Читать книгу Die dao van Daan van der Walt - Lodewyk G. du Plessis - Страница 12

Ek het die ounooi uitgenooi om vir my te kom kuier, Kaspaas. Bedags. Dalk help sy my met die skrywery. Die duur vulpen wat sy my op my vyftigste verjaardag gegee het, lê in my hand.

Jan-Willem se vriend Wimpie het my in Kaapstad gehelp om ’n skootrekenaar te koop en my ’n bietjie touwys gemaak, maar ek reken ’n man moet letters met sy eie hand vorm wanneer hy op papier met sy verlede omgaan. Die dofste ink is duursamer as die helderste herinnering, sê meester Yang. Microsoft Word is ook nie gepas vir ’n brief aan ’n gestorwene in die hiernamaals nie.

Eers doen ek verslag van die daaglikse gebeure hier by die Tempel van Ewige Vrede.

Ek het vanmôre saam met die monnike tai ji gedoen. Gedurende die les het ’n klok by ’n geeldaktempel hoër op teen die berg gelui. Die nuweling-monnike wat op die trappies vir ons gesit en kyk het, het opgespring en in daardie rigting verdwyn. Die tai ji-monnike het ’n ry gevorm en, soos hulle aan die einde van ’n les maak, met hul regtervuis in hul linkerhand geslaan en hulle ook in dieselfde rigting gehaas.

Wat gaan aan?

Gebede, het meester Yang gesê.

Die monnike se bidstond het my hond se gedagte gegee, Kaspaas.

Is jy ’n Daoïs? wil ek van meester Yang weet.

Hy knik.

Is Daoïsme ’n godsdiens?

Hy beskou my asof hy my vir die eerste keer met klere aan sien. “Let’s carry on with the lesson.”

Selfs ’n gevalle Dopper probeer weer: “Is Daoism a religion?”

“Daoism is called Dào jiā in Chinese, meaning the School of the Dao, the School of the Way.”

Ons Doppers gee nie maklik bes nie. “Is Daoism a religion, Master Yang?”

“Dào jiā is a school of thought. Dào jià-o is a religion.”

“Jia en jiao,” sê ek, “’n o maak die verskil.”

“Ji-ā. Ji-ào,” korrigeer hy die toonhoogte waarop ek die woorde uitspreek. Die eerste ā hoog en die tweede à dalend.

“Which one do you follow?”

“Dào jiā.”

“So what’s so special about Dào jiā?”

“More than 2 000 years ago the Dào jiā school of thought sought a way to live and survive during the Warring States period, a time of constant strife in China when people lived daily in fear of death.”

Wat soek jy, ’n Daoïs, tussen die Boeddhistetempels?

“Let’s carry on with the lesson, Da Ni Eu.” Hy kom voor my staan, gesig na my toe, voete uitmekaar en lig sy arms stadig op.

Nou suur Daoïsme ook nog my spysvertering in. “What about tai ji, Master Yang? Is tai ji a religion?”

Meester Yang se arms hang in die lug. “Tài jí quán originated in Daoism and Buddhist monasteries. The long hours the monks meditated every day weakened them physically. Tài jí quán, which you Westerners call just tai chi, was developed to make them strong. Tài jí quán is a fist system based on the dynamic relationship between yīn and yáng …”

“Yin and yang is Greek to me …”

“Yīn is dark, yáng is bright. For a start, think balance, Da Ni Eu. The negative is dark, feminine. The feminine balances with the masculine. The masculine is positive, light. There is a balance between light and dark, positive and negative, and masculine and feminine. That is what it is all about, the principle of balance. Now stop talking.” Sy arms rys hoër.

“Master Yang …”

Sy arms vorm skouerhoogte ’n sirkel voor sy bors.

Selfs Doppers gooi handdoek in. Maar ek weet wat ek wou weet: my kop is op die Smal Weg na die hemel, my voete op die Breë Dao na die verderf en ek, my balans kwyt, is êrens tussenin.

Ek strek my arms en volg my meester se bewegings. Op en af. Op en af …

“Fàng sōng. Fàng sōng, Da Ni Eu. Relax, relax.” Hy laat sy arms sak, kom agter my staan en masseer my skouers. “You are too tense. Go for a walk.”

