Читать книгу Psychologia kliniczna dzieci i młodzieży - Группа авторов - Страница 107

Badanie elektroencefalograficzne (EEG)

EEG (elektroencefalogram) jest miarą aktywności bioelektrycznej mózgu rejestrowanej z elektrod umieszczonych na skórze głowy. Rutynowy zapis wykonuje się w spoczynku i uzupełnia próbami aktywacyjnymi (hiperwentylacja, fotostymulacja, deprywacja snu). Służą one zwiększeniu czułości badania i ujawnieniu nieprawidłowych zjawisk bioelektrycznych. Analiza zapisu pomaga ustalić obecność i nasilenie patologii mózgowia, jej lokalizację oraz charakter (ciągły lub napadowy). EEG ułatwia różnicowanie napadów padaczkowych z innymi zaburzeniami napadowymi, pozwala na rozpoznanie określonego typu napadów lub zespołu padaczkowego (jak zespół Westa, napady nieświadomości) oraz niedrgawkowego stanu padaczkowego. Analizę zapisu EEG wykorzystuje się również w charakterystyce pourazowych, zapalnych, zapalno-zwyrodnieniowych czy toksycznych uszkodzeń mózgu. Video-EEG pozwala na łączną obserwację objawów behawioralnych/napadów i zapisu aktywności mózgu. Dlatego EEG jest zasadniczą metodą referencyjną w neurologii dziecięcej.

QEEG to ilościowa analiza EEG w spoczynku i w czasie wybranej aktywności. Badanie standardowo trwa 10–15 minut i dzieli się na trzy etapy. Pierwszy etap to zapis przy zamkniętych oczach, drugi – przy otwartych, a ostatni odbywa się w trakcie wykonywania zadania. Przy użyciu QEEG można zdefiniować nawet niewielkie nieprawidłowości w pracy mózgu – zarówno u osób z pogranicza normy, jak i u tych z uszkodzeniami mózgu. Równocześnie QEEG charakteryzuje się dużą czułością w zakresie rozdzielczości czasowej (czas rzeczywisty). U pacjentów z wyraźnymi symptomami zaburzeń koncentracji i innych funkcji poznawczych oraz zaburzeń emocjonalnych jakościowe badanie EEG często jest oceniane jako prawidłowe lub na pograniczu normy. Dopiero ilościowa analiza sygnału pozwala wskazać problem (Pąchalska, Kaczmarek i Kropotov, 2014). Głównym celem stosowania tego narzędzia jest opracowanie zaleceń terapeutycznych do treningu neurofeedback. Coraz częściej jednak pojawiają się doniesienia o wdrażaniu QEEG jako narzędzia wspierającego diagnostykę różnych zaburzeń, w tym psychiatrycznych (Wiśniewska, Gmitrowicz i Pawełczyk, 2016).

Potencjały wywołane (ERP)

Istotnymi funkcjonalnymi metodami diagnostycznymi przydatnymi szczególnie w diagnozie noworodków, niemowląt i małych dzieci w zakresie podstawowych funkcji sensorycznych wzrokowych i słuchowych są potencjały wywołane.

ERP, czyli metoda potencjałów skorelowanych ze zdarzeniem, pozwala na obserwację zmian aktywności mózgu pod wpływem bodźca. Aktywność sieci neuronalnych prowadzi do powstania potencjałów elektrycznych wychwytywanych przez elektrody umieszczone na skórze głowy. ERP ma wysoką rozdzielczość czasową, dzięki czemu możliwe jest wyizolowanie reakcji mózgu na bodźce pojawiające się w odstępach 1 ms (Thorton i Fernandez-Duque, 2002); reakcje te traktowane są jako przejawy procesów psychologicznych.

Wzrokowe potencjały wywołane stosuje się u dzieci w przypadku konieczności oceny funkcji nerwu wzrokowego oraz zróżnicowania nerwowych i siatkówkowych przyczyn pogorszenia lub utraty widzenia, zaburzeń czynnościowych i innych problemów funkcjonalnych (Michalczuk, Urban, Michalczuk, Grenda i Bakunowicz-Łazarczyk, 2015). Polegają na analizie odpowiedzi elektrycznej uzyskanej z odprowadzeń elektrod z powierzchni skóry głowy znad kory wzrokowej, wywołanej bodźcem wzrokowym. Prawidłowa odpowiedź z kory wzrokowej zależy od prawidłowej funkcji zarówno jej, jak i siatkówki, nerwu wzrokowego oraz promienistości wzrokowej. Bodźcem wzrokowym wywołującym aktywność bioelektryczną mózgu są błysk i wzorzec (zmieniająca się czarno-biała szachownica). Ocena wzrokowych potencjałów wywołanych bywa trudna u dzieci, ponieważ podczas badania potrzebna jest współpraca pacjenta. Fakt rozwoju kory wzrokowej wymaga powtarzania badania w celu wykluczenia zafałszowanego wyniku świadczącego o patologii (tamże).

Słuchowe potencjały wywołane pnia mózgu (auditory brainstem response, ABR) to rejestracja bioelektrycznej odpowiedzi mózgu na stymulację akustyczną. Istnieje możliwość rejestrowania potencjałów generowanych w ślimaku, nerwie słuchowym, pniu mózgu, ośrodkach podkorowych i korze mózgowej. Wszelkie nieprawidłowości anatomiczne znajdują odzwierciedlenie w zmianach morfologii zapisu oraz parametrów czasowych i amplitudy poszczególnych fal. Brak charakterystycznych dla dzieci zdrowych cech w przebiegu rejestrowanego sygnału świadczy o głębokiej patologii narządu słuchu. Rejestracja słuchowych potencjałów wywołanych jest stosowana głównie w ocenie progu słyszenia, diagnostyce różnicowej zaburzeń słuchu, monitorowaniu funkcji nerwu słuchowego i pnia mózgu podczas zabiegów otoneurochirurgicznych oraz w badaniach przesiewowych słuchu u noworodków.

Przedmiotem szczególnego zainteresowania w badaniach nad rozróżnianiem dźwięków jest komponenta słuchowych potencjałów wywołanych, zwana falą niezgodności (mismatch response, MMR). Jest ona obserwowana zarówno u dorosłych, jak i u niemowląt i może być używana do oceny procesów percepcji mowy w pierwszych miesiącach życia (Näätänen, Paavilainen, Rinne i Alho, 2007).