Читать книгу Fizjologia żywienia - Группа авторов - Страница 14

Anatomicznie jelito grube (okrężnicę) można podzielić na osiem segmentów: kątnicę (jelito ślepe) wraz z wyrostkiem robaczkowym, okrężnicę wstępującą, poprzecznicę, okrężnicę zstępującą, esicę, odbytnicę i odbyt (ryc. 1.8). W odbycie znajdują się dwa zwieracze pełniące ważną funkcję w odruchu defekacji: zwieracz wewnętrzny (zbudowany z mięśni gładkich, pozostaje pod kontrolą autonomicznego układu nerwowego) oraz zwieracz zewnętrzny (mięsień poprzecznie prążkowany, pod kontrolą układu nerwowego somatycznego, zależnego od świadomości).

Rycina 1.8. Budowa anatomiczna jelita grubego (opis w tekście).

Do podstawowych funkcji jelita grubego należą:

● wchłanianie wody i elektrolitów;

● zagęszczanie treści jelitowej;

● gromadzenie i okresowe wydalanie kału;

● stworzenie warunków do rozwoju saprofitycznej flory bakteryjnej.

W mikrobiocie jelita grubego wśród szczepów beztlenowych dominują bakterie Bacteroides fragilis i Clostridium sp., natomiast głównymi bakteriami tlenowozależnymi są Escherichia coli oraz Enterobacter aerogenes. Prawidłowa flora bakteryjna jelita grubego jest bezcennym endogennym źródłem witamin K, B i kwasu foliowego, a także krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych. Bakterie jelita grubego spełniają również funkcję obronną. Ich obecność uniemożliwia rozwój potencjalnie szkodliwych mikroorganizmów odpowiadających za powstawanie niektórych chorób zakaźnych. W ostatnich latach coraz częściej podnosi się dobroczynną rolę trylionów bakterii zasiedlających jelito grube w kontekście leczenia kałem (przeszczep mikrobiomu jelitowego), które wykorzystuje się w celu odtworzenia naturalnej flory bakteryjnej, a co za tym idzie – wzmocnienia odporności w niektórych przewlekłych i ostrych chorobach układu pokarmowego.

Wchłanianie wody jest podstawową funkcją jelita grubego. Jelito grube jest w stanie odzyskać do 90% wody zawartej w treści pokarmowej. Wchłanianie to odbywa się w sposób ciągły nawet ze stolca, który jest już uformowany, dlatego przewlekłe wstrzymywanie stolca prawie zawsze wiąże się ze stwardnieniem zalegających mas kałowych, zaparciami i bolesnym wypróżnianiem. Odwodnienie stolca powyżej 60% objętości wody może być czynnikiem wywołującym ciężkie zaparcia.

Z tego powodu prawidłowa perystaltyka jelita grubego odgrywa kluczową rolę w opróżnianiu przewodu pokarmowego z treści jelitowej.

Perystaltyka jelita grubego charakteryzuje się zmiennością kierunku ruchu (ryc. 1.9). Wśród skurczów charakterystycznych dla mięśniówki okrężnicy wymienia się:

● skurcze odcinkowe, które zachodzą jednocześnie w wielu różnych odcinkach okrężnicy (mieszanie zawartości jelita grubego);

● skurcze propulsywne obejmujące krótkie segmenty (ruchem wahadłowym przesuwają treść jelitową w kierunku doodbytniczym);

● skurcze perystaltyczne;

● skurcze masowe obejmujące dłuższe odcinki jelita grubego jednocześnie (20–30 cm).

Po przemieszczeniu się mas kałowych do odbytnicy następują: jej rozciągnięcie, aktywacja mechanoreceptorów i pobudzenie splotu śródściennego jelitowego układu nerwowego. W konsekwencji dochodzi do pobudzenia czynności skurczowej esicy i odbytnicy, rozluźnienia zwieracza wewnętrznego odbytu oraz uczucia parcia na stolec. Następnie przy współudziale tłoczni brzusznej i wskutek masywnych ruchów perystaltycznych przy jednoczesnym skurczu mięśni dźwigaczy odbytu i rozkurczu zwieracza zewnętrznego dochodzi do wydalenia kału. Dodatkowo odruch defekacyjny śródścienny jest wzmocniony odruchem rdzeniowym, w którym uczestniczą ośrodki rdzeniowe z części krzyżowej rdzenia kręgowego (S₂–S₄).

Najsilniejszym bodźcem pobudzającym motorykę jelita grubego jest wypełnienie żołądka po okresie nocnego głodzenia, które wyzwala tzw. odruch żołądkowo-kątniczy (pobudzenie ruchów propulsywnych jelita grubego). Ze względu na to osobom cierpiącym na zaparcia poleca się m.in. picie wody zaraz po przebudzeniu.

Rycina 1.9. Motoryka jelita grubego (opis w tekście).

Niebieskie pola ukazują zwężenie światła jelita grubego podczas skurczu (należy zwrócić uwagę na długość fragmentów ściany jelita zaangażowanych w dany rodzaj skurczu); strzałkami oznaczono kierunek przemieszczenia się treści kałowej pod wpływem poszczególnych typów aktywności skurczowej.

Skurcze perystaltyczne i odcinkowe o podobnej charakterystyce są również obserwowane w jelicie cienkim.

Tabela 1.3. Procesy trawienia w przewodzie pokarmowym