Читать книгу Die fortuinsoekers - Lerina Erasmus - Страница 10

Ma-Fytjie staan skaamteloos en afluister by die voorkamer se portaaldeur. Sy hoor Alisha se buitengewoon ontstelde stemtoon. John se lang tye van afwesigheid krap Alisha om, al praat sy nooit daaroor nie. Ma-Fytjie kan egter aan die donker kringe onder haar mooi oë soggens sien dat sy min slaap. Daar is ook ’n verdere ontsteltenis by Ma-Fytjie: sedert verlede maand weet sy stellig dat Alisha swanger is.

Die stemme agter die deur word harder.

“Hoe kon jy so iets doen, John!” roep die huilende Alisha uit. “Dis Deborah se erfgrond! Sy is ’n Von Albein in murg en been. Haar pa het haar grootgemaak om eendag die plaas oor te neem, en jy het dit verkwansel!”

Ma-Fytjie draai geskok weg. Sy het oorgenoeg gehoor.

April is besig om John Digby se perd in die perdekamp koud te lei. Hy sien Ma-Fytjie van ver af die paadjie afwaggel. Die ganse gee blasend voor haar pad, maar sy steur haar min aan hulle. Hy merk onraad, haak die perd aan een van die pale vas en hardloop haar tegemoet. Ma-Fytjie sal nie verniet met die sware lyf die lang ent pad van die opstal af na die stalle toe aandurf nie.

Ma-Fytjie bereik hom uitasem. “Waar is missie Deborah?”

April krap oudergewoonte sy kop onder sy hoed. “Sy het gesê sy moet dorp toe, en ook dat sy gaan uitry bergkamp toe. So, hoe sal mens nou weet?”

Ma-Fytjie gryp April aan sy seningrige skouers en skud hom. “Vat ’n perd, April Sêrdyns, loop soek vir haar. Sê sy moet dadelik huis toe!”

“Hoi! Is daar dan moeilikheid daarso, Ma-Fytjie?”

Die ou vrou stamp hom weg. “Maak soos ek vir jou sê, of ek kom jou by!”

Sy wag nie langer nie, maar swaai om. Haar stamperbene dra swaar aan haar gewig terwyl sy weer die voetpaadjie tussen die ganse deur opstrompel.

April voel ’n benoudheid in hom posvat op pad stalle toe. Ma-Fytjie sal nie verniet so verkeerdom wees nie … iets moes lelik verkeerd geloop het binne die mure van die groot ou gewelhuis.

Klein-Toefie draai luiweg aan die roomafskeier se slinger. Die dik, byna goudkleurige room lyk darem altevol lekker. Sy steel vinnig ’n klontjie met die vinger en word op heterdaad betrap deur Ma-Fytjie wat uitasem by die deur inbars. Klein-Toefie kyk haar verskrik aan. Ma-Fytjie se streng reëls regverdig beslis ’n taai klap vir so ’n oortreding, maar tot die kind se verbasing het Ma-Fytjie se oë, wat selde of ooit so iets miskyk, dit nie raakgesien nie.

“Hol, meisiekind!” Ma-Fytjie druk Klein-Toefie aan die skouer. “Gaan kyk voor by die hek. Kom sê my wanneer jy vir missie Deborah sien aankom!”

Die kind se stokstywe vlegseltjies wip soos sy rats langs die witgepleisterde muur hardloop en soos ’n eekhorinkie op die wit hekpilaar gaan sit, haar koeëlronde bruin ogies stip gerig op die rylaan.

Daar is ’n gevoel van opwinding in die lug. Sy draai haar kop en kyk na die opstal. Klein-Toefie het haar ma vroeër gehelp koper blinkvryf toe hulle die kwaai stemme uit die voorhuis gehoor het. Haar ma het haar haastig beveel om die botter te gaan karring, maar sy wis haar ma wou haar maar net uit die pad kry. Die kind kyk weer die rylaan af. Algar weet – selfs hulle kinders – dat dinge glad nie lekker is met die mense wat agter die gewel bly nie.

Die geluid van perdepote laat Klein-Toefie regop sit op die hekpilaar. Sy sien Deborah platlê teen Vlam se nek. Agter haar volg April op Poon. Soos ’n klein boomdiertjie klouter die kind rats van die pilaar af en laat vat huis toe om vir Ma-Fytjie te gaan waarsku.

Op die agterwerf spring Deborah vinnig uit die saal en gee die teuels aan Hankies om Vlam weg te lei. Sy draai om en sien Ma-Fytjie haastig aangewaggel kom van die kombuisdeur se kant af. Sy loop die ou vrou tegemoet.

“Wat is dit, Ma-Fytjie? April sê daar is fout.”

Ma-Fytjie trek haar eenkant toe. “Dis sondes, missie,” sê sy met ’n gedempte stemtoon. “Jou Ma-entjie huil huile met tuite!”

