Читать книгу Wielki problem drobniaków - Thomas J. Sargent - Страница 9

W Europie Zachodniej od dawna dążono do utrzymania odpowiedniej kombinacji monet o nominałach wysokich i niskich oraz do uwolnienia się od przekonania, że monety o wszystkich nominałach powinny być pieniędzmi o pełnej zawartości kruszcu.

Dominował system towarowego pieniądza kruszcowego

W systemie pieniężnym zapoczątkowanym przez Karola Wielkiego około roku 800 istniała tylko jedna moneta, srebrny pens. W różnych państwach europejskich od końca XII wieku wprowadzano monety o wyższych nominałach. W tym celu tworzono system monetarny, w ramach którego wprowadzono w życie dominujące wówczas poglądy dotyczące pieniądza. Europejskie władze monetarne nie uważały wówczas pieniądza za coś, czego wartość wynika z jego roli środka wykorzystywanego podczas wymiany handlowej. Przyjmowały koncepcję pieniądza, w której ignorowano jego pieniężność i skupiano się wyłącznie na substancji wykorzystywanej do bicia monet, mianowicie na srebrze. W przekonaniu ówczesnych władz monety o wszelkich nominałach musiały być pieniędzmi o pełnej zawartości kruszcu, a kursy wymiany monet o różnych nominałach powinny odzwierciedlać stosunki ilości kruszcu wykorzystanych do ich wybicia. Władze zdawały sobie sprawę, jak kruszcowy pieniądz towarowy wiązał ceny nominalne, i dążyły do tego, aby utrzymać to powiązanie w całej strukturze nominałów. Utworzono więc system, w którym o podaży monet o wszystkich nominałach decydowali obywatele. To oni stanowili o tym, czy i kiedy wykorzystywać kruszec, aby kupować w mennicy nowe monety po cenie ustalonej przez władze.

Niedobory monet i deprecjacje

W kolejnych stuleciach system ów powodował okresowe niedobory monet o niskich nominałach, uporczywe deprecjacje drobnych monet w stosunku do monet większych oraz nawracające obniżki wartości monet o niskich nominałach przez zmniejszanie ilości kruszcu. Carlo M. Cipolla stwierdził: „W Europie Śródziemnomorskiej nie wynaleziono dobrego i samoczynnego mechanizmu umożliwiającego kontrolę liczby drobnych monet znajdujących się w obiegu”. Problem ten, który występował później w całej Europie, Cipolla nazwał wielkim problemem drobnych pieniędzy (Cipolla 1956, s. 31).

Zespół zasad normatywnych

W połowie XIX wieku dobrze już rozumiano zasady funkcjonowania trwałego i zdrowego systemu, powszechnie je akceptowano i wdrażano w wielu państwach. Carlo M. Cipolla pisał następująco: „W każdym podręczniku poświęconym zasadom ekonomii podaje się zespół zasad normatywnych gwarantujący utrzymanie trwałego i funkcjonalnego systemu pieniędzy zdawkowych. Należy mianowicie wybijać na koszt władz monety o niskich nominałach, których wartość towarowa nie dorównuje wartości monetarnej, wynikającej z nominału, a także ograniczać liczbę tych monet znajdujących się w obiegu. Trzeba ponadto zapewnić wymienialność tych monet na pieniądze stanowiące jednostki rozliczeniowe. […] Ten zespół zasad może się wydawać bardzo prosty, ale opracowanie go zajęło wiele stuleci. W Wielkiej Brytanii wprowadzono go w życie dopiero w roku 1816, a w Stanach Zjednoczonych został wdrożony w 1853 roku” (Cipolla 1956, s. 27). Ów zespół zasad normatywnych pozwolił unikać niedoborów monet o niskich nominałach oraz ich deprecjacji bez wywoływania inflacji. Utrzymano powiązanie monet z kruszcowym pieniądzem towarowym, ale nie narzucano go w wypadku monet o każdym nominale oddzielnie, lecz z monet o niższych nominałach uczyniono żetony wymienialne na złoto.

W roku 1900 James Laurence Laughlin opisał zbiór reguł, o którym mowa, po czym dodał: „Naturalnie państwa nie zawsze miały jednoznaczne i czytelne koncepcje dotyczące tego rodzaju pieniądza, przez co zasady wymienione powyżej wyłoniły się wyłącznie w następstwie ewolucji, do której doszło wskutek doświadczeń” (Laughlin 1900, s. 113–114).

Zespół zasad normatywnych wyłonił się na podstawie doświadczeń

Tak więc Cipolla, Laughlin i inni autorzy⁴ zwracali zawsze uwagę na fakt, jak wiele potrzeba było czasu, by wypracować zespół zasad normatywnych, pomimo jego prostoty. Niniejsza książka ma służyć zrozumieniu rozbieżności między prostotą teorii a trwaniem jej ewolucji. Analizujemy w tym celu wydarzenia z lat 1200–1850, biorąc pod uwagę trzy aspekty tego procesu.

Po pierwsze, dla powstania zbioru norm nieodzowne było odkrycie istotnych koncepcji dotyczących pieniądza i odrzucenie innych. Upłynęło wiele czasu, zanim teoretycy doszli do przekonania o wyższości monet pełniących funkcję żetonów nad pieniędzmi o pełnej zawartości kruszcu⁵. Po drugie, trzeba było opracować technologie pozwalające wytwarzać monety żetonowe. Po trzecie, w procesie prób i błędów decydenci polityczni musieli poznać cechy nowych instytucji.

Powolna ewolucja wskutek doświadczeń umożliwia spoglądanie z fascynującej perspektywy na rozwój teorii i instytucji monetarnych. Dochodziło w tym czasie do wielu interakcji między trzema sferami — teorii, technologii oraz eksperymentów. Komentatorzy starali się wyciągać wnioski z obserwacji, opracowując jednocześnie teorię monetarną. Władze państw eksperymentowały, reagując niekiedy na zalecenia wygłaszane przez komentatorów. Innowacje w dziedzinie technologii menniczych spowodowały zmianę kosztów względnych ponoszonych przez działających legalnie i nielegalnie producentów drobnych pieniędzy, umożliwiły również wprowadzanie w życie nowych zasad polityki monetarnej.

Władze państwowe od dawna eksperymentowały z wybijaniem monet pełniących funkcję żetonów. Niekiedy pozwalały prywatnym przedsiębiorcom bić takie monety, zanim odkryły albo zaakceptowały to, że — podobnie jak w zespole zasad normatywnych Cipolli — monety o niskich nominałach powinny być żetonami, które rząd będzie gotów wymieniać na monety o wysokich nominałach o pełnej zawartości kruszcu lub na pieniądz papierowy. W czasie tego procesu władze wpadły na dwie zasadnicze idee leżące u podstaw dwudziestowiecznej koncepcji „dobrze zarządzanego systemu fiat”, mianowicie ilościową teorię pieniądza oraz przekonanie o konieczności powstrzymywania producentów monet żetonowych przed powodowaniem inflacji.