Dit was die einde van my les. Hy het omgedraai en met die monnik wat in die Tempel van Ewige Vrede diens doen, gaan praat. Ek het sy raad gevolg en gaan stap.

Orals op die berg is tempels en tempelkomplekse met mekaar verbind deur ’n netwerk geplaveide voetpaaie en steil trappe. Goedkoop arbeid is volop hier, Kaspaas. Die kommuniste laat nie stakings en optogte toe nie.

Die monnike saam met wie ek tai ji doen, bly nie by die Tempel van Ewige Vrede nie. Hulle woon in ’n ommuurde klooster hoër op teen die berg. Besoekers word nie daar toegelaat nie. Dié manne het versoeking oorwin. Hulle boer in hulle tempel en sê dag en nag gebede op en word met ’n plank geslaan as hulle aan die slaap raak. ’n Bastrom se slae dreun twee-uur soggens agter die kloostermure om hul opstaantyd aan te kondig. Klokke lui vir bidstondes en soggens en saans weerklink dit in die klowe soos die monnike hul gode aanroep.

Ek het om die kloostermuur geloop en op pad terug by die geeldaktempel ingeloer. Dié was volgepak met mans in okergeel klede, almal besig om in die lotusposisie voor ’n glimlaggende Boeddhabeeld te bid. Ek het besluit dis tyd om aan die gang te kom met my Historia en is terug na my sel toe.

Die Viagra-voorskrif was nog in my hempsak toe ek by die eetkamertafel aansit vir die tamatiebredie wat ek geruik het met my tuiskoms ná my kuiertjie by Elsie op Witklippieskraal. Die bredie is vetterig en ek stoot my bord eenkant toe.

Ragel kom staan in die deur met ’n pot koffie, ’n bekertjie kookmelk en ’n bak beentjies vir Kaspaas. Sy sit die skinkbord langs my Landbouweekblad op die tafeltjie onder die leeslamp neer.

“Wat is fout met my kos?” Sy tel my bord op en beskou die oorskiet. Kaspaas hou my fyn dop.

“Ek is nie honger nie.”

Sy kyk na my. “Jy lyk nie siek nie.” Sy brom iets wat klink na drankasem en sê: “As my kos nie goed genoeg is nie, Klei’baas, soek iemand anders om vir jou te kook. Een wat jou oorle’ se handskrif kan lees.”

Magrieta se portret staan reg teenoor my op die eetkamerkas. Ek kyk haar in die oë. Sy weet dis nie sy wat die resep uit Leipoldt se boek afgeskryf het nie. Dis in Elsie se netjiese skooljuffrouhandskrif.

“Jy kyk verniet vir jou oorle’.” Sy skink vir my ’n koppie koffie in. “Môre is jy die ene galsterigheid van hierdie pot koffie wat jy gevra het.”

Ek staan van die tafel af op en gaan sit op die leunstoel by die leeslamp. Kaspaas volg elke beweging. “Attention!” beveel ek. Hy spring op en kom sit penorent voor my stoel. Ragel pluk die vadoek van haar skouer af.

“Môre antwoord ek nie die foon nie,” sê ek.

“Askies?”

“As die dokter môre bel, sê vir hom ek is nie hier nie.”

“Moet ek vir jou lieg?”

“Wat skeel jou, Ragel?”

“Niks.” Sy skommel by die deur uit. In die gang hoor ek haar sê: “Michael is weer gerook.”

Voor ek met haar oor haar seun se daggaverslawing kan simpatiseer, sê Kaspaas: “Ieegg, ieegg,” en stamp met sy neus teen my been.

“Look me in the eye, dog.” Hy kyk vinnig na my en dan na die bak met bene. “Dag!” beveel ek. Hy weet hy moet my op Afrikaans groet, anders kry hy niks. Ek skud sy poot wat hy na my toe uithou, neem ’n beentjie en hou dit in my hand sodat net ’n puntjie tussen my duim en voorvinger uitsteek.

“Smile!” beveel ek. Hy trek sy lippe van sy tande af weg asof hy in hoopvolle afwagting vir ’n selfie poseer. Ek knik my kop. Hy neem die beentjie versigtig met sy voortande, slinger dit met ’n swaaibeweging van sy kop in die lug, vang dit, kraak dit tussen sy tande en sluk dit in.