“Hoekom? Oor hom? Het hy iets oorgekom?”

Die hoop in die jong stem ontgaan Fytjie nie, maar om die kind daaroor te berispe sou skynheilig wees. Sy wens self op hierdie oomblik dat die aarde mister Digby vir goed moet insluk.

“Wat is dit, Ma-Fytjie?” dring Deborah aan.

“Hy … mister Digby die het vir ou Sorgenfrei gestaan verkoop!”

Die ou vrou se woorde sny deur Deborah, en haar brein verwerp die blote gedagte met weersin. Dit is tog nie moontlik nie! Sorgenfrei is vir meer as ’n eeu al die Von Albeins se erfgrond. Hoe kan ’n man soos Digby hul grond verkoop?

Ma-Fytjie sien hoe alle kleur uit haar grootmaakkind se gesig verdwyn. Vir een maal in haar lewe is sy stom.

Deborah wag nie meer nie. Sy druk by Ma-Fytjie verby en hardloop na die buitetrap wat na die kombuis lei. Dit moet ’n fout wees! Haar ma sou so iets tog nooit toegelaat het nie, probeer sy haarself wysmaak. Maar Ma-Fytjie se woorde is in haar brein geskroei asof met ’n brandyster.

John voel hoe die irritasie in hom opbou. Alisha begin op sy senuwees werk. Waarom gaan sy so te kere? Dis dan net ’n plaas – ’n lap aarde. Buite wag ’n nuwe wêreld, die toekoms blink en opwindend! Sou sy dan nie ook wou hê dat hy op sy eie suksesvol moet wees nie?

Hy kyk na die vrou op die sofa. Trane stroom steeds onkeerbaar oor haar wange. Deernis oorval hom. Hoe mooi is sy nie! Selfs só is Alisha nog beeldskoon. Hy gaan sit op die sofa en trek haar teen hom aan en probeer haar liefkoos.

“Alisha, my lief, maar het jy my dan nie self gesê dat jy eintlik diep in jou wese ’n stadsmens is nie?”

Hy lig haar ken met sy hand en glimlag sag.

“Moet asseblief nie huil nie, my liefling. Jy sal sien dit gaan goed verloop. Ek dink aan ons almal se welvaart – joune, myne en natuurlik dié van Deborah ook. Watter kans het sy op ’n goeie huwelik soos sy nou is? Helfte van die jong mans in die kontrei is skrikkerig vir haar. Hulle dink sy is onvroulik. Maar wanneer ons eers in Johannesburg is …”

Sy stoot John se hand weg. “So, jy wil my en my kind soontoe sleep? Na daardie delwersnes! John, asseblief, jy mág nie.”

Die deur bars oop en Deborah storm die voorkamer binne. Aan die uitdrukking op haar gesig besef Alisha dat sy reeds moes uitgevind het.

“So, hy het uiteindelik sy sin gekry met Ma!”

Alisha laat haar kop sak. “Ek het nie geweet nie, glo my …” fluister sy amper onhoorbaar.

“Nee, want Ma het Ma se ore dig gehou as dit by die waarheid omtrent John Digby kom – Ma wóú nie weet nie!”

Digby lyk ergerlik. “Laat jy dit deesdae toe dat jou kind so met jou praat?”

Deborah swaai met onverbloemde haat om. “Loop! Ek wil alleen wees met my ma!” spoeg sy die woorde na hom toe uit. John gluur haar woedend aan. Dan stap hy vinnig uit die kamer, half verlig om uit die morbiede atmosfeer weg te kom.

’n Doodse stilte hang in die vertrek nadat John die deur agter hom toegetrek het. Stadig kyk Alisha met haar rooigehuilde oë op na haar woedende kind. Sy wil verduidelik, maar vind nie die woorde nie.

“Ek is jammer, my kind,” prewel sy uiteindelik hulpeloos.

“Ma is jammer! Is dit al wat Ma kan sê? Pa het Sorgenfrei aan óns nagelaat, aan Ma en my, en aan my kinders eendag! En Ma laat waaragtig toe dat daardie man dit gaan verkwansel! En dan het Ma die vermetelheid om vir my te sê Ma is jammer!”

Alisha, weerloos teen hierdie aanval, probeer nie eens om haar kind se koue, byna minagtende blik te vermy nie. Die verslae hulpeloosheid op haar gesig raak vir Deborah te veel. Sy swaai om en storm die vertrek uit.

Alisha trek haar stadig orent, onseker of haar bene haar sal kan dra. Haar juwele, dink sy; daar is nog haar juwele, die familie-erfstukke en dié wat Heinrich oor die jare aan haar gegee het. As sy dit aan Deborah kan gee, sal dit dan moontlik wees om die koop ongedaan te maak?

