Читать книгу Medycyna estetyczna - Группа авторов - Страница 17

Elżbieta Galicka

Sen jest jedną z podstawowych, biologicznych potrzeb organizmu. Polega na zmniejszeniu wrażliwości na bodźce, spowolnieniu funkcji fizjologicznych oraz czasowym braku świadomości. Nie jest to jedynie stan bierny umożliwiający wypoczynek. Aktywność ośrodkowego układu nerwowego jest utrzymana i ulega cyklicznym zmianom. Zachodzą również procesy regeneracyjne organizmu.

Czynnikiem odróżniającym sen od stanów podobnych, takich jak anestezja, hibernacja czy śpiączka, jest szybki powrót do czuwania, pod warunkiem że zadziała odpowiednio silny bodziec.

CYKL DOBOWY A REGULACJA SNU

Organizm człowieka posiada tzw. zegar wewnętrzny, który reguluje procesy fizjologiczne i odpowiada za dobowy rytm życia. Najważniejszym czynnikiem kształtującym ten rytm jest światło, dlatego okres czuwania i aktywności przypada na dzień, a okres snu, czyli wypoczynku – na noc.

Strukturą odpowiedzialną za wewnętrzną czasową synchronizację procesów życiowych człowieka, dostosowaną do środowiskowych wyznaczników czasu (doby), są skupiska neuronów zwane jądrami nadskrzyżowaniowymi (suprachiasmatic nuclei, SCN). Znajdują się one u podstawy podwzgórza, tuż nad skrzyżowaniem nerwów wzrokowych w okolicach komory trzeciej mózgowia i są głównym oraz jedynym generatorem rytmów biologicznych. Zniszczenie SCN, czy zablokowanie ich aktywności neuronalnej, powoduje desynchronizację wielu procesów rytmicznych, w tym snu.

Światło, główny czynnik zewnętrzny wpływający na pracę zegara biologicznego, synchronizuje jego rytm z regularnie powtarzającym się cyklem dnia i nocy. Cykl ten wynika z obrotu Ziemi dokoła własnej osi, jak również obrotu dookoła Słońca. Światło synchronizujące zegar biologiczny odbierane jest przez komórki zwojowe siatkówki bezpośrednio reagujące na światło (intrinsically photosensitive retinal ganglion cells, ipRGC). Komórki te są głównymi komórkami światłoczułymi zegara biologicznego, za pośrednictwem których synchronizowany jest jego rytm. Zawierają barwnik – melanopsynę, która nazywana jest barwnikiem okołodobowym.

Światło nie jest jednak jedynym synchronizatorem zegara biologicznego. Oprócz niego istnieją bodźce nieświetlne. Należą do nich m.in.: temperatura, wilgotność, pokarm, zapach, aktywność fizyczna czy wzajemne oddziaływania socjalne.

Rytm dobowy regulowany jest przez wpływ natężenia światła na znajdujący się w podwzgórzu gruczoł dokrewny – szyszynkę, która wydziela melatoninę. Brak światła jest sygnałem do produkcji i wydzielania do krwiobiegu melatoniny, informującej organizm o dostosowaniu się do przypadających na porę nocną procesów, takich jak sen. Następuje obniżenie temperatury głębokiej ciała, spowolnienie rytmu serca czy przyśpieszenie procesów regeneracyjnych, np. naskórka, dzięki intensyfikacji podziałów komórkowych.

FIZJOLOGICZNE ZNACZENIE SNU

W celu pozyskania energii niezbędnej do fizycznych i umysłowych czynności organizmu musi zajść szereg procesów biochemicznych, które prowadzą do zużycia większej ilości energii, niż organizm jest w stanie wyprodukować. Podczas snu następują procesy naprawcze i wzrost tkanek.

W trakcie fazy głębokiej snu wytwarzana jest największa ilość hormonu wzrostu oraz białek, niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Hormon wzrostu odpowiedzialny jest za odnowę i naprawę tkanek, dlatego uważa się, że procesy regeneracji w trakcie snu zachodzą najszybciej. Hormonem powstającym głównie w czasie snu jest również melatonina, która spowalnia procesy starzenia, jest bardzo dobrym przeciwutleniaczem, wzmacnia odporność i reguluje procesy dojrzewania komórek.

