Читать книгу Депутат чаклар бар иде / И мы были депутатами - Роберт Миңнуллин, Роберт Миннуллин - Страница 31

(Министрлар Кабинеты утырышында ясаган чыгыш)

Көн тәртибенә куелган әлеге мәсьәлә «Татар телендәге теле-радиотапшыруларны саклау һәм үстерү буенча Татарстан Республикасы Хөкүмәте тарафыннан күрелүче чаралар турында» дип атала. Бу проблеманы без инде соңгы елларда берничә мәртәбә күтәрергә мәҗбүр булдык. Берике тапкыр сессияләребезнең көн тәртибенә керттек, парламент тыңлаулары уздырдык, үзебезнең комиссия утырышларында тикшердек. Хәтта эксперимент рәвешендә бара торган яңа «телесетка» дигән программаны өйрәнү өчен, махсус комиссия дә төзелгән иде. Радио-телевидение – бүгенге көндә, чыннан да, рухи тормышыбызда, милли-сәяси тормышыбызда иң зур роль уйный торган өлкәләрнең берсе. Вакытлы матбугатның тиражы көннән-көн кими, китап укучылар сирәгәя. Кино, театр, китап һәм газета-журналларны да акрынлап телевидение һәм радио алыштыра бара. Телевидение исә, гомумән, монстрга әверелде. Аны хәзер уңай якка да, тискәре якка да файдаланырга була. Ә инде бөтен каналларның да тапшыруларын бергә җыеп караганда, аңыбызга тискәре яктан тәэсир итүче, аңыбызны агулаучы тапшыруларның күбрәк булуын күрербез. Мин бигрәк тә балаларны кызганам. Кайчагында бөтен педагогик коллективларның, ата-аналарның, балалар язучыларының еллар буе алып барган изге эшләрен бер юньсез тапшыру берничә минутта юкка чыгара. Андый үтерешкә, көчләүгә, порнографиягә корылган, әхлак кануннарына сыймый торган йөзләгән тапшыру агрессиясе балаларыбызның аңын томалый. Әйткәнемчә, алар күп, алар бөтен каналлардан да безгә пычрак аталар. Ә Татарстан радио-телевидениесе аларга каршы тора алмый. Беренчедән, тапшыруларның вакыты һаман да артмый. Икенчедән, тапшыруларның сыйфаты техник яктан да, професиональ яктан да, нигездә, түбән килеш кала бирә. Мәгълүматлардан күренгәнчә, ГТРКда татарча телевизион тапшырулар 55 икән. Ләкин бу дөреслеккә бик үк туры килеп бетми. Чөнки кабатлаулар белән генә тутырылган процент ул. Кайбер тапшырулар икешәр-өчәр тапкыр кабатлана. Иҗтимагый-сәяси тапшырулар һаман да юк дәрәҗәсендә. Яңа телевизион «сетка» үзен акламады. Сүз дә юк, уңай якка үзгәрешләр дә күренә. Яңа караш, проблемаларга яңача якын килү сизелә. Яңа татарча программалар да бар. Шулай да андый яңа, әйбәт тапшырулар сирәк, иҗади эзләнүләрнең нәтиҗәләре күренми. Телевидение экраннарын үзешчән эстрада җырчылары, Мәскәү каналларыннан мең тапкыр кабатлап күрсәтелгән, күптән инде «списать» ителгән русча һәм инглизчә клиплар басып алды. Татарстан радиосы, уңай якка үзгәрешләр булуга да карамастан, тоташ бер мәгълүмати тапшыруга әйләнеп бара. Телевидение күп очракта аерым шәхесләргә генә хезмәт итә шикелле. Республикадагы күренекле кешеләребезнең күбесен тамашачылар бөтенләй белми, алар экранга чыкмый. Ә кайбер эстрада җырчылары, кайбер «эстрада» депутатлары экраннан төшеп тә тормыйлар. Аеруча Дәүләт Думасының кайбер депутатларына телевидение каналларының мәхәббәте ни өчендер бигрәк тә нык сизелә. Кайбер көннәрдә бер үк кеше икешәр-өчәр тапкыр чыгыш ясый. «Әллә бу телевидениене сатып алды микән?» – дип тә уйлап куясың. Булмас димә, сайлаулар алдыннан һәркемнең экранга чыгасы киләчәк. Сайлау алды кампаниясен кайберәүләр башлады да инде.