Sy staar verwese na buite. Die middagson begin lang skadu’s trek oor die werf. Maar as John so sonder haar medewete en toestemming die plaas onder hulle kon uitverkoop, dan het hy seker dieselfde reg wat haar juwele betref …

Sy draai van die venster af weg en loop doelloos rond in die keurig gemeubileerde vertrek waarop sy so trots is. Hoe kan sy dit wat gebeur het, ongedaan maak? Daniël Willemse, die familieprokureur, het haar gewaarsku. Hy het gepleit dat sy nie moes trou sonder dat haar eiendom wettiglik beskryf is nie, maar dit het John so verskriklik omgekrap – die idee dat sy hom nie vertrou nie. In haar blinde liefde vir hom kon sy dit nie verdra dat hy gekwes word nie.

En nou? Hoe gaan haar kind haar ooit vergewe?

Ma-Fytjie het Alisha reeds vroegaand bed toe geboender. Ná sy haar gedwing het om ’n ligte maal te eet, het sy haar ’n glas warm melk met ’n goeie skoot haarlemensis en tiemie-ekstrak laat drink.

John Digby het sedert die middag nie weer sy gesig gewys nie. Hy is glo weer vort met die nuwe landauer.

Ook Deborah is weg. Ma-Fytjie vermoed sy’t die vlaktes ingevaar. Dit bekommer haar nie eintlik nie. Die kind ken elke duim grond. Sy is veilig. Wat haar wel kwel, is wat in die kind se gemoed moet omgaan. Haar ou hart brand vir haar versie, want sy weet hoeveel Sorgenfrei vir haar beteken. Later daardie aand, alleen in haar kamer, soek Fytjie pleitend op haar knieë raad by haar Liewe Heretjie, en smeek sy dat daar uitkoms van Bo moet kom.

Buite strompel Deborah doelloos rond in die nagwind wat skielik teen Patryskop begin opruk het. Sorgenfrei is verkoop, syfer dit geleidelik soos gif deur haar are. Haar erfgrond is verkwansel – verkoop aan ’n swendelaar en ’n boef, ’n man wat glo eenkeer deur haar pa van die plaas af weggejaag is!

In die bakkrans naby die kruin waar sy soms as kind gespeel het, kom Deborah uiteindelik tot rus. Daar sit sy en kyk na die maan wat van krans tot krans hoër styg oor die Lootsberg. Met dagbreek is sy nog steeds daar. Om Sorgenfrei só in die jong môrelig te sien, laat die pyn opnuut deur haar brand. Hoe kan sy die plaas net so laat vaar? Daar móét ’n uitweg wees!

Met die eerste rokie wat uit die opstal se kombuisskoorstene opkrul, kom Deborah uiteindelik strammerig orent. Die nag het haar ouer gemaak, maar daarby sterker. Sy gaan die plaas nié net so prysgee nie – nie sonder baklei nie. Met vaste tred begin sy die kop afklim.

* * *

Daniël Willemse kyk met deernis na die bleek, gespanne gesig van sy ou vriend se dogter. Hy was al die jare die familieprokureur van Sorgenfrei se mense, en hy en oorlede Heinrich het oor die jare ’n hegte vriendskap opgebou. Heinrich se ontydige dood was vir hom ook ’n groot slag, en dit het hom geskok dat Alisha von Albein haar man so gou kon vergeet en ’n ander man toelaat in Heinrich se plek. Hy het sy bes probeer om haar om te praat om versigtig te wees, om minstens ’n huwelikskontrak te sluit voor haar oorhaastige huwelik met die Digby-vent, maar sy het koppig geweier.

Ná die huwelik is hulle sake skielik van hom af weggeneem, en hy het aanvaar dat dit deur die toedoen van John Digby was. Hy sou wat wou gee om die jong meisie voor hom te help, maar hy weet dat daar bitter min hoop is wat hy haar kan bied.

Deborah se tong soek oor haar winddroë lippe. Sy kyk pleitend na die man met die goedige gesig. “Daar is nog die lammers wat Pa my elke lamtyd gegee het. Ek het deur die jare my eie stoet opgebou,” sê sy.

“Dra hulle ’n ander merk as die res?” vra hy stil.

Soos hy verwag, skud sy haar kop verwese. “Hoekom sou hulle? Hulle is dan deel van Sorgenfrei.”

Willemse kyk haar bedruk aan en loop dan om sy lessenaar. Hy plaas ’n hand op haar skouer. “Jy weet dat ek en jou pa baie goeie vriende was. Die hemel weet, ek sou jou so graag vandag wou help, selfs net raad gee, maar ek kan nie. Ek is jammer, Deborah, maar jy het geen eis nie. Jou skape, soos al die ander bates van Sorgenfrei, behoort wettiglik aan jou ma, en volgens die gemeenskaplike huweliksreg kan jou stiefvader met haar besittings maak soos hy goeddink.”