W czasie snu głębokiego wzrasta stężenie immunomodulatorów – interleukin IL-1beta, IL-6 oraz czynnika martwicy nowotworów (TNF-alfa). Uczestniczą one w regulacji snu i czuwania w stanie fizjologicznym, pod nieobecność zakażenia. Świadczy o tym fakt, że neurony produkujące te cytokiny zlokalizowane są w regionach mózgu zaangażowanych w regulację cyklu sen–czuwanie, np. w podwzgórzu, przysadce mózgowej, korze mózgowej.

Cytokiny regulują nie tylko funkcjonowanie układu odpornościowego, mogą również docierać do ośrodkowego systemu nerwowego. Przykładem takiego oddziaływania są tzw. zachowania chorobowe, do których należą m.in. osłabienie czy utrata koncentracji, nadwrażliwość bólowa, podwyższona temperatura ciała, apatia oraz senność. Infekcje bakteryjne, wirusowe i grzybicze wpływają na przebieg snu – wydłużają czas jego trwania, co podczas choroby zwiększa prawdopodobieństwo pokonania czynnika chorobotwórczego i wyzdrowienia.

W drugiej połowie nocy zmniejsza się wydzielanie hormonu wzrostu oraz melatoniny, natomiast zostaje wytworzony kortyzol, który stanowi przygotowanie do stanu czuwania i wybudzenia organizmu.

W czasie snu w ośrodkowym układzie nerwowym przetwarzane są również informacje zdobyte w ciągu dnia, dokonuje się ich selekcja i wybierane są te, które zostaną zapamiętane. Należą do nich treści, które będą wykorzystane w przyszłości, oraz nabyte umiejętności związane z aktywnością ruchową.

Sen niesie ze sobą również korzyści psychologiczne. Podczas spoczynku nocnego uwalniany jest ciężar psychiczny, negatywne emocje, złe myśli i zmartwienia, nagromadzone w ciągu dnia, które działają na organizm destrukcyjnie. Właściwa ilość snu gwarantuje wewnętrzny spokój i dobry nastrój.

NIEDOBÓR SNU

Niektóre nieustannie działające czynniki, takie jak stres, choroby, hałas, powodują, że wiele osób zmaga się z niedoborem snu. Brak i ograniczenie snu źle wpływają na ludzki organizm. Już po 36 godzinach bez snu występują symptomy przypominające napad migreny: nadwrażliwość na bodźce, nudności, niewyraźny obraz, uporczywy ból głowy. Dochodzi do pogorszenia koncentracji, pojawiają się trudności z podejmowaniem decyzji oraz skłonność do popełniania błędów.

Długotrwały deficyt snu powoduje znaczne pogorszenie stanu zdrowia. Dochodzi do zaburzeń przemiany węglowodanów, wzrasta ryzyko wystąpienia otyłości, cukrzycy oraz nadciśnienia. Zwiększa się również poziom hormonu stresu – kortyzolu, który negatywnie wpływa na układ odpornościowy, zwiększając nadwrażliwość na toksyny i alergie. Ten wydzielany przez nadnercza hormon w nadmiarze może wywoływać zaczerwienienia na skórze, trądzik, wysypki czy powstawanie rozstępów. Duże ilości kortyzolu niszczą także włókna kolagenowe, odpowiedzialne za napięcie, gładkość i elastyczność skóry.

Na skórze niedosypiających kobiet jest dwukrotnie więcej oznak wewnętrznego starzenia się, takich jak zmarszczki, przebarwienia, skóra ma niski poziom napięcia i elastyczności. Ponadto brak snu zwiększa produkcję sebum, co też może się przyczyniać do pojawiania się wyprysków i przyśpieszać objawy starzenia się skóry.

Spadek ilości snu wiąże się z osłabieniem układu odpornościowego spowodowanym mniejszą aktywnością komórek NK, naturalnych komórek cytotoksycznych, biorących udział w obronie organizmu, a to zwiększa podatność organizmu na infekcje. Zmniejsza się też liczba krwinek białych, co znacząco obniża skuteczność barier obronnych organizmu.

WPŁYW SNU NA WYGLĄD I REGENERACJĘ SKÓRY

Procesy zachodzące w skórze podczas snu

W czasie snu negatywne czynniki zewnętrzne, wpływające na stan i kondycję skóry, są redukowane do minimum, pozwalając skórze na naprawę zmian powstałych w ciągu dnia. W tym czasie komórki skóry ulegają intensywnym podziałom. Dodatkowo zwiększona cyrkulacja krwi w obrębie skóry powoduje intensywne jej dotlenienie.

