Читать книгу Medycyna estetyczna - Группа авторов - Страница 13

Z trzech widm promieniowania ultrafioletowego docierającego na powierzchnię skóry człowieka najistotniejsze są: promieniowanie ultrafioletowe typu B, czyli UVB, o długości fali 290–320 nm i promieniowanie ultrafioletowe typu A, czyli UVA, o długości fali 320–400 nm. Promieniowanie UVC o długości fali 200–280 nm nie ma, jak już wspomniano, znaczącego wpływu na stan skóry. W fototerapii wykorzystuje się najczęściej promieniowanie ultrafioletowe UVA-1 (340–400 nm) oraz wąskopasmowe NB-UVB (311 nm), które wykazują mniejsze ryzyko poparzeń słonecznych niż naświetlanie UVA-2 (320–340 nm) czy szerokopasmowe UVB.

Promieniowanie UVA stanowi około 95% całego spektrum UV docierającego na Ziemię, natomiast UVB – około 5%. Proporcja UVA/UVB jest mniejsza latem, natomiast zwiększa się zimą. Zmienia się w zależności od pory dnia i zachmurzenia. Promieniowanie UVA jest obecne przez cały dzień, również w godzinach porannych i późnym popołudniem, niezależnie od pogody. Przenika głęboko, aż do skóry właściwej. Ma też zdolność przenikania przez szyby okienne. Intensywność promieniowania UVB jest natomiast najwyższa w godzinach południowych między godziną 10.00 a 15.00; jest też ono dodatkowo filtrowane przez chmury i szyby okienne.

Destrukcyjny efekt działania promieniowania ultrafioletowego zależy m.in. od głębokości, na jaką penetruje w głąb skóry. Promieniowanie UVB jest w około 90% pochłaniane w naskórku, przede wszystkim w warstwie rogowej. Właśnie w naskórku obserwujemy główne efekty jego działania, tj. wpływ na keratynocyty, komórki Langerhansa i melanocyty. Melanina powstająca w procesie melanogenezy jest naturalnym czynnikiem ochronnym skóry przed promieniowaniem ultrafioletowym, chroni jej głębsze warstwy przed szkodliwym działaniem promieniowania słonecznego. Pod wpływem tego promieniowania ilość melaniny się zwiększa, powodując przejściową zmianę zabarwienia skóry (opaleniznę). Należy jednak pamiętać, że promieniowanie UVB ma silne właściwości rumieniotwórcze i jest odpowiedzialne za poparzenia skóry pojawiające się po 12–24 godzinach od ekspozycji, a pigmentacja skóry rozwija się dopiero po 48 godzinach. Rumień i proces zapalny są spowodowane uwalnianiem się cytokin prozapalnych i prostaglandyn z uszkodzonych keratynocytów.

Promieniowanie UVA, w przeciwieństwie do promieniowania UVB, tylko częściowo absorbowane jest przez naskórek – w ponad 50% dociera do warstwy siateczkowatej i brodawkowatej skóry właściwej, gdzie oddziałuje na fibroblasty, komórki dendrytyczne skóry, limfocyty T, komórki tuczne, granulocyty, komórki śródbłonka naczyń, macierz międzykomórkową, a przede wszystkim na włókna kolagenowe. Pod wpływem promieniowania UVA może dochodzić do zmian DNA i powstawania mutacji. Szkodliwe efekty działania tego promieniowania są zauważalne dopiero po paru latach, gdyż jego dawki kumulują się w skórze. Długoletnia ekspozycja na duże dawki promieniowania UVA może również powodować zaćmę fotochemiczną.

Pozytywny wpływ promieniowania ultrafioletowego

Rozważna ekspozycja na promieniowanie ultrafioletowe wpływa korzystnie zarówno na psychikę, jak i na skórę człowieka. Zaleca się ją w leczeniu osób z niedoborem witaminy D₃, która jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania układu kostnego, a także w leczeniu osób mających choroby skóry. W lecznictwie dermatologicznym skuteczność fototerapii jest związana z działaniem immunomodulacyjnym i przeciwzapalnym, powoduje immunosupresję, indukcję apoptozy i modulację syntezy kolagenu. Fototerapię stosuje się w leczeniu m.in. chorych na łuszczycę, atopowe zapalenie skóry, bielactwo, twardzinę, mających zmiany twardzinopodobne, w przypadku przeszczepu przeciw gospodarzowi czy w profilaktyce wielopostaciowych osutek świetlnych.

Negatywny wpływ promieniowania ultrafioletowego

Najczęstszą niepożądaną reakcją na promieniowanie UV są, jak już wspomniano, oparzenia słoneczne, wywołane intensywnym promieniowaniem UVB o działaniu rumieniotwórczym. Zmiany rumieniowo-zapalne pojawiają się po kilku godzinach od ekspozycji i mają cechy oparzeń I lub II stopnia. Promieniowanie UVA z kolei jest odpowiedzialne głównie za odczyny fototoksyczne i fotoalergiczne.

Występuje również wiele chorób skóry, które są wywoływane lub ulegają zaostrzeniu pod wpływem promieniowania UV. Do takich chorób należą m.in. toczeń rumieniowaty, trądzik różowaty, opryszczka zwykła, choroba Dariera, choroba Haileya-Haileya oraz cała grupa fotodermatoz pierwotnych, tj. pokrzywka posłoneczna i wielopostaciowe osutki świetlne.

Przewlekła ekspozycja na światło słoneczne powoduje przedwczesne starzenie się skóry, zmniejsza odpowiedź immunologiczną na patogeny środowiskowe, a także zwiększa ryzyko rozwoju zmian przednowotworowych i nowotworów złośliwych skóry. Częstym rodzajem uszkodzenia skóry związanym z promieniowaniem UV jest rogowacenie słoneczne, które może poprzedzać raka podstawno- lub kolczystokomórkowego skóry, lokalizujących się głównie w okolicach eksponowanych na promieniowanie słoneczne.

Najgorzej rokującym nowotworem związanym z nadmierną ekspozycją na promieniowanie słoneczne jest czerniak złośliwy, powstający w skórze niezmienionej lub w obrębie znamion barwnikowych, głównie atypowych, dający wczesne przerzuty. W przypadku czerniaka istotnym czynnikiem ryzyka, oprócz ekspozycji na promieniowanie ultrafioletowe, jest indywidualna genetyczna podatność na ten nowotwór. Intensywna, przerywana ekspozycja na promieniowanie ultrafioletowe powodująca oparzenie słoneczne, zwłaszcza w okresie dzieciństwa, wiąże się z większym ryzykiem zachorowania na czerniaka niż regularna wieloletnia ekspozycja. Pięć lub więcej ciężkich oparzeń słonecznych w dzieciństwie lub w okresie dojrzewania szacunkowo dwukrotnie zwiększa ryzyko rozwoju czerniaka w życiu dorosłym. U osób, które intensywnie korzystały z solarium przed 35. rokiem życia, obserwuje się 75-procentowy wzrost ryzyka wystąpienia czerniaka.