи) аеруча дуслашып китә. Габдулланың абыйлары сатып алган гармуны була һәм ул алардан яшереп кенә берничә көй өйрәнә. Шул көйләрне тальян гармунда Мөхтәргә дә өйрәтә. Алар үзләре яшәгән Шамил йортының чардагына менеп, кешеләрдән качып уйный торган булып китә.

Бервакыт шулай, гармун тавышын ишетеп, шул йортта торучы гармунчы Габдулла абзый чардакка менә. Мөхтәрне уйнатып карый да:

– Карале, нәнә, гармун кирәк икән ич сиңа да. Уйлашырга кирәк булыр әле әтиең белән, – дип төшеп китә.

Икенче көнне, аз-азлап түләү шарты белән, Габдулла абзый үзенең унсигез бармаклы венский гармунын Мөхтәрләргә сата. Менә шуннан соң инде Мөхтәр гармунда кинәнеп уйный башлый.

– Ул көйләрне искиткеч тиз отып ала иде, – дип сөйли язучы Габдулла Шәрәфи яшьлек дусты Мөхтәр турында.

Мөхтәр Казан музыка мәктәбенә дә йөри башлый. Ул флейтага өйрәнә һәм «Чаткы» кинотеатры бакчасындагы (хәзерге «Тукай» кинотеатры) оркестрда уйный. Әтисе дә гел шунда. Ул улының оркестрда уйнавына бик тә сөенә.

Сугыш башлангач, Мөхтәрнең абыйлары фронтка китә, ә аның үзенә, укуын ташлап, заводка эшкә керергә туры килә.

1941 елда радио аша Рокыя Ибраһимова баянда уйный башлый. Аның уйнавы Мөхтәргә нык тәэсир итә. Рокыя апаның халык көйләрен оста уйнавына ул чын-чынлап гашыйк була. Мөхтәр үзе дә баянга күчәргә ниятли. Егет көч-хәл белән бер баян таба һәм Рокыя Ибраһимованың фатирына бара. Бу хәл 1945 елның гыйнвар аенда була.

– Рокыя Ибраһимова монда торамы? – дип, оялып кына килеп керә ул һәм: – Мине баянда уйнарга өйрәтмәссезме? – дип үтенә.

– Мөхтәр ул чакта баянда үзлегеннән бераз уйный башлаган иде инде, – дип искә ала Рокыя апа.

1945 елның җәендә филармония үзенә яңа музыкантлар туплый башлый. Шунда Мөхтәрне дә чакыралар. 1945 елның 10 декабреннән Мөхтәр Әхмәдиев – Г. Тукай исемендәге Татар дәүләт филармониясе баянчысы.

1946 елның гыйнвар аенда аны Татар дәүләт җыр һәм бию ансамбленә баянчы итеп күчерәләр.

1948 елның апрелендә исә Рокыя Ибраһимова үз урынына Мөхтәр Әхмәдиевне радиокомитетка баянчы итеп урнаштыра.

Менә берзаман радиодан яңа баянчы – Мөхтәр Әхмәдиев уйный башлады. Уйнавы гел Рокыя Ибраһимованы хәтерләтә, аның мәктәбе. Баянның баслары «фон» булып кына бара, ләкин кульминация булган урыннарда аккордлар куе яңгырый.

1941 елдан 1949 елга кадәр радиодан гел Рокыя Ибраһимова гына чыгыш ясаса, хәзер гел бер генә баян – Мөхтәр баяны гына яңгырады. Ул елларда алар шикелле оста уйнаучы баянчылар юк иде.

Мөхтәр гаять зур тизлек белән остара барды. Халык көйләрен, Рокыя апа кебек, ачык итеп, көйне бозмыйча, гаҗәеп матур мелизмнар белән бизәп уйный иде ул. Мөхтәрдә үзенчәлекле бер музыкаль алым пәйда булды. Аны беркем белән дә бутау мөмкин түгел, уйнаганын ишетүгә үк, шундук Мөхтәр икәнен танып аласың.

Рокыя апа белән Мөхтәрнең татар гармунчыларына йогынтысы шулкадәр көчле булды ки, бөтен гармунчылар, гармуннарын ташлап, баянга күчте. 1955 елларда кибеттә баяннар күренә башлады. Гармунчыларның күбесе баян сатып алды.

– Сезнең аркада безнең гармуннар юкка чыкты, – дип, хәтта рәнҗүле сүз әйтүчеләр дә булды аларга.

1949 елны Рокыя Ибраһимова белән Мөхтәр Әхмәдиев гаилә корып җибәрде. Шуннан соң алар зур концертларда икәүләп дуэт уйный башлады: Салих Сәйдәшевнең «Кызыл Армия маршы», «Тапкыр егет» опереттасыннан «Вальс» алар башкаруында искиткеч матур яңгырый иде.

«Мин дә алар шикелле уйный алсам иде», – дип, сокланып-хыялланып тыңлый идем мин аларны. Рокыя Ибраһимова белән Мөхтәр Әхмәдиев дуэт уйнаганда, халык аларны сәхнәдән чыгармый иде. Икесендә дә Александр Сметанин ясаган ак төстәге бик шәп концерт баяннары иде.

– Шул баяннарны сатып алу өчен күпме бурычка баттык, баш астындагы мендәрләребезгә кадәр сатып бетердек, – дип сөйләгән иде Мөхтәр.

Мөхтәр Әхмәдиев шактый еллар халкыбызның яраткан җырчысы Зифа Басыйрова белән бер бригадада эшләде. Аннан соң Усман Әлмиев белән, ә соңрак Рәшит Ваһапов, Илһам Шакиров, Габдулла Рәхимкулов, Әлфия Авзалова бригадаларында уйнап йөрде.

Радио фондында Мөхтәр Әхмәдиев башкаруында матур музыкаль үрнәкләр саклана. Мөхтәр бик яхшы аккомпаниатор иде, бөек җырчыларыбыз аның уйнавына җырларга тырыша иде. Мин үзем дә Г. Камал исемендәге Татар дәүләт академия театрының музыкаль спектакльләренә Мөхтәрне әллә ничә мәртәбә ялына-ялвара чакырып уйнаттым. Театрны һәм аның артистларын Мөхтәр бик ярата, спектакльдәге музыкаларны уйнавына бик сөенә һәм горурлана иде. Ул театрга зур хөрмәт белән карады.

Мөхтәр гомере буена бер ял күрмичә эшләде дә эшләде. Әнә шулай аның сәламәтлеге дә какшады, һәм ул каты авырудан соң 1987 елның 12 июнендә бакыйлыкка күчте.

Әйе, аңарда Рокыя Ибраһимова мәктәбе иде. Татар радиосының беренче баянчы-солисты Мөхтәр Әхмәдиев булды. Ул татар халык көйләрен данга күмде.

Рәис Сафиуллин