Do mechanizmów naprawczych skóry zachodzących podczas snu można zaliczyć:

• wydzielanie ciałek lamelarnych bogatych w lipidy,

• zwiększenie syntezy lipidów naskórkowych zapobiegających wysychaniu skóry,

• produkcję cytokin i czynników wzrostu powodujących podział komórkowy,

• odbudowę DNA naskórka,

• przywracanie właściwego stężenia wapnia.

Wytwarzane w czasie snu hormony mają znaczący wpływ na wygląd i kondycję skóry. Optymalne dla organizmu dawki hormonu wzrostu wydzielanego podczas snu wpływają na wygląd i grubość skóry, pomagają w walce z cellulitem, wzmacniają koncentrację i poprawiają nastrój. Z kolei wydzielana w dużych ilościach melatonina posiada silne właściwości antyutleniające, co odgrywa ważną rolę w przeciwdziałaniu starzeniu się skóry. Ponadto redukuje stres oksydacyjny, pomaga w walce z plamami starczymi, przebarwieniami i zmarszczkami. Wystarczająca ilość snu pomaga też zrównoważyć poziom estrogenu, co wspiera utrzymywanie odpowiedniego nawilżenia skóry.

W czasie snu zmniejsza się ilość kortyzolu, a około północy jego poziom jest najniższy w ciągu doby. Stężenie kortyzolu rośnie nad ranem, co ma za zadanie przygotować organizm do wybudzenia. Dzięki temu hormonowi redukcji ulegają stany zapalne, co korzystnie wpływa na skórę z problemami trądzikowymi.

Mięśnie twarzy są w czasie snu rozluźnione. Nie są wykonywane żadne ruchy mimiczne. Dzięki temu skóra nie naciąga się w takim stopniu, jak w ciągu dnia, a zmarszczki są mniej widoczne.

Jak wynika z badań naukowych, najlepsze działanie dla skóry człowieka przynosi nieprzerwany 8-godzinny sen, zwłaszcza w godzinach od 22.00 do 6.00 rano.

Znaczenie snu w utrzymaniu zdrowej skóry

Odpowiednio długi sen jest niezbędny do zachowania zdrowej, pełnej blasku skóry. Zachodzące w czasie snu procesy powodują regenerację skóry, zmniejszenie zmarszczek oraz cieni pod oczami. Następuje poprawa ukrwienia tkanki mięśniowej, zwiększa się przepływ krwi w skórze, co ułatwia transport składników odżywczych do odpowiednich jej warstw, wspierając naprawę komórek skóry. Usuwane są efekty działania wolnych rodników, na które organizm narażony jest w ciągu dnia. Redukcja odbywa się poprzez odbudowę nowych komórek i naprawę tkanki łącznej, co pozwala na zachowanie zdrowego, ładnego wyglądu skóry.

Podsumowując, można stwierdzić, że ośmiogodzinny zdrowy sen to zarówno bardzo dobry lek, jak i kosmetyk. Osoby, które się wysypiają, wyglądają zdrowo i są postrzegane jako bardziej atrakcyjne.

Piśmiennictwo

1. Axelsson J.A., Sundelin T., Ingre M. i wsp. Beauty sleep: experimental study on perceived health and attractiveness of sleep deprived people. BMJ 2010 Dec; 341: c6614.

2. Brainard G.C., Hanifin J.P. Photons, clocks, and consciousness. J. Biol. Rhythms 2005; 20(4): 314–325.

3. Geiss H.M. Zdrowy sen źródłem energii życiowej. KDC, Warszawa 2003; 21–31.

4. Hébert M., Martin S.K., Lee C. i wsp. The effects of prior light history on the suppression melatonin by light in humans. J. Pineal Res. 2002; 33(4): 198–203.

5. Sabanayagam C. i wsp. Sleep Duration and Cardiovascular Disease: Results from the National Health Interview Survey. Sleep 2010; 33, (8): 1037–1042.

6. Wilhem I., Diekelmann S., Molzow I. i wsp. Sleep selectively enhances memory expected to be of future relevance. J. Neurosci. 2011 Feb 2, 31 (5): 1563–1569.

7. Yoo S.S., Gujar N., Hu P. i wsp. The human emotional brain with outsleep – a prefrontal amygdala disconnect. Curr. Biol. 2007; 17(20): R877–R878.