“Good dog.”

Ek skuif agtertoe op my ongemaklike stoel. Die tromme slaan hard by die geeldaktempel.

Jy besef natuurlik jy was eintlik Jan-Willem se hond, Kaspaas. Hy het met jou op die plaas aangekom, soos met sy witmuise, malmokkies en mak duiwe. Terug by die koshuis het hy van sy diere vergeet en moes ek hulle versorg en dan maak die ounooi rympies oor my. Prulrympies. Wanneer sy uit haar literêre ivoortoring tree, was sy ’n kleppermanspoëet, vol knittelryme:

Eers was dit trippe trappe trone,

varkies in die bone.

Toe jou seuntjie groter was,

het jy steeds sy diertjies opgepas.

Ek het nie gekla oor die troeteldiere nie, nooit gemurmureer oor die giere van my blouoogseun nie, tot die dag dat hy tot die bediening moes toetree. Na daardie dag … Die dood het Magrieta weggevat en haar die skryf van treursange na daardie dag gespaar.

Dit was aan die begin van die lang vakansie aan die einde van sy eerste jaar op universiteit, die jaar van die ounooi se dood, dat Jan-Willem met jou op Ystervarkfontein aangekom het. Koos Steyn was dié dag dorp toe en het hom by ’n vriend gaan oplaai.

As ek my oë toemaak, sien ek die stofwolk agter die bakkie soos Koos die werf binnery, ruik ek die diesel. Toe hy stilhou, het jy en jou nuwe baas uit die bakkie gepeul.

“Middag, buurman. Van waar dié brak?” Die swart hond het ’n lang neus en bruin kolletjies bokant sy oë.

Koos wys met sy hand na Jan-Willem.

“Dis ’n dobermann, Pa. ’n Dobermann-pinscher. Hy is opreg.”

“Met ’n lang stert en hangore?”

“’n Mens sny nie ’n hond se stert en ore af nie. Dit maak inbreuk op sy regte.” Die plaashonde kom belangstellend nader. Met uitgestrekte nekke probeer hulle aan die metafoor vir diereregte ruik. Dié het sy sitvlak plat op die grond, sy kop onder Jan-Willem se hand.

“Siebie! Siebie!” roep ek. Die hond steur hom nie aan my nie.

“Bartholomew verstaan nie siebie, siebie nie, Pa. Hy’s Engels grootgemaak om vinniger op ’n hondeskool te leer.”

“Op Ystervarkfontein praat ons nie Engels nie.” Ek kyk na Koos wat besig is om sy pypsteel met ’n hoenderveer skoon te maak. “Wat sê jy van die gedoente?”

“Ek kuier lekker,” sê hy en gee vir Ragel die sak inkopies wat hy van die dorp af saamgebring het.

Sy sit die sak op die grond neer, verwelkom Jan-Willem met ’n drukkie en vryf die hond oor sy rug: “En dié mooie gediertetjie?”

“Wát is die hond se naam?” vra ek.

“Bartholomew, Pa.” Hy aarsel. “Bartholomew Kitchener Messerschmitt.”

“Kitchener?”

“Dis sy middelnaam. Registrasienaam.” Jan-Willem vat aan sy oorlel. “Kitchener is net ’n naam, Pa”

“Jou oumagrootjie en die kinders het onder die bosse gelê en kyk hoe Kitchener se gespuis hulle huis afbrand, hulle kleinvee se pote vasbind en met perde uitmekaar …”

“Wat daarvan?”

“Geen Engelsman met die naam Kitchener slaap in een van my hondehokke nie.”

“Bartholomew kan voor my bed …”

“Honde hoort op die werf.”

“Daan,” paai Koos. “Dis net ’n hond.” Hy draai na Jan-Willem toe. “Gee hom ’n bynaam.”

Dis ’n eerbare uitweg. “Voortaan heet jy Kaspaas,” sê ek vir die hond.

“Kaspaas is nie ’n mooi …”

“Kitchener ook nie, Jan-Willem, en Bartholomew is net so ’n gruwel in die oë van die Here soos Kitchener.”

