Читать книгу Choroba Parkinsona. Od mechanizmów do leczenia - Группа авторов - Страница 13

Objawami klinicznymi będącymi typowo pierwszą manifestacją choroby Parkinsona są objawy pozaruchowe. Zostały one opisane po raz pierwszy przez Jamesa Parkinsona, który prowadząc obserwacje chorych, zidentyfikował u niektórych z nich zaburzenia snu, ślinotok, zaparcia czy ból – poprzedzające pojawienie się objawów ruchowych tej choroby.

Obecnie rola objawów pozaruchowych w PD jest na tyle istotna, że używa się wobec nich określenia „przedruchowej choroby Parkinsona” – nie traktując ich jako zwiastujące rozwój choroby, ale będące jej pierwszą manifestacją kliniczną.

Movement Disorders Society opracowało kryteria objawów przedruchowych PD mające na celu identyfikację chorych w grupie dużego ryzykarozwoju parkinsonizmu, będącej potencjalnym obiektem wczesnychinterwencji terapeutycznych [Berg i in., 2015].

Obecnie autorzy wyróżniają trzy etapy choroby Parkinsona:

• przedkliniczny;

• przedruchowy (określany również jako prodromalny);

• ruchowy [Mahlknecht i in., 2015; Siderowf i Lang, 2012; Stern i in., 2012].

Podział ten oddaje znaczenie objawów pozaruchowych choroby Parkinsona, a także często wieloletni, utajony przebieg choroby bez ujawnienia się klasycznych objawów parkinsonizmu.

Faza przedkliniczna choroby Parkinsona to okres, kiedy nie występują jeszcze objawy ruchowe czy pozaruchowe choroby, a na jej rozwój mogą wskazywać wyniki badań genetycznych, molekularnych czy obrazowych. Brak w tej chwili określonego biomarkera molekularnego, którego czułość i swoistość pozwalałyby na rutynowe stosowanie w diagnostyce klinicznej. Dużą rolę odgrywają natomiast badania obrazowe, w szczególności ujawniające nieprawidłową czynność układu dopaminergicznego (PET, SPECT), oraz badania ultrasonograficzne śródmózgowia ukazujące hiperechogeniczność istoty czarnej. Mogą one pomóc identyfikować chorych w stadium przedklinicznym PD [Berg i in., 2015; Jennings i in., 2014]. Również nosiciele mutacji genetycznych związanych z rozwojem PD znajdują się w fazie przedklinicznej. U niektórych z tych osób ze względu na niepełną penetrację nie rozwiną się objawy kliniczne tej choroby. Obecność jednak w rodzinie chorego z genetycznie uwarunkowanym parkinsonizmem stanowi, wraz z zaburzeniami snu fazy REM, najsilniejszy predyktor rozwoju choroby [Jennings i in., 2017].

Faza prodromalna lub przedruchowa choroby Parkinsona to stopnie 1–2 według klasyfikacji Braaka [Wolters i Braak, 2006]. Dochodzi wówczas do degeneracji istoty czarnej, jednak utrzymuje się ona na poziomie poniżej 40–60%. Cztery rodzaje objawów prodromalnych PD poprzedzają, często o wiele lat, pojawienie się objawów ruchowych; są to:

• zaburzenia węchu;

• zaburzenia snu fazy REM (RBD – REM sleep behavior disorder);

• zaburzenia funkcji układu autonomicznego (zaparcia, hipotonia ortostatyczna, zaburzenia oddawania moczu);

• zaburzenia psychiatryczne (depresja).

Wśród tych objawów zaburzenia snu fazy REM i hiposmia mają najwyższą wartość predykcyjną dla choroby Parkinsona [Berg i in., 2015].

Zaburzenia snu fazy REM należą do najistotniejszych symptomów poprzedzających rozwój klasycznych objawów ruchowych choroby Parkinsona. To zaburzenia mające wartość predykcyjną dla rozwoju tej choroby, przewyższającą nawet badania obrazowe. Nie są jednak specyficzne dla PD – wykazano, że u ponad 80% chorych cierpiących na idiopatyczne RBD potwierdzone badaniem polisomnograficznym rozwinie się choroba z grupy synukleinopatii (choroba Parkinsona, otępienie z ciałami Lewy’ego lub zanik wieloukładowy) [Iranzo, 2011]. Zaburzenia snu fazy REM mogą poprzedzać wystąpienie objawów ruchowych PD o nawet 13 lat [Schenck i in., 1996].

Zaburzenia węchu stanowią kolejny istotny predyktor choroby Parkinsona i poprzedzają o kilka lat zajęcie układu nigrostriatalnego, co może mieć swoje uzasadnienie we wczesnym zajęciu opuszki węchowej w klasyfikacji Braaka [Ponsen i in., 2004]. Ich wartość predykcyjną w rozpoznawaniu PD obniża jednak mała specyficzność. Zaburzenia węchumogą występować również w zaburzeniach otępiennych (chorobieAlzheimera, otępieniu z ciałami Lewy’ego), a także u osób w wieku podeszłym [Doty i Kamath, 2014]. W chorobie Parkinsona zaburzenia węchu mogą wyprzedzać rozwój objawów ruchowych o co najmniej 4 lata [Ross i in., 2008].

