Читать книгу Tryna du Toit-omnibus 2 - Tryna du Toit - Страница 15

Hoofstuk 12

Hoofstuk 12

Die Hugo’s het laatmiddag op ’n skroeiwarm dag op Aandrus aangekom. Die Malans was hulle al heeldag te wagte, maar dit was met ’n gevoel van beklemming en angs dat Deborah die groot blou Hudson voor die deur sien stilhou. Sy was so diep bewus van die eenvoud van hulle huisie, van haar pa se kakiebroek en -hemp, die swart wolk wat al dae lank oor sy gesig hang, van haar eie hart wat so swaar en moeisaam klop . . . en van die groot skande en vernedering van die oomblik.

Sy was in die tuin langs die huis toe hulle daar aankom. Sy kon dit nie langer in haar kamer uithou nie en het hierheen gevlug. Sy sien haar ouers na die hek toe stap om hulle te ontmoet en sy weet sy moet ook nader stap. Maar die moed ontbreek haar. Skuldig en beskaamd staan sy hier in die tuin, siek van ontsteltenis net by die gedagte daaraan dat sy Paul se ouers moet ontmoet.

Toe sien sy Paul in die rigting van die tuin aangestap kom en sy haas haar om by hom te kom. Hy druk haar hande styf in syne en vandag is daar nie laggies in die blou oë nie.

“O Paul, ek is so bly jy het gekom. Ek was so bang . . .”

“Dat ek nie sou kom nie? Jy het mos geweet ek sou kom, Debbie,” verwyt hy sag.

“Ek was bang,” herhaal sy. “Jy het nie geskryf nie.”

“Ek is jammer. Ek moes met my pa praat. Dit het nie so maklik gegaan nie.”

“Ek weet.” Haar stem is sag, berouvol. “Ek was so jammer vir jou.” Hy sien die skaduwee op haar gesig, die kommer in die grys oë, die bleek lippe wat bewe. “Paul, ag Paul, wat nou?”

“Nou is ek hier en nou sal alles regkom. Moenie meer hartseer wees nie, Debbie. Ons gaan dadelik trou en ek sal jou hier wegneem.”

“En dan, Paul?” vra sy beangs.

“Ek weet nog nie, Debbie. My ouers is ook hier. Ons sal hoor wat hulle sê.”

Hulle stap na die huis toe. Sy is nie gelukkig nie. Sy is dankbaar, o so dankbaar, dat Paul hier is. Maar sy weet nie wat van hulle moet word nie. As sy die oorsaak moet wees dat Paul se drome en ideale vir die toekoms skipbreuk ly, as sy die res van haar lewe die verwyt moet hê dat sy die meulsteen om Paul se nek is . . . kan hulle dan ooit waarlik gelukkig wees? Sy ouers is al wat hulle kan help. Skielik is sy haastig om hulle te sien en diep in hulle oë te kyk sodat sy kan weet wat hulle dink. In die voorkamer se deur aarsel sy, bewus van die vreemde oë wat so skerp op haar rus. Dan stap sy vasberade saam met Paul vorentoe.

Paul se ma. Hoe baie lyk Paul na haar: dieselfde goue vel, die blonde hare, die mooi gevormde kop, die diepblou oë met die lang, donker wimpers – hy het dit alles by haar geërf. Kan haar oë ook vol lagliggies wees? wonder sy vlugtig. Nou is hulle koel en onvriendelik. Sy hou nie van my nie, dink Debbie verbouereerd. Sy wil nie van my hou nie. Sy verag my. Dis of daar skielik ’n koue wind deur die voorkamer waai en sy kry ’n voorgevoel dat sy dié beker nog tot die laaste bitter druppel sal moet ledig.

Die dokter se hand is warm en sterk, sy oë simpatiek en begrypend. Maar Debbie se mond voel droog en naar en die dokter sien hoe die gevoelige mondjie bewe. Wat ’n kind is sy nog, dink hy vol deernis.