“Dis tyd dat ek huis toe gaan, Elsie wag,” sê Koos. Hy klop sy pyp uit teen sy skoen se hak en klim in sy bakkie. In die ry leun hy by die venster uit. “Tant Elsie het vir jou ’n sjokoladekoek gebak, ou seun. Kom drink vanmiddag koffie. Bring jou pa saam. Daar is koeksisters vir hom. En dan kom stel jy jou hond voor aan Generaal.”

Kaspaas Bartholomew Kitchener Messerschmitt van der Walt, my dierbare hond, jy was aan my sy op sterbelaaide aande wanneer die winde dor oor Ystervarkfontein se kliprantjies waai. Tot jou dood toe was jy my vriend. Snags het jy in jou krakende bamboesmandjie voor my bed geslaap. Bedags was jy ’n verskrikking op die werf. Eers het jy Ore, Boggom en Voertsek, die plaashonde, doodgebyt, en daarna die katte, Poplap en Fielies. Jou enigste dierevriend was Generaal, die rifrug op Koos en Elsie se plaas. ’n Dapper hond soos jy.

Die aand toe die slang my ná die tamatiebredie verlei het, elf jaar, sewe maande en twaalf dae na die ounooi se dood, het jy aan my voete gelê ná jy jou skaapbeentjies afgesluk het. Ragel is met die bord oorskietkos kombuis toe. Ek het Mozart se Kroningsmis in die CD-speler se gleuf gedruk, nog ’n koppie koffie ingegooi en weer opgekyk in die ounooi se oë en toe weg, hoër op, na die portrette teen die eetkamermuur. My oorlede pa en ma se troufoto was daar en myne en die ounooi s’n, hare toe sy haar meestersgraad gekry het en ’n rits foto’s van Jan-Willem van sy doekdra-dae af tot sy laaste jaar op universiteit, waarna daar geen foto’s meer van hom was nie, niks, net die kaal muur. My kleinseun se foto kon die verhaal van die Van der Walts van Ystervarkfontein verder vertel het, maar dié was daar ook nie. Ek sou die kleinding se portretjies hang langs die standerdvyf-foto van sy pa, das skeef, skoolbaadjie se knoop in die verkeerde gat, of by die foto van die hoërskool se eerste rugbyspan: in die middel van die voorste ry, my seun, die kaptein, breëbors tussen die ander bulletjies, gespierde Boerseuns. Soos jong olyfboompies sit hulle daar om die vrug van my lendene.

Ek is ’n oupa sonder ’n kleinkind, Kaspaas. Ek het daardie aand weer gewens my seun wil trou. ’n Vrou sou hom regsien, het ek gedink. ’n Pa raak onrustig as sy seun so lank sloer. Die man was toe al byna 32 jaar oud. Daar was nie fout met hom nie; hy het na meisies geloer as hy dink ek kyk anderpad. In dié sondige ou wêreld is ’n ouer maar bekommerd. Wat as hy ’n anderskleurige vrou loop staan en vat? Ek wil nie my medelandsburgers te na kom nie, Kaspaas, maar ek droom oor my kleinkind, ’n seuntjie met ’n blonde koppie en sy oupa se blougrys oë. My klein Danie. Oupa se aapstert!

Toe het ek deur die Landbouweekblad begin blaai op soek na die “Opsitkers”.

Van haar plek op die kas het die ounooi my dopgehou. Sy het nie geweet dat ek en jy dokter toe was nie. Ek het opgestaan en wou net haar gesig na die muur toe draai, toe jy vir my knor. Ek onthou dit goed. Miskien wou jy nog ’n beentjie hê, maar ek onthou jou knor asof jy my gedagtes daardie aand kon lees. Jy was ook soms siende soos meester Yang. Ek het nog net beplan om vir ’n paar dae van die plaas af weg te gaan, dan het jy met sulke droewige tjankies in jou mandjie geklouter en geweier om weer daar uit te klim tot die dag dat ek wegry.

Ek het mooi na die ounooi se portret gekyk, na die glimlag in haar oë, asof sy my op die een of ander kattekwaad betrap. “Ai, Magrieta,” het ek gesê, “ek sal nooit jou gesig in die hoek druk soos Kitchener se medepligtige Milner met ons Boerekinders gemaak het nie.” Ek het haar portret geneem en dit in die linnekas gaan toemaak, gesig na bo, sodat sy nie versmoor nie.