Hy trek sy skouers ongelukkig op. “Ek het haar destyds gewaarsku, maar sy het haar vererg. Ek reken dis waarom ek nie meer julle sake hanteer nie. Pohl en Rademeyer hanteer nou Sorgenfrei se belange.”

Deborah staan op. Daar is ’n bitter trek om haar mond. “Wat in godsnaam wil ’n man soos Waleski met so ’n plaas maak? Hy is nie ’n boer nie,” sê sy.

Willemse bly haar ’n antwoord skuldig.

“Ek gaan met hom praat. Ek sal die plaas bewerk. Soos ’n slaaf sal ek werk, as hy my net die kans sal gee om Sorgenfrei weer by hom terug te koop!”

Sy het mooi geword, dink Larry Waleski terwyl hy die meisie voor sy lessenaar betrag. Die vlasblonde hare en donker oë is ’n besonderse kombinasie. Dit laat hom dink aan die Poolse vroue van sy heimat. En hy hou van sy vroue lank, soos dié jong meisie – hoog op die been. Hoeveel ondervinding sou sy hê? Sou nogal opwindend wees om dié wildeperdjie te saal, om haar na sy hand te leer …

Deborah onderdruk met moeite die gevoel van weersin vir die man met die pankop en bultende oë en die pienk tong wat telkens oor sy rooi lippe lek as hy praat. “Sorgenfrei behoort nou aan my, miss Deborah.”

“Ek weet …” Sy rig haar skouers vierkantig op en kyk hom vas in die oë. “Maar die plaas kan nie vir u of enigiemand anders soveel beteken as vir my nie. Dis Von Albein-grond, reeds geslagte lank in ons familie. Ek is ’n goeie boer. As u my die kans sal gee, sal ek hard werk en u met elke opbrengs ’n deel gee.”

“So, jy wil die plaas by my terugkoop?” Hy druk sy sigaar in die oorvol asbak dood en lag saggies. Hy loop na haar toe, tot so naby dat sy die sigaarrook aan sy asem ruik. Onwillekeurig draai sy haar kop weg.

Nietemin gaan sy voort. “Ek het geld – nie baie nie, maar ek sal meer leen as u dink dat –”

Hy onderbreek haar met ’n laggie wat haar ontsenu. Hy kom nog nader. Paniekerig voel sy die houtpaneel agter haar. Hy lig haar ken.

“Ek like jou, miss Deborah. Jy het spirit. Jy kan aanbly as jy wil. Ek het iemand nodig om na my te kyk, ’n maîtresse, a housekeeper, want Larry Waleski gaan baie entertain.” Sy fluisterstem herinner haar aan die gesis van die bergkoggelmander by die poel. Die besoedelde asem so na aan haar gesig laat haar mislik voel. Hy glimlag en ontbloot geel tande terwyl hy met sy vinger oor haar mond streel.

“Jy sê niks nie, miss Von Albein? Ek sal goed wees vir jou, as jy vir my goed is … Ek sal vir jou mooi goedjies koop wat young ladies van hou … Ek is ’n ryk man … Dink net, ek en jy en Sorgenfrei …”

Deborah klap die hand van haar gesig af weg. Vernedering laat haar donker oë blits. Sy stoot hom terug en loop na die deur toe. Voordat sy uitgaan, huiwer sy en draai terug na hom toe.

“Jy is afstootlik, Larry Waleski. Ek weet nie waarom my pa jou destyds van die plaas af gejaag het nie, maar hy was reg om dit te doen. Ek wens ek kon ook!”

Sy maak die deur oop en loop uit sonder om weer na hom te kyk. As sy het, sou sy gesien het dat haar woorde die Pool wel geraak het.

Ma-Fytjie het Alisha in die bed gehou en na die beste van haar vermoë gedokter met haar kruiemedisyne. Nóg John Digby nóg Deborah het daardie dag teruggekom. Met ’n bleek gelaat het Alisha na die venster gestaar en gesien hoe die skadu’s van vroegdag af krimp en later weer begin rek, namate die middag verbygesleep het. Sy het gewag, gehoop dat Deborah sou huis toe kom, maar haar hoop het hierdie slag beskaamd gebly.

Eers teen skemeraand hoor Ma-Fytjie perdepote op die agterwerf en Deborah se stem wat Hankies aansê om Vlam af te saal en koud te lei. Sy hang die driepootpot met die waswater oor die vuur, tel die lamp van die tafel af op en loop na die buitedeur van die kombuis. Sy maak die bodeur oop en wag Deborah in.

Deborah tree die ligkring van die lamp stadig binne. Die trek van moegheid en wanhoop op die kind se gesig roer Fytjie se hart en laat haar die preek wat sy gereed gehad het vir Deborah vir haarself hou. Vanaand is nie die tyd om met die kind te raas nie, dink sy en staan opsy. “Kom in, missie, laat ons die deur toemaak. Die ou nag hy kyk vir ons. Jou waswater sal nou-nou warm wees,” sê sy.