Hulle het koffie gedrink en van Doortjie se lekker beskuit geeet. Hulle het oor die weer gepraat, oor die vaal, verskroeide landerye waarlangs hulle gery het. Die mielies lyk droog, die beeste is maer, alles wag op reën. Maar die gesels wou nie vlot nie, hulle was styf en gespanne, elkeen besig met sy eie ongelukkige gedagtes, elkeen diep onder die besef van die onwerklikheid van die oomblik. Dit is soos ’n toneelstuk waaraan hulle deelneem, ’n goedkoop stukkie melodrama wat hom hier afspeel. Hulle speel almal toneel en hulle is nog nie vertroud met hulle rolle nie. Paul se pa sit op die rusbank, ’n stil, waardige figuur. Hy het ’n sterk, mooi gesig en begrypende oë. Miem Malan is dankbaar vir sy teenwoordigheid. Hy is ’n vriend, voel sy. Hy veroordeel nie. Hy ken die lewe, hy weet wat smart en verdriet is. Sy werk het hom nie hard gemaak nie. Hy sou doen wat hy kon om sowel sy seun as haar dogter te help. Langs hom sit sy vrou. Sy lyk nog so jonk, asof die lewe haar sag en vriendelik behandel het. Sy is ’n baie mooi vrou en is deftig aangetrek. Maar sy lyk nie sag of vriendelik nie. Sy het gekom om vir haar kind te veg. Miem Malan kan goed verstaan hoe sy voel. Haar kind moet ten alle koste gered word. Sy sien neer op ons, verag ons. Dit maak nie saak as die jong meisie meer as haar deel van die skuld moet dra nie, dit maak nie saak as die kind se gevoelige gees fyngemaal word tussen die harde stene van hulle bitterheid en ontevredenheid nie. Dit is haar eie skuld, sal die vrou dink. ’n Meisie moet van beter weet. As sy so min van haarself dink . . . Ek en sy moet omtrent ewe oud wees, dink Miem. Maar ek lyk seker ten minste tien jaar ouer as sy. My hande is grof en vol eelte en ek is al grys.

Maar ’n halwe leeftyd van onselfsugtige, opofferende liefde laat sy spore nie net op hande en in hare nie en dit is na die vrou se edel, sterk gesig wat die dokter kyk. Sy is bang ons sal haar kind seermaak, dink hy. En sy weet sy is magteloos om haar te help. En hy, hy moet eerste aan Paul dink en dan eers aan die meisie. Hy het Tina belowe hy sal alles in sy vermoë doen om Paul te help.

Pieter Malan sit in ’n stoel naby die venster. Hy het nie die moeite gedoen om sy beste klere aan te trek soos hy geweet het sy vrou en dogters wou hê nie. Hy wil nie hê hulle moet dink hy is iets anders as wat hy is nie. Maar sy kakieklere is skoon. Sy gesig is hard en daar lê ’n bitter trek om sy mond. Hy voel vandag arm, en nie net aan wêreldsgoed nie. Hy was altyd in die verlede trots op sy goeie naam.

En dan is daar Debbie en Paul. Debbie, bleek dog skynbaar kalm. Paul, diep ongemaklik maar vasberade. Albei van hulle jonk, onvolwasse en onseker.

Dit is Paul se pa wat eerste die saak wat so na aan almal se hart lê, aanroer.

“Paul,” sê die dokter nou, “wil jy en Deborah nie ’n entjie gaan stap nie? Gaan gesels julle, ons wil sake ook ’n bietjie bespreek.”

Maar Paul weier. Hy lyk ongelukkig en verleë, maar hy bly sit. “Ek sal liewer hier bly, Vader.”

’n Oomblik kyk die dokter en sy seun na mekaar, dan kyk die dokter na Debbie. “Deborah?”

Maar sy skud ook haar kop en fluister: “As Paul bly, bly ek.”