Toe vryf jy aanhoudend met jou pote oor jou neus. Ek het vir jou nog ’n hand vol beentjies uit die yskas gaan haal, my koffie klaar gedrink, ’n ruk lank koppie in die hand gesit, en dit toe omgedraai. Die woorde Noritake Progression China Japan Pearl White was na al die jare nog leesbaar.

Ek en die ounooi het op ons wittebrood ’n dosyn van dié koppies gekoop. En ’n teepot, ’n koffiepot, ’n suikerpotjie en twee bekertjies, een vir melk en een vir kookwater as die tee te sterk getrek was. Toe sy dood is, was nog net die koffiepot oor, twee of drie koppies en een melkbekertjie. Ná my vaderbeker gebreek het, het Ragel geweet ek drink my koffie net uit een van dié koppies.

Ek onthou asof dit gister was hoe ’n brulpadda by die ounooi se visdam begin kwaak het toe ek die koppie terugsit op die piering, opstaan, die musiek afskakel en vir jou sê: “I need to have a talk with the late mistress of this house.”

Die gras langs die voetpaadjie na die begraafplaas was nat teen my enkels, jou snoet klam in my hand. Die hemel so helder daardie nag, die uitspansel so naby, ek moes koes of ek het my kop teen ’n ster gestamp. By die begraafplaas se hekkie het ek gaan staan, opgekyk en geluister hoe die Here tussen die sterre asemhaal. Ek het my hand waarmee ek aan hulle wou vat, teruggetrek en in my broeksak gedruk en my knipmes vasgehou.

Rex caelestis, factor coeli et terrae, het ek geprewel, maar jy het, weens jou gebrekkige skoolopleiding tussen die Engelse, nie my woorde oor die Skepper wat die hemel en aarde geskape het, verstaan nie. Die maan het rooi oor die rantjies opgekom. Twee jakkalse het droefgeestig anderkant die fontein met mekaar gesels. Die volstruise het onrustig in hul kampe rondgetrap. “As ek Noag was,” het ek vir jou gesê, “het ek die jakkalsmannetjie en sy wyfie in die vloedwater versuip.”

Toe ek die begraafplaas se hekkie oopmaak, hoor ek dié stem: “Jy soek witvoetjie by jou vrou se graf omdat jy weer wil gaan vry, Daan van der Walt.” Vir die tweede keer daardie aand het ek my hand teruggetrek en in my broeksak gedruk. Ek het omgedraai en huis toe geloop, die ounooi uit die linnekas gehaal en haar op die buffet neergesit, ’n koeksister in die spens gaan eet en vir jou ook een gegee. Na ek die stroop van my hande afgewas het, is ek terug eetkamer toe.

“Jy is net bygelowig, Daan,” het ek gesê en by die leeslamp gaan sit. “Voor die doodsengel op jou skouer tik, wil jy nog ’n Kaapse draai om die boom van kennis van goed en van kwaad gooi. Jy is ’n man, nie ’n klip nie. Gedra jou soos ’n man.”

En daar lê die “Opsitkers” toe oop voor my.

Miskoekie van Prieska soek ’n man met vuur, lees ek.

’n Vroumens is ’n ander ding. As die vuur vlamvat, die miskoek begin rook, dan sê sy mans het net één ding op die brein, wil ek vir Kaspaas sê wat die koeksisterstroop vir die soveelste maal met sy pienk tong van sy lippe aflek, maar voor ek vlamvat en miskoek kan vertaal, val my oë op: Eensaam van Upington. Eerlike en opregte wewenaars met konserwatiewe waardes wat nie rook of drink nie, gesoek deur kuise, gelowige weduwee, 52, 1,65 m, 95 kg, AGS. Hou van alles wat mooi is.

95 kilogram! ’n Rubensmodel op ’n AGS-kerkbank. Die AGS is nes die wederdopers en deesdae se ander springmielie-godsdienste wat onder die erediens hande klap en gees vang.

