Читать книгу Fizjologia żywienia - Группа авторов - Страница 13

Wątroba położona jest w prawym podżebrzu pod przeponą. Składa się z czterech płatów: prawego (największy), lewego, czworobocznego i ogoniastego.

Komórki wątrobowe, zwane hepatocytami, ułożone są w zraziki. Do wątroby przez tzw. bruzdę poprzeczną znajdującą się między płatami wchodzą naczynia (żyła wrotna, tętnica wątrobowa) i nerwy, a wychodzą z niej żyły wątrobowe, naczynia limfatyczne oraz przewód wątrobowy wyprowadzający żółć z wątroby do pęcherzyka żółciowego i dwunastnicy.

Ze względu na wielość funkcji, jakie wątroba spełnia w organizmie ludzkim, jest ona narządem bogato ukrwionym, a jej unaczynienie ma charakter podwójny: 70–80% krwi otrzymuje z żyły wrotnej (jest to tzw. ukrwienie czynnościowe, w którym żyła wrotna zbiera ubogą w tlen, bogatą zaś w czynniki odżywcze i sole mineralne krew z narządów trzewnych), a 20–30% przez tętnicę wątrobową (ukrwienie odżywcze; krew z aorty bogata w tlen).

Krew żylna z nieparzystych narządów jamy brzusznej trafia do wątroby głównie żyłą wrotną, po czym dociera do naczyń zatokowych znajdujących się między warstwą komórek wątroby, które odgrywają rolę filtra dla wchłoniętych ze światła przewodu pokarmowego substancji oraz toksyn. Następnie krew o zmienionym już składzie chemicznym trafia do żył wątrobowych, a stąd do żyły głównej dolnej. Do naczyń zatokowych trafia również krew tętnicza (z tętnicy wątrobowej). W śródbłonku zatok rezydują makrofagi wątrobowe zwane komórkami Browicza–Kupffera.

Wątroba jest największym narządem w organizmie (waży ok. 1,5 kg). Ma cechy gruczołu wydzielania zewnętrznego (wydziela żółć do światła dwunastnicy i pęcherzyka żółciowego) oraz wewnętrznego (wydziela hormony: insulinopodobny czynnik wzrostu 1 [insulin-like growth factor, IGF-1], angiotensynogen oraz trombopoetynę i erytropoetynę do krwi). Ponadto spełnia wiele funkcji, których naczelnym celem jest utrzymanie prawidłowego składu krwi. Wątrobę często określa się mianem „kombinatu metabolicznego”, ponieważ to właśnie tutaj dochodzi do rozpadu i usuwania zbędnych dla organizmu substancji oraz syntezy i magazynowania potrzebnych.

Do najważniejszych funkcji wątroby należą:

● udział w przemianach węglowodanów – synteza, magazynowanie (w formie glikogenu) i uwalnianie glukozy;

● udział w przemianach tłuszczów – przekształcanie węglowodanów i białek w tłuszcze, synteza cholesterolu, lipoprotein, rozkładanie tłuszczów do kwasów tłuszczowych, wytwarzanie żółci niezbędnej do trawienia tłuszczów;

● udział w przemianach białek – synteza większości białek organizmu (albuminy, globuliny, fibrynogen, białka ostrej fazy, czynniki krzepnięcia), regulacja stężenia poszczególnych aminokwasów we krwi;

● magazynowanie witamin (A, B₁₂, D) i żelaza;

● odtruwanie (inaktywacja toksyn, leków, hormonów);

● funkcja obronna – fagocytoza produktów procesów zapalnych, kompleksów immunologicznych, lipoprotein, wirusów, bakterii, grzybów i pasożytów przez komórki Browicza–Kupffera (makrofagi wątrobowe);

● powstawanie (w okresie życia płodowego) oraz rozpad erytrocytów, przemiany hemu.

Hepatocyty odpowiadają za produkcję żółci (0,5–1,2 l/24 h), która bierze udział w rozpuszczaniu i emulgowaniu tłuszczów pokarmowych. Żółć jest następnie magazynowana i zagęszczana w pęcherzyku żółciowym, a jej wydzielanie do dwunastnicy jest stymulowane na drodze nerwowej (widok, zapach, smak pokarmów oraz pobudzenie nerwu błędnego) i hormonalnej (CCK z dwunastnicy).

Żółć zawiera m.in.: wodę, sole kwasów żółciowych (emulgacja tłuszczów), cholesterol, fosfolipidy, glukozę, IgA, białka, jony oraz żółty pigment z rozpadu hemoglobiny – bilirubinę.

Za zagęszczanie i magazynowanie żółci odpowiada niewielki narząd znajdujący się pod wątrobą, w prawej górnej części jamy brzusznej – pęcherzyk żółciowy. Nie jest on niezbędny do prawidłowego trawienia tłuszczów, dlatego po jego usunięciu z powodu np. kamicy pęcherzykowej pacjenci najczęściej nie odczuwają znacznego dyskomfortu, a tylko u niektórych może pojawić się oddawanie luźnych stolców po obfitych i tłustych posiłkach.

Jednorazowo pęcherzyk żółciowy może pomieścić ok. 70 ml żółci.

Stosunki anatomiczne dróg żółciowych i przewodów trzustkowych przedstawiowo na rycinie 1.7.

Rycina 1.7. Stosunki anatomiczne dróg żółciowych i przewodów trzustkowych (opis w tekście i poniżej).

Przewód żółciowy wspólny powstaje z połączenia przewodów pęcherzykowego i wątrobowego. Pod koniec przebiegu łączy się on z przewodem trzustkowym głównym (przewód Wirsunga), a następnie tworzy z nim wspólne ujście do części zstępującej dwunastnicy na brodawce większej. Podobnie do części zstępującej dwunastnicy uchodzi również przewód trzustkowy dodatkowy (przewód Santoriniego), tworząc analogiczną strukturę nazywaną brodawką mniejszą.