Deborah skud haar kop en stap binne. “Ek wil net my hande en gesig afspoel, Ma-Fytjie. Asseblief, moenie lol nie. Vanaand is ek selfs te moeg om te eet.”

Maar ’n halfuur later sit Deborah tóg by die skoongeskropte kombuistafel aan. Ma-Fytjie skep vir haar ’n bord melksnysels op maar vra nie uit nie. Sy ken haar versie en weet dat sy op haar eie tyd sal praat.

Deborah eet drie snye van die varsgebakte brood saam met Ma-Fytjie se snysels. Sy besef nou eers hoe honger sy is. Sy is vroegoggend in haar drif hier uit sonder om te eet. Die heilsame reuk van kaneel en suiker wat opstyg uit die bord wat haar ou oppasser vir ’n tweede keer opskep, laat haar beter voel omtrent die nederlaag van die dag.

Deborah kyk op en sien die kommer op die breë gesig. Arme Ma-Fytjie, dink sy. Sy, soos die ander plaashulp, het pionne geword wat van een meester na ’n ander oorgelewer word. Maar Ma-Fytjie is anders as hulle. Sy sal nooit haar nooi verlaat nie, al moet sy haar na die einde van die aarde volg.

“Dankie, Ma-Fytjie,” sê sy saggies. Sy stoot die bord terug.

Sy moet die getroue ou mens sê, maar die seerkry wat skielik die krop van haar maag laat saamtrek, maak dit moeilik om die woorde te formuleer. Uiteindelik praat sy, half bot.

“Ma-Fytjie … Sorgenfrei … dis nie meer ons plaas nie.”

Ma-Fytjie knik. Haar gesig is onleesbaar. “Hoe lank het ons nog hier, nooientjie?”

Deborah trek die tjalie stywer om haar lyf. Vrees vir dít wat vir hulle voorlê laat haar selfs hier voor die gloeiende vuurherd ysig voel.

“Vroeg herfs. Skaars twee maande. Dis al. Dan word alles opgeveil op ’n vendusie,” sê sy saggies. Die skok en afgryse op Ma-Fytjie se gesig weerspieël haar eie gevoelens. Sy glimlag bitter. “Dis hy, John Digby, wat die afslaer opdrag gegee het. Meneer Willemse het my gesê.”

Te moeg om uit te trek ná die vernederende dag strek Deborah haar ten volle geklee uit op die koperkatel. Beelde dwarrel soos tartende skimme deur haar brein. Sy sien die kaalkopman met sy nat mond: Waleski, die nuwe meester van Sorgenfrei. Sy het verloor, alles verloor wat vir haar waardevol is. Sorgenfrei, die spil waarom haar lewe al van haar geboorte af draai, behoort aan die geldskieter Larry Waleski.

Sy wens sy kan huil soos toe sy nog klein was. Sy begeer vuriglik om net soos toe na haar pa te kan hardloop, om sy beskermende arms om haar te voel, om te weet dat sy veilig is, te weet dat hy, haar forse pa, haar sal beskerm. Maar dan verdring die afgryslike herinnering aan sy grondbesmeerde gesig al haar ander gedagtes. Haar pa is dood.

Sy draai haar op haar sy en knyp haar oë styf toe.

“Ag Here,” bid sy koorsagtig, “laat my slaap. Laat my net ’n kort rukkie slaap om van alles te vergeet!”

Maar die slaap bly weg. Dis eers teen die vroeëmôre-ure, nadat die ou staanhorlosie in die voorhuis drie slae geslaan het, wat sy uiteindelik wegdommel …

Sy is op ’n stel trappe. Vér onder staan mense saamgedrom. Hulle staar op na haar. Hulle lag vir haar … hoekom? Dan besef sy met ’n skok dat sy halfnakend is! Geen kardoesbroek om haar skaamte te bedek nie! Sy probeer naarstiglik om die bostuk wat sy aanhet af te rem, maar dit help nie. Daar is ’n sluier oor haar gesig – hoekom, weet sy nie. Sy probeer dit afhaal. As sy net die sluier om haar onderlyf kan draai … Maar die sluier is verstrik in haar hare. Sy moet probeer wegkom! Omdraai! Die trappe opstorm! Sy swaai om, maar kom nie verder nie, want Larry Waleski versper haar weg. Sy goudgestopte tande sit soos haelbeskadigde mieliepitte in sy grynsende mond. Hy hou ’n pen en papier na haar toe uit. Sy stem eggo demonies.