Do najistotniejszych i najczęściej identyfikowanych klinicznie zaburzeń układu autonomicznego należą zaparcia, mające jednak niską specyficzność jako biomarker rozpoznania PD [Abbott i in., 2001]. Poprzedzają one rozwój objawów ruchowych o nawet 20 lat, co czyni je jednym z najwcześniejszych objawów tej choroby [Hawkes i in., 2010]. Występowanie mniej niż jednego wypróżnienia dziennie w wieloletnim badaniu obserwacyjnym Honolulu Asia Aging Study predysponowało do 2–5 razy większego ryzyka rozwoju PD w stosunku do osób bez zaparć [Abbott i in., 2001].

Występowanie hipotonii ortostatycznej jest objawem przedruchowym choroby Parkinsona u 20% chorych [Gibbons i Freeman, 2015]. Osoby z rozpoznaną hipotonią ortostatyczną mają dwukrotnie większe ryzyko rozwoju objawów tej choroby [Schrag i in., 2015].

Zaburzeniami psychicznymi mogącymi poprzedzać wystąpienie objawów ruchowych choroby Parkinsona są zaburzenia depresyjne ze wzmożoną komponentą lękową i nasileniem objawów depresyjnych tuż przed rozwinięciem objawów ruchowych [Gustafsson i in., 2015]. Innym objawem z grupy zaburzeń snu mogącym poprzedzać rozwój PD jest nadmierna senność w ciągu dnia [Abbott i in., 2005; Iranzo, 2011].

PIŚMIENNICTWO

Abbott R.D., Petrovitch H., White L.R. i in. Frequency of bowel movements and thefuture risk of Parkinson’s disease. Neurology. 2001; 57(3): 456–462.

Abbott R.D., Ross G.W., White L.R. i in. Excessive daytime sleepiness and subsequent development of Parkinson disease. Neurology. 2005; 65(9): 1442–1446.

Berg D., Postuma R.B., Adler C.H. i in. MDS research criteria for prodromal Parkinson’s disease. Mov Disord. 2015; 30(12): 1600–1611.

Doty R.L., Kamath V. The influences of age on olfaction: a review. Front Psychol. 2014; 5: 20.

Gibbons C.H., Freeman R. Clinical implications of delayed orthostatic hypotension: a 10-year follow-up study. Neurology. 2015; 85(16): 1362–1367.

Gustafsson H., Nordström A., Nordström P. Depression and subsequent risk of Parkinson disease: a nationwide cohort study. Neurology. 2015; 84(24): 2422–2429.

Hawkes C.H., Del Tredici K., Braak H. A timeline for Parkinson’s disease. Parkinsonism Relat Disord. 2010; 16(2): 79–84.

Iranzo A. Sleep-wake changes in the premotor stage of Parkinson disease. J Neurol Sci. 2011; 310(1–2): 283–285.

Jennings D., Siderowf A., Stern M. i in.; PARS Investigators. Conversion to Parkinson disease in the PARS hyposmic and dopamine transporter-deficit prodromal cohort. JAMA Neurol. 2017; 74(8): 933–940.

Jennings D., Siderowf A., Stern M. i in.; PARS Investigators. Imaging prodromal Parkinson disease: the Parkinson associated risk syndrome study. Neurology 2014; 83(19): 1739–1746.

Mahlknecht P., Seppi K., Poewe W. The concept of prodromal Parkinson’s disease.J Parkinsons Dis. 2015; 5(4): 681–697.

Ponsen M.M., Stoffers D., Booij J. i in. Idiopathic hyposmia as a preclinical sign ofParkinson’s disease. Ann Neurol. 2004; 56(2): 173–181.

Ross G.W., Petrovitch H., Abbott R.D. i in. Association of olfactory dysfunction with risk for future Parkinson’s disease. Ann Neurol. 2008; 63(2): 167–173.

Schenck C.H., Bundlie S.R., Mahowald M.W. Delayed emergence of a parkinsonian disorder in 38% of 29 older men initially diagnosed with idiopathic rapid eye movement sleep behavior disorder. Neurology. 1996; 46(2): 388–393.

Schrag A., Horsfall L., Walters K. i in. Prediagnostic presentations of Parkinson’s disease in primary care: a case-control study. Lancet Neurol. 2015; 14(1): 57–64.

Siderowf A., Lang A.E. Premotor Parkinson’s disease: concepts and definitions. MovDisord. 2012; 27(5): 608–616.

Stern M.B., Lang A., Poewe W. Toward a redefinition of Parkinson’s disease. Mov Disord. 2012; 27(1): 54–60.

Wolters E.Ch., Braak H. Parkinson’s disease: premotor clinico-pathological correlations. Parkinson’s Disease and Related Disorders, Springer 2006: 309–319.