Читать книгу Panorama współczesnej filozofii - Группа авторов - Страница 3

Poprosiliśmy wybitnych polskich filozofów, którzy śledzą stan uprawianej przez siebie dyscypliny i w znacznym stopniu ją tworzą, by zechcieli napisać, co ich zdaniem jest współcześnie szczególnie ważne w ich dziedzinie. Prosiliśmy o rzecz trudną: nie o streszczenie osiągnięć i nie o osobistą opinię, tylko o kompetentne omówienie inspirowane jakąś naczelną ideą. Tylko w ten sposób – jeśli to w ogóle jest możliwe – spodziewaliśmy się znaleźć odpowiedź na pytanie: „Co jest najważniejsze?”. Aktualny stan wiedzy w poszczególnych dziedzinach filozofii można łatwo ustalić, przeszukując encyklopedie filozoficzne i tematyczne podręczniki. Są to opracowania cenne, ale też nieznośnie obiektywne. Bezstronność wymaga, by traktować z szacunkiem każdego autora i możliwie rzetelnie streścić jego poglądy – bez ocen, krytyki i mnożenia wątpliwości. Taki styl prezentacji ma oczywistą zaletę: ściśle odtwarza aktualny stan wiedzy. Ale jednocześnie wszystko, co zasługuje na uwagę, stawia na tym samym poziomie. Filozofia zostaje spłaszczona. Czytelnik dostaje kilka lub kilkanaście pozycji do wyboru, ale nie ma kryteriów, które pozwoliłyby mu wybrać którąś z omawianych książek. Z kolei opracowania prezentujące jeden punkt widzenia lub specjalistyczną analizę jednego kierunku mają przeciwną słabość. Wyrywają jakieś stanowisko filozoficzne z kontekstu profesjonalnych polemik i przedstawiają je jako najlepsze. Mamią czytelnika wrażeniem, że istotne problemy zostały definitywnie rozwiązane. To są dwa typowe uproszczenia, fatalnie obciążające rachunek filozofii. Czy możliwe jest ich przezwyciężenie? Zdaniem redaktorów tego tomu – tak, przez stworzenie opracowania, które jest jednocześnie przeglądem zasadniczych problemów i autorską deklaracją. Wybraliśmy jedenaście dziedzin filozofii i znaleźliśmy dwudziestu dwóch autorów, których te dziedziny żywo interesują. W każdej dziedzinie wyodrębniliśmy po dwa stanowiska: albo przeciwstawne, albo komplementarne. Nie jest to więc pojedynek na słowa, choć w wielu przypadkach zarysowane stanowiska dzielą silne kontrowersje. Sąsiadujące ze sobą wypowiedzi mają często wiele wspólnego, i to, co je łączy, można uznać za aktualny stan wiedzy. Prześledzenie tych zbieżności i różnic wydaje się bardzo pouczające.

Gdy zamawialiśmy artykuły, nie było jasne ani dla nas, ani dla autorów, kto przyjmie nasze zaproszenie. Pary nie były z góry dobierane. Nie prowokowaliśmy sporu, tylko pragnęliśmy przekonać się, co myślą poszczególni filozofowie przygotowani do tego, by dobrze zdać sprawę z najważniejszych problemów swojej dyscypliny, i chcieliśmy zobaczyć, jak silnie różnią się ich poglądy. Było to zaproszenie do swoistego rachunku sumienia. Niektórzy autorzy – do czego mieli prawo – zaprosili do udziału współautora i/lub w pewnym stopniu odeszli od zaproponowanego tematu. Te zmiany chętnie przyjęliśmy, bo one sprawiają, że książka jest bardziej autentyczna, a przez to bardziej przekonująca. Pomysł na nią wydał się nam tak atrakcyjny, że nie potrafiliśmy zrezygnować z własnego udziału w tym przedsięwzięciu. To może rzuca cień na naszą bezstronność, ale chroni nas przed zarzutem, że innych wystawiliśmy na trudności, których sami nie doświadczaliśmy.

Jest dobrym zwyczajem streszczać zasadnicze tezy poszczególnych artykułów w zbiorowych opracowaniach, by czytelnikowi łatwiej było się zorientować w zakresie poruszonych tematów. Jest też dobrym zwyczajem tego nie robić, by autorzy mieli poczucie, że nikt nie mówi za nich. W filozofii – gdzie duchy przekory i nieomylności nigdy nie zasypiają – każdy wybór jest ryzykowny. Chcemy jednak ułatwić czytelnikom nawigację przez ten hybrydowy – ani do końca obiektywny, ani do końca subiektywny – tom. Nie jest on podręcznikiem w tym sensie, by wyczerpująco omawiał poruszone zagadnienia, ale może pretendować do tej funkcji ze względu na bogactwo materiału nadającego się do dyskusji. Zwracamy zatem uwagę na interesujące zagadnienia w poszczególnych działach i zachęcamy do dyskusji nad nimi w przekonaniu, że ich omówienie ułatwi zrozumienie poruszonych problemów. Pierwsze pytania w każdej z części mają charakter ogólny i należy na nie odpowiedzieć po zapoznaniu się z treścią całego artykułu. Pozostałe pytania są uporządkowane w kolejności występujących w tekście problemów.