Читать книгу Депутат чаклар бар иде / И мы были депутатами - Роберт Миңнуллин, Роберт Миннуллин - Страница 29

(Казан шәһәр Советы сессиясендә ясаган чыгыш)

Без барыбыз да Казан кешеләре. Без барыбыз да шушы Казанда кайныйбыз. Шуңа күрә биредә барысы да уч төбендәге кебек күренеп тора. Яхшысы-начары да, эшләнгәне-эшләнмәгәне дә, матуры-ямьсезе дә, төзеге-җимереге дә бердәй күренә. Ерак провинциядәге авылларны, районнарны без күреп тә бетермәскә мөмкин, андагы эшләргә объектив бәя дә бирә алмавыбыз бар. Әмма Казан ул көзге кебек. Биредә инде бернәрсәне дә яшерә алмыйсың.

Дөресен әйтергә кирәк, Казан соңгы вакытта шактый нык үзгәрде. Әйбәт якка үзгәрде. Тагын да дөресрәк итеп әйтсәк, үзгәрә башлады. Казандагы мәдәни тормыш та җанлана төште. Акча юк дип күпме генә зарлансак та, мәдәни чараларның сыйфатлары күзгә күренеп яхшыра, төрлеләнә, халык арасында аларның популярлыгы үсә. Биредә «Казан» милли мәдәният үзәген аерым телгә алып китәсем килә. Чөнки Ринат Закиров җитәкләгән бу үзәк Казанның татар мәдәни тормышында кискен борылыш ясады, бик күп принципиаль яңалыклар алып килде. Сынлы сәнгать күргәзмәләрен оештыруда, музей эшләрен җанландыруда, татар эстрадасын күтәрүдә, массакүләм мәдәни чаралар уздыруда бу үзәкнең роле әйтеп бетергесез зур. Андагы хезмәткәрләр кызыклы, заманча идеяләр белән яшиләр. Аларга ярдәмне кызганмаска кирәк. Алар – Казандагы мәдәни сәясәтне булдыручылар һәм тормышка ашыручылар. Казанда татар сәнгате, чыннан да, күпмедер дәрәҗәдә күтәрелеш чорын кичерә. Мәдәни Казан бүген Россиянең бер гади провинциясе түгел, ә чын мәгънәсендә Санкт-Петербург кебек шәһәрләр белән ярышырлык культура үзәгенә әверелеп бара. Без торган саен ныграк Европа культурасына якынаябыз. Дөресрәге, бүгенге рус культурасы, Европа культурасы безгә үзе килә. Бу бигрәк тә музыка һәм театр сәнгатендә сизелә. Казан үзе дә тышкы кыяфәте белән, әгәр мәчетләрне исәпкә алмасак, европалашып бара шикелле. Кызганычка каршы, Казан әле татар шәһәре булудан бик ерак тора. Бу бик күп факторларга бәйләнгән… Ул – махсус сөйләшүне таләп итә торган тема. Бауман урамын гына алып карасак та, шул ук әйбер күзгә ташлана. Миллилекнең эзе дә юк анда хәзер. Элек, әйтик, менә дигән «Татар ашлары йорты» бар иде. Милли горурлыгыбыз иде ул. Киләчәктә анда, чын булса, корея ризыклары рестораны эшли башлаячак. Кореялыларның нәрсәләр ашаганын без инде яхшы беләбез. Бака, елан кебегрәк ризыклар… Үзеннән-үзе «җаны теләгән елан ите ашаган» дигән татар мәкале искә төшә. Ә элек бит анда Казанның, татарның бөек кулинары, аш-су остасы Юныс Әхмәтҗанов эшләде. Министрлар Кабинетының махсус карары белән элекке «Татар ашлары йорты» бинасына Юныс Әхмәтҗановка мемориаль такта куелырга тиеш. Әгәр, чыннан да, корея ресторанына әйләнеп, аңа әлеге такта куелса, Юныс абыйның рухы рәнҗемәс микән? Хәер, аны әле куярга җыенучы да юк шикелле. Иң матур бер урамга Юныс Әхмәтҗанов исемен бирү турында да уйлаучы юк әлегә. Гомумән алганда, Казан урамнарына татарның күренекле шәхесләренең исемнәрен бирү бик авырлык белән бара. Казанны әле һаман революционерлар, большевиклар басып алган килеш. Шундый ук революционер Бауманга кире әйләнеп кайтсак, ул урамның күрке, – әлбәттә, Матбугат йорты. Анда 30 нчы еллардан бирле китап нәшрияты, Язучылар берлеге, газета-журналларыбыз, Тукай клубы урнашкан иде. Анда дистә еллар дәвамында рухи тормышыбыз кайнап торды. Ул – милли культурабыз һәйкәле, татар халкының рухи дөньясында зур роль уйнаган урын. Соңгы вакытларда аны байларга сатып җибәрү турында сүзләр йөри башлады. Әгәр ул хак булса, Бауман урамындагы татарга мөнәсәбәте булган бердәнбер бина юкка чыгачак дигән сүз. Безнең бу өлкәдә бердәнбер юанычыбыз, – мөгаен, «Иске татар бистәсе» тарихи-мәдәни тыюлык оешудыр. Күптән түгел бу хакта зур сөйләшү булды. Бәлки, чыннан да, ул бистәдә татарның рухын саклап калып булыр?