“Jy kan aanbly, miss Deborah. Ek en jy op Sorgenfrei … Ek sal vir jou mooi goedjies koop … my maîtresse … housekeeper, as jy wil …”

Sy wil weghardloop, maar dis asof haar voete skielik vasgeanker is. Om haar drom mense nou skielik saam: John Digby en dorpenaars. Anna Malan en haar drie vet dogters is daar. Alet, die oudste, fluister agter haar kantmoffie in die oor van haar suster – die een met die nek vol rolle vet. Hulle lag smalend en wys na haar kaal bene. Sy kyk af en tot haar afgryse sien sy waarom hulle lag. Bloed stroom by haar bene af.

John Digby skud sy kop minagtend. “Dis soos sy is,” sê hy neerhalend. “’n Onverfynde barbaar. Maar Larry Waleski sal haar regsien!” Hy lag spottend.

Sy voel ’n hand op haar skouer en kyk om. Dis Waleski. Ook hy het nou geen klere aan nie. Sy buik peul wit oor sy bene … Sy bene! Hy het die bene van ’n bok! ’n Sater, soos sy hulle gesien het in haar Latynse boeke. Hy kom nader aan haar. Die oumansweetreuk in haar neus wil haar laat opgooi. Sy probeer wegkom, maar hy het haar reeds vas aan die arm beet.

“Kom, kom, miss Deborah. Jou stiefpa het jou vir my gekoop … Kom!”

“Nee!” Deborah ruk wakker. Sy is natgesweet. Verdwaas vee sy met haar hand oor haar droë lippe. Waarom het dit haar so ontstel? Dit is tog maar net ’n droom. Maar die ongedurigheid wil nie wyk nie. Sy staan op, loop na die venster en skuif die raam op. Die nagwind is koel, byna koud teen haar warm gesig. Dit streel haar ontstemde gemoed.

Tussen die takke van die akkerboom wat voor haar kamervenster groei, merk sy die eerste lumier van die komende dag. Van nou af sal elke dag hier op Sorgenfrei vir haar ’n afskeidsdag wees. John Digby het haar met die verkoop van die plaas kaal gestroop.

Skielik skiet ’n gedagte haar te binne, ’n gedagte so duidelik, so vanselfsprekend dat sy wonder waarom sy nie voorheen daaraan gedink het nie. Met absolute sekerheid weet sy wat haar te doen staan.

Die newelrigheid van die nag hang nog gryserig oor die plaaswerf. In haar pa se werksklere geklee en met sy slagtersvoorskoot onder die arm, kry Deborah koers verby die skure. Sy merk van die plaaswerkers saamgedrom om die werfbakoond, waarin die kole van die askoekvuur verwelkomend gloei. Die geur van koffie hang in die lug. Hans-Kaap sien haar eerste en loop haar tegemoet.

“So vroeg op en uit, kleinnooi?”

Deborah knik kortaf. “Daar is baie wat vandag gedoen moet word, Hans-Kaap! Sodra julle klaar is, moet julle die skape bo uit die bergkampe aankeer.”

“Nooientjie bedoele nou …?” vra hy half uit die veld geslaan.

“Julle moet die skape, almal wat myne is, aanjaag na die slagplek.”

Sy merk duidelik die ongemak op sy gesig.

“Ek neem die verantwoordelikheid op my, Hans-Kaap. Julle gaan my skape op my bevel slag.”

“Algar?” vra hy, konsternasie in sy stem.

Deborah knik stroef. “Voor vanaand moet alles wat aan my behoort, geslag wees en die velle ingesout. Ons sal hulle oopspalk in die bergskuur, waar dit koeler is.”

Van die ander drom nou ook om haar en Hans saam. Sy is bewus van die spanning onder hulle. Om dié tyd van die jaar op so ’n groot skaal te slag, is beslis ’n waagstuk; sy weet hulle wonder waarskynlik of sy van haar kop af is. Dis weer Hans-Kaap wat die gemeenskaplike onrus verwoord.

“Met permissie, nooi Deborah, die wind staan half verkeerd om nou te wil slag!”

“Dit weet ek, maar ek het nie ’n ander uitweg nie, ek moet die kans waag.”

Sy draai om en loop na die bakoond waaruit die geurige reuk van die askoek opwalm. Sy vat die vurkstok en lig een uit. Dis nog nie heeltemal gaar nie, maar sy is rasend honger. Versigtig, sodat sy nie haar mond verbrand nie, vat sy die eerste hap. Agter haar probeer Hans-Kaap half pleitend wal gooi.

“Ja, ’skies laat ek nou vra, nooigoed, maar ek reken daar is ampers vierhonderd ooie en hamels wat nooientjie s’n is …”

Deborah knik. Sy ken elkeen van haar geliefde skape. Haar kudde wat sy oor die jare opgebou het is, naas die perde, haar grootste liefde, en sy het hulle almal naam gegee, van die ou hamels af tot die nuutgeborenes wat met wankelrige beentjies om hulle ma’s se geswolle uiers rondsteier vir melk.

“Vierhonderd-en-tien, saam met die lammers wat laas maand aangekom het.” Sy slinger die halfgeëte askoek in die kole. Die gedagte aan wat voorlê, het summier die kos in haar keel laat vassteek.

“En die vleis? Wat van die vleis, nooientjie?” vra April, terwyl sy vereelte hande aan sy hoed pluk.

Hulle weet nie, besef sy met deernis. Behalwe vir Ma-Fytjie, weet die mense van Sorgenfrei nog nie dat die grond onder hulle uitverkoop is nie. Sy is hulle ’n verduideliking verskuldig. Sy soek na woorde terwyl sy vir haar koffie in een van die stroopblikbekers skink.

“Ek was gister op die dorp. Ek het met ou meneer Willemse gaan praat om te hoor of daar nie ander uitweg is nie … Hy … my ma se man, John Digby, het Sorgenfrei verkoop aan Larry Waleski,” sê sy uiteindelik saggies.

“Ag liewe Heretjie, maar dit kan mos nooit wees nie, my mooinooi – dis dan ons plaas!” kerm April verwese.

“Ek het ook so gedink, April, maar ek was verkeerd.”

Haar oë soek oor die bevange gesigte in die kring om haar.

“Ek weet die meeste van julle hoef nie bang te wees nie. Waleski is nie ’n boer nie. Ek glo hy sal maar te bly wees as julle wil aanbly.” Die son breek deur die wolke wat laag oor hulle hang en baai die werf in ’n onheilspellende, onaardse lig. “Met ons is dit anders. Ons sal moet weg. Daarom moet daar vandag geslag word. Ek wil die velle so gou moontlik Baai toe neem om te verkoop,” sê Deborah stil. “Julle moet saam met my bid dat dit nie begin reën nie.”

“Maar wat maak ons met al die vleis, nooi?” herhaal Hankies April se vraag.

“Ma-Fytjie en Toefie-hulle sal maar moet bontstaan en soveel verwerk as wat hulle kan, vir julle gebruik ook. Wat oorbly kry die mense van die onderdorp. Julle sal weet waar die nood die hoogste is.”

Sy beskut haar oë teen die son wat nou in felheid toeneem. Dit moet reeds ná sesuur wees.

“Ons moet aan die werk spring. Voor sononder moet die velle gespan wees!”

Die soet reuk van bloed hang verstikkend oor die slagplek onder die groot koeltebome. Deborah voel ’n tamheid in haar rugsenings toe sy die blêrende hamel kniehalter en hom omtrek. Hoeveel het sy al keelaf gesny? Sy het opgehou om te tel. Haar geoefende hand vind die nekslagaar, soos haar pa haar geleer het, om die dier die meeste lyding te spaar.

Sy knyp die aar ferm tussen duim en voorvinger voordat sy met een vlymskerp haal van die mes die skaap se keel oopsny. Bloed spuit met ’n boog uit die nek uit, maar dis eers toe sy aan die laaste rukbewegings met sekerte weet dat die skaap wel dood is, wat sy Hans-Kaap en sy twee oudste kinders toelaat om oor te neem vir die afslag.

Sy kom stram orent om haar been- en rugspiere te rek. Nog ’n halfuur voor die drie-uurrustyd. Teen vyfuur behoort hulle klaar te wees, dink sy, en vee haar bebloede hande aan die voorskoot af. Dan tel sy weer ’n nuutgeslypte mes op vir die volgende van haar kudde wat reeds ingekeer word.

Hoe is dit moontlik dat sy tot nou toe deur die dag gekom het? Dat sy die een ná die ander van haar skape kon slag sonder om self dood te bloei? Want elke keer wat die lem ’n keel oopgeruk het, was dit vir haar asof dieselfde lem in haar siel gedraai word. Miskien is dit die blote gedagte dat sy dié keer vir John Digby gefnuik het, sodat hy nie sy gierige kloue op haar skape ook sal kan lê nie, wat haar die krag gegee het om voort te gaan om skaap ná skaap te slag met ’n meedoënlose doelgerigtheid.

Teen vyfuur die middag word die laaste hamels ingekeer. ’n Koue wind uit die berg ruk aan Deborah se vlasblonde hare wat, net soos haar gesig en hande, met bloed bespat is. April kyk met ’n benoude gevoel na sy geliefde mooinooi. Haar gesig is darem altevol bleek.

“Missie Deborah …” probeer hy versigtig, “… die laaste ou skapies die kan óns mos maar doen … seblief, my mooinooi, loop jy nou en gaan maak vir jou skoon. As Ma-Fytjie vir jou so sien, sal sy ’n oorval kry!”

“Dis mý skape, April,” sê sy saggies. “Daarom moet ek by wees tot die laaste een geslag is.”

Die perdeman weerspreek haar nie, want op sy manier verstaan hy haar gevoel vir haar diere. Dis seker haar manier om hulle vir oulaas te eer, dink hy.

“Maak die hek oop!” beveel sy.

Die skaap steier die kampie binne. Sy bene word gesnoer en hy word opgehys. Goddank dis amper die laaste, dink sy moeg en tel die slagtersmes op.

Toe nog net een skaap oor is, hoor hulle naderende perdepote. Hulle sien hom eers toe hy agter die bome uit te voorskyn kom. John Digby spring van sy perd af en gee die teuels aan een van die kinders. Hy loop driftig nader terwyl hy met sy Engelse peits, wat hy sedert die troue tydig en ontydig dra, ergerlik teen sy duur stewels piets.

Deborah wag hom in, die slagtersmes nog steeds in haar hand.

“Wat de donder gaan hier aan!” bulder hy.

Die plaasarbeiders versteen. Niemand antwoord hom nie.

“Wie de hel het julle die reg gegee om my vee te slag?”

“Jóú vee?” Deborah loop op hom af.

Hy ruik die reuk van skaap en bloed aan haar soos sy nader kom en sien met walging haar besmeerde hande en voorskoot. Watter onheilige barbaar is die meisiekind nie!

“Het jy gesê jóú vee, John Digby?” Deborah se gesig is waswit; haar oë gloei onheilig. Die wind pluk aan haar weerbarstige hare. Sy tree weer nader aan hom, die mes steeds dreigend in haar regterhand geklem.

Sy herinner John plotseling aan ’n wraakgodin, die een of ander Nordiese Walkure. Hy wonder half onrustig of haar verstand nie miskien aangetas is nie, en tree vinnig terug toe sy nog nader kom.

“Die skape het aan mý behoort, John Digby. My pa het hulle vir mý gegee.”

“Dis deel van die lewende hawe van Sorgenfrei –”

“Sorgenfrei was ook myne, my erfgrond, tot jy gekom het en dit deurgetrek het met jou en Ma se brassery!”

“Hoe durf jy so met my praat! Waar is jou danige opvoeding? Jou moeder sal sterf van skaamte as sy moet weet hoe jy privaat aangeleenthede bespreek voor die plaasarbeiders!”

Deborah lag. Dis ’n droë, honende lag, veels te oud en te sinies om uit so ’n jeugdige, onskuldige mond te kom.

“Hulle, die arbeiders, soos jy hulle noem, is ook deel van dít wat jy verkoop het,” sê sy. “Geslagte lank was dit ook hulle geboortegrond. So, waarom mag hulle nie weet wat jy gedoen het nie?”

“Deborah, wees redelik. Ons gaan ’n nuwe toekoms in. Die opbrengs van die plaas is bestem om vir jou en jou ma –”

Sy gee nog ’n laaste tree nader aan hom en hy deins haastig terug. Die slagtersmes tik nou ’n ligte maat uit teen die palm van haar linkerhand.

“John Digby, jy het dit reggekry om my erfgrond van my te steel,” sê sy. “Maar jy sal nooit weer so ’n voorreg hê nie. Jy sal nooit weer iets van my afvat nie, verstaan! Die skape is myne. Wat ek vir die velle inkry is ook myne, en as jy my probeer verhinder of op enige manier in my pad kom, sal ek jou doodmaak.”

Haar toon is sag, maar John weet met ’n absolute sekerheid dat sy bedoel wat sy gesê het; dat sy hom sonder enige huiwering sal doodmaak, miskien slag soos sy haar skape geslag het, dink hy, skielik ongemaklik bewus van sy eie vrees. Hy is alleen. Die arbeiders is kop in een mus met haar en die slagplek is afgeleë. Sy palms begin sweet. Hy wend ’n laaste poging aan om sy verpletterde waardigheid te red.

“Die manne op die dorp is reg. Jy is van die duiwel besete, jou klein heks!” Dan swaai hy om na waar die kind sy perd vashou en lig homself haastig in die saal. Hy pluk die perd om en dawer weg sonder om weer om te kyk.

Deborah kyk af na die mes in haar hand, draai dan om en loop stadig terug na waar die werkers steeds versteen op haar wag.

Toe gee April sy droë gie-gie-laggie. “Jy’t hom lekker gebek, missie Deborah. Ek sweer sy totman het gekrimp soos ’n ou muis s’n!” April se aanmerking laat die manne skater van die lag – ’n noodsaaklike ontlonting van die spanning wat geheers het.

“Genoeg nou,” sê Hans-Kaap ná ’n rukkie streng. “Hy is nog missie Alisha se man … Komaan, die velle moet gespan word voor donker!” Hy bekyk die hemelruim. Daar is wel ’n paar wolke, maar die wind uit die berg is genadiglik te koud vir reën. Want as dit reën, sit hulle met vierhonderd vrot velle.