Әлбәттә, хөкүмәт радио-телевидение белән шөгыльләнми дип әйтә алмыйбыз. Премьер-министр урынбасары Илгиз Хәйруллинның чыгышыннан да шактый мәгълүмат алдык. Телевидение җиһазларына дип бирелгән 2,3 миллион доллар – безнең өчен бик күп акча. Әгәр кирәк җиргә тотылса, телевидение өр-яңадан җиһазландырылса, менә дигән булачак. Ләкин шуннан соң да татар тапшырулары артырмы, тапшыруларның сыйфаты күтәрелерме? Безне шул сораулар борчый. Татар тапшыруларының азлыгын, аларның түбән сыйфатлы булуларын, гадәттә, кадрлар булмауга сылтыйлар. Чыннан да, шулай. Без инде бу хакта моннан дүрт-биш ел элек сүз башлаган идек. Сәнгать академиясе безнең тәкъдим белән телевидение хезмәткәрләре әзерләү буенча махсус группа да ачкан иде. Кызганыч, аның белән кызыксынучы, аның техник базасын ныгыту турында уйлаучы гына күренми.

Сүз дә юк, радио-телеканаллар бездә дә арта тора. Бигрәк тә Казанда. Ләкин аларның күбесе рус телендә. Шул ук «Эфир» каналы атнага унбиш минут татарча хәбәрләр бирә. Алтынчы канал да атнага берничә минут татарча тапшыру эшли башлаган иде. Ике ел эшләгәннән соң, аны да, табыш китерми дип, ябарга җыеналар дип ишеттек. Телләр турындагы Законга әлеге шәхси каналлар төкереп кенә карыйлар. Болар инде – болай да безнең авызны ябар өчен генә эшләнгән формаль эшләр. Ә «Курай» белән «Дулкын» каналларын Казанда гына тыңлап була.

Хөкүмәт хәзер аерым канал булдыру турында эш алып бара. Кайчан да булса бер булыр дип ышаныйк. Ләкин бу да әле татарча канал булачак дигән сүз түгел. Моңа әле бернинди дә гарантия юк. Үз каналың булып та, татарча программаларың булмаса, бу инде халкыбызга берни дә бирмәячәк дигәнне аңлата. Без татар программаларын Мәскәү каналларыннан бирсәләр дә каршы түгел. Булсын гына! Ләкин ни өчендер бик акрын кыймылдыйбыз. Мәсәлән, Башкортстанның үзенең ике радиоканалы бар. Беренче каналлары иртәнге җидедән төнге уникегә кадәр бертуктаусыз башкорт, татар һәм рус телләрендә тапшырулар алып бара. Күптән түгел Бакалы районында өр-яңа зур куәтле телевизион вышка куелды. Хәзер Татарстанның алты районы Уфа тапшыруларын һәм НТВ программаларын карый башлады. Бу безне аз булса да гарьләндерергә тиеш. Киресенчә, безнең үзебезгә Башкортстанның татар районнары карарлык һәм тыңларлык теле-радиотапшырулар оештырырга кирәк. Бу мәсьәләдә төгәл уйланылган идеологиябез булырга тиеш. Ә инде акча таба алмыйбыз икән, идеологиябез дә, Башкортстандагы татарларга рухи ярдәм итәрлек сәясәтебез дә булмаячак дигән сүз. Югыйсә бүгенге сәяси-милли ситуациядә бу бик кирәк иде.

Шуларны исәпкә алып, безнең комиссия өч пункттан торган карар проекты тәкъдим итә. Әйткәнемчә, теле-радиотапшыруларының аерым каналын төзү генә бөтен мәсьәләләрне дә хәл итмәячәк. Безгә хәзер милли телевидениенең, милли радионың концепцияләрен эшләргә кирәк! Карар проектының өченче пунктында «Татарстан Республикасы Хөкүмәтенә 1999 елның 1 ноябренә кадәр Татарстан Республикасының теле-радио тапшыруларын үстерү буенча Дәүләт программасын әзерләп, аны Татарстан Республикасы Дәүләт Советы каравына кертергә тәкъдим итәргә» диелгән. Мин сездән, кадерле коллегалар, комиссия тәкъдимен хуплавыгызны сорыйм.

21 июль, 1999