“You know, Kaspaas, dit wemel nou van Gatjieponner-gemeentes met lawaaipompers, kitare, tromme, luidsprekers en wat nie al nie in die huis van die Here. Popmusiek en heupgeswaai voor Godsaltare klink vir my na Satan wat met groot gedruis appels steel in die Paradys.” Kaspaas lê op die naat van sy rug. Daar is nie genoeg Engels in die sin dat hy verstaan wat ek sê nie. “Sorry, my dog, ek kan nie godsdiens in Engels vertaal nie. Maar laat ek vir jou mooi vertel: die Here kom in stilte. Lawaai, en Hy vlieg by die kerk se vensterrame uit, weg van die aarde af reguit terug hemel toe. Geen wonder ál meer mense dink God is dood nie. God is nie dood nie, Kaspaas, Hy is met rumoer die kerk uit geboender.”

Ek stoot my bril op my voorkop. “Daan van der Walt soek vaste spyse in die geloof, melk is vir babas. Ek lees in die koerant dat bollings Boeremans op hul knieë saamkoek in ’n sokkerpawiljoen vir ’n kitsbekering. Dan ry hulle huis toe in hul stowwerige bakkies, gaan sit voor die TV met ’n bier in die hand en kyk rugby, later die aand tugtig hulle hul vrouens wat nie aan hulle onderdanig is soos die apostel Paulus uitdruklik vir hulle voorskryf nie. Dieselfde kêrel, die prediker, het glo vir derduisende van dié mans gesê: ‘Give a clap for the Lord.’ Clap for the Lord, Kaspaas. Dis die Here, wie se naam jy nie ydellik mag gebruik nie, wat die clap moet kry.”

Dis hoog tyd dat Jesus weer met ’n sweep onder die spul inklim.

Kaspaas nies drie keer en Goliat, die rooiskeen-volstruismannetjie, brul in die kamp by die broeiwyfies. Ek staan op en kyk deur die venster. Die maan sit soos ’n klont plaasbotter bokant die sipresse langs die kerkhof.

Terug in my leunstoel gly my blik af langs die kolomme. Hier en daar tel ek woorde op: hou van kosmaak, lief vir kinders, groen oë. Soms maak ek met my duur verjaardagpen ’n kruisie langs ’n advertensie.

My blik steek vas: Boerseun, W/E, SA/SL, GSOH, LTR, cute, 21, 1.8, 70, soek vriendskap met ouer man. Plaasboere welkom.

“Wat soek die bulkalf in die kraal vol droë koeie, Kaspaas? Nogal cute ook, die seun.”

Geskeide Vroutjie vra: Wat het van die ware manne geword?

Ek stoot die tydskrif onder die lamp se ligkring uit, leun agtertoe in my stoel en beskou die plafon. Is nie een enkele vrou lus vir ’n koeksister en ’n stukkie melktert op ’n Sondagmiddag nie? Waar het Pandora haar dosie verlê? Wat het van Eva met haar Granny Smith geword?

Kan lekker kos maak en hou van dans, sien ek uit die hoek van my oog.

Doppers en skilpaaie dans nie. Ons eie kerkvader Totius het so gesê en hy was nie ’n vrugtedief nie.

W/E, SA/SL, GSOH. Almal hoofletters. Nie een van die vrouens gebruik kodes nie. Is die mannetjie ’n bokryer?

Sooibrand kruip van die krop van my maag af op in my bors. Dis hoe koeksisters met ’n man maak.

Ek skryf drie briewe: twee aan weduwees en een aan ’n geskeide vrou. Ek is skrikkerig vir laasgenoemde soort vrouens. ’n Donkie stamp hom net een keer teen ’n klip, maar ’n mens herhaal sy foute.

Ek pak die briewe op ’n stapeltjie bo-op die Viagra-voorskrif, staan op, skakel die eetkamerlig af en stap kombuis toe. Ek maak die yskas se deur oop, suig ’n slukkie kondensmelk uit die blikkie agter die groot bottel agurkies, maak my bekertjie vol water vir my mond wat droog word in die nanag en kyk oor die verlate werf uit. Die maan dryf in Kaspaas se waterbak. Môre lek my hond se pienk tong maanwater.

Ek loop terug na die eetkamer, skakel die lig aan en skryf ’n kort briefie aan Boerseun. Ek wil weet wat beteken die geheime kodes.