Әлбәттә, культура өлкәсендә күп эшләнә. Сынчы Бакый Урманче музее ачылды. Белүемчә, Илдар Зариповның шундый ук музей-студиясе ачылырга җыена. Рәссамнар өчен иң куанычлысы: әле күптән түгел генә Министрлар Кабинеты карары белән остаханәләргә күптән көтелгән льготалар бирелде. Рәссамнарга кагылгач, шуны да әйтми булмый: безгә Казан художество училищесын үзенең тарихи бинасына кайтаруны, һичшиксез, тизләтергә кирәк. Шул чакта Казанда художество академиясе ачу турында да сүз йөртә башларга мөмкин булыр иде.

Безне борчыган проблемалар, билгеле, күп. Мәсәлән, Казан китап чыгару, китап бастыру, китап тарату өлкәсендә бервакытта да ныклап шөгыльләнмәде, фәкать республика оешмаларына гына ышанып ятты. Хәзер дә шул ук хәл дәвам итә. Минем Казандагы бик күп китапханәләрдә булганым бар. Татарча китаплар юк дәрәҗәсендә. Бу мәсьәләдә Казан башка шәһәрләрдән бик күпкә калыша. Музейларның, китапханәләрнең, музыка уку йортларының яртысыннан күбрәгенә капиталь ремонт кирәк. Аларның күбесе авария хәлендә. Балаларыбыз шөгыльләнә торган урыннар да кими. Хәзер гади халык баласы художество һәм музыка мәктәпләрендә укый алмый. Аларда киләчәктә бай балалары гына укый алачак. Ни өчен дисәң, укыган өчен түләү дә, ата-аналарның ризасызлыгы да көннән-көн арта бара. Ата-аналар Дәүләт Советы комиссиясенә дә берничә тапкыр мөрәҗәгать белән чыктылар. Гомумән, комиссиягә Казаннан төрле сораулар, мөрәҗәгатьләр белән килүчеләр җитәрлек. Бигрәк тә төзелеп бетмәгән һәм озак елларга сузылган культура объектлары проблемасын хәл итәргә кирәк. Мәсәлән, узган елда шундый ундүрт культура объектының икесе генә вакытында төзелеп эксплуатациягә тапшырылуы бу проблеманың, чыннан да, бик җитди булуы турында сөйли.

Мине бигрәк тә татар теленең Казан шәһәрендә гамәлгә керү-кермәве борчый. Сез инде, коллегалар, бик җитди, шул ук вакытта шактый бәхәсләр дә тудырган Программа да кабул иткән идегез. Әгәр дә ул, чыннан да, эшләсә, татар теле чын мәгънәсендә Казан эчендә дәүләт теле булачак. Әмма эшләрме ул Программа? Менә монысы инде зур сорау. Дөрес, быелгы бюджетның, ишетүемчә, 1 проценты телләр турындагы Законны тормышка ашыру өчен тотылачак. Әгәр бу үтәлсә, гениально булачак. Ләкин ул мең төрле сәбәп табылып үтәлмәскә дә мөмкин, һәрхәлдә, без әлегә ул бюджет үтәлер дип ышаныйк. Мине куандырган тагын бер әйбер булды. Ул да булса Милләт эшләре буенча хакимият каршында аерым бүлек төзелү. Без, сессияләрдә күпме күтәреп тә, республика күләмендә шундый структура төзи алмадык. Ә сез булдырдыгыз! Ул үз вазифаларын үтәр, кәгазьгә күмелеп калмас дип ышанам.

Гомумән, шуны онытмасак иде: Казан ул – үзе бер дәүләт, үзе бер республика. Теләсә, ул барысын да эшли ала. Әгәр Казанда культурага игътибар зур икән, әдәбият-сәнгатьнең дәрәҗәсе югары икән, Татарстанның, гомумән, татар халкының да культурасы югары булачак. Әгәр Казанда татар теле дәүләт теле булып өлгерә икән, Казан чиновниклары, дәүләт хезмәткәрләре татарча сөйләшә башлый икән, Казан мэриясендә эш кәгазьләре татарча да языла башлый икән, телләр турындагы Закон тулысынча үтәләчәк. Ни генә булмасын, Казан йә гаепле, йә үрнәк була. Без барыбыз да Казанны күзәтәбез, Казаннан көтәбез. Казанның тарихи, милли һәм мәдәни миссиясе шундый.

1999