Weer is daar stilte, dan sê Pieter Malan: “Ja, terwyl dit aan hulle te wyte is, is dit beter dat hulle bly. Ons kan maar almal saam die saak bespreek. Dis vir ons ’n bitter dag. Dit help nou nie om doekies om te draai nie – ons dogter het groot skande en verdriet in ons huis gebring. Ek en Deborah se moeder is diep gegrief en bitter teleurgesteld. Ons het nooit vantevore iets gehad om ons oor te skaam nie. Ek hoop julle het gekom om ons te help.”

’n Dowwe rooi gloed styg in Debbie se nek en wange op en verdwyn dan weer stadig om haar nog bleker as voorheen te laat. Paul sit met sy oë op die punte van sy skoene gevestig, sy vingers so styf inmekaargesluit dat die kneukels wit lyk.

Pieter! Pieter! ween dit in Miem Malan se hart. Dis jou dogter, werk saggies met haar.

Vir Tina Hugo is dit ’n bitter oomblik. Paul se vernedering is hare ook. Is dit waar? dink sy verward. Is dit moontlik dat Paul hier in hierdie eenvoudige plaashuis deur ’n onverfynde plaasboer soos dié Pieter Malan tot verantwoording geroep word? ’n Arm, ongeletterde man soos hy wie se plaas vir hom sy ganse heelal is, ’n man wat in geen opsig hulle gelyke is nie? Die skerp naels sny diep in haar handpalms soos sy veg om haar ewewig te behou. Want sy moet kalm bly. Sy veg vir Paul, vir sy geluk. Sy mag niks doen wat hom mag benadeel nie. Chris het belowe hy sal Paul help. Sy moet net vertrou.

Die dokter antwoord saggies, bedaard. “Meneer Malan, ons voel ook soos jy. Maar verwyte sal nie nou help nie. Dis ons kinders en hulle het ons nodig. Ons het gekom om hulle te help. Ons moet net besluit wat die beste is vir hulle en vir ons almal.”

“Daar is niks verder om te besluit nie,” sê Paul vinnig. “Ek het gekom om met Debbie te trou, so gou moontlik.”

Die naels byt dieper in Tina se handpalms in, maar haar stem is koel en helder. “Wag eers, Paul. Mevrou Malan, voordat ons verder gaan: Bestaan daar geen twyfel oor jou dogter se toestand nie?”

Paul moet hom bedwing. Hy sien hoe Debbie nog bleker word. Hy sien die donker blos wat mevrou Malan se gesig bedek. Waarom al hierdie heen-en-weer-pratery? Dit maak alles net meer ingewikkeld, dink hy. Dis tog heel eenvoudig. Hy kan byna nie hoor wat Debbie se ma sê nie, hy sien net haar verleentheid.

“Ons het haar nog nie dokter toe geneem nie, mevrou Hugo, om redes wat jy goed sal begryp. Maar by my bestaan daar geen twyfel nie.”

Maar Tina is nie tevrede nie. “Sal jy omgee as my man . . .?” Tina sien die pyn en skaamte in die ander vrou se oë. ’n Oomblik kry sy haar diep jammer, voel sy of sy die vrou om die hals kan val en bitterlik saam met haar kan huil. Maar dan onthou sy: Dis Paul se geluk, Paul se toekoms, wat hier op die spel is. Sy mag nie swak wees nie. En sy vervolg: “Dat ons heeltemal seker kan wees?”

Een tree en Paul is langs Debbie. Sy gesig is so wit soos hare. Die blou oë blits vuur. “Dis onnodig. Ek sal dit nie toelaat nie.”

Maar mevrou Malan sê stil: “Dit sal goed wees. Dan weet ons verseker.”

“Natuurlik,” sê die dokter kalm. “Maar dit kan maar later kom. Ons gaan nou van die veronderstelling uit dat dit wel waar is, soos seker ook die geval is. Gaan sit gerus maar, Paul.”

“Waarom moet julle dié pynlike storie onnodig uitrek?” vra Paul opstandig.

“Dis vir ons almal pynlik, Paul. Maar ons wil doen wat die beste is vir julle albei. Wag, Paul,” sê sy pa streng toe hy hom weer in die rede wil val en Paul sien dat sy pa ergerlik word. Sonder ’n woord gaan hy sit.

Dokter Hugo wend hom tot Pieter Malan. “Meneer Malan, jy weet seker dat Paul en jou dogter reeds probeer het om te trou. Hulle wou dit vir ons wegsteek, wat ook maar natuurlik was. In dieselfde omstandighede sou ons moontlik dieselfde gedoen het. Maar ons moet nou aan die toekoms dink. Die kinders is albei nog baie jonk. Paul is heeltemal afhanklik van my. Hy het nog nie ’n werk nie. Ons plan was dat hy medies sou studeer. Hy reken hy sal ’n werk aan die Rand kry en dat hy vir hom en Deborah daar ’n heenkome kan vind. Ek het nog nie sy planne verder met hom bespreek nie. Ek het gevoel ons moet almal saam wees. Paul moet jou dogter se wense ook in aanmerking neem.”

Debbie wil praat. Sy wil sê dat sy enigiets sal doen wat Paul wil hê, maar haar keel is te droog en styf.

Pieter Malan is nog stroef, maar hy knik instemmend. “Ja, Dokter. Ek kon nie planne maak nie. Ek ken nie julle omstandighede nie. Solank hy maar net met my dogter trou en na haar kyk. Sy sê sy het hom lief.”

“Ek is net bevrees dat dit nie so maklik sal wees nie, meneer Malan. Tye is baie swaar en al is Paul redelik goed geleerd, is hy heeltemal onervare. Hy sal nie so maklik ’n werk kry wat hom in staat sal stel om ’n vrou en ’n kind behoorlik te onderhou nie.”

“Hy moes eerder daaraan gedink het. Ek het ook in my lewe swaar gehad. Ek kry nou nog baie swaar. Ek kan hulle nie help nie. Ek het ook nie die minste plan om hulle te help nie. Ek het nog twee dogters. Ons het skade en skande genoeg gely. Hier het ons vir Deborah met groot opoffering . . .”

“Wag, meneer Malan. Jy verstaan my verkeerd. Ek het aan ’n ander moontlikheid gedink. Soos ek sê, het ons dit nog nie met Paul bespreek nie. Ek wou hom nie vooraf beïnvloed nie. Ons moes ook eers weet hoe jy en mevrou Malan daaroor voel. En die kinders moet in elk geval self besluit. Dis bloot omdat hulle so bitter jonk is dat ek ’n ander voorstel wil maak. Hulle weet nog nie hoe swaar die lewe kan wees nie. En hulle sal dubbel swaar begin. Dit sal ook nie reg wees dat ons hulle help nie, nie as hulle besluit om te trou nie. Dan sal hulle nooit leer om selfstandig te word nie.”

“En wat is jou plan, Dokter?”

Almal wag gespanne. Die kamer is doodstil.

“My plan is net moontlik as Debbie en Paul bereid is om die baba af te gee.”

Debbie wag dat Paul moet opspring en uitroep dat hulle sonder sy pa se hulp sal klaarkom, dat hy nie daarvan droom om die baba af te gee nie, dat hulle nie omgee om swaar te kry nie. Maar Paul bly met sy kop op sy bors sit en hy sê nie ’n woord nie.

Die dokter gaan voort: “Ons laat Debbie en Paul stil voor die landdros trou. Ons kan Johannesburg toe gaan, of na een van die buurdorpe toe. Ek dink dit sal beter wees as ons dit stil hou, as net die betrokke families daarvan weet. Ek sal sorg dat daar ’n goeie huis vir die kindjie gevind word . . . en Debbie en Paul gaan voort met hulle studie soos die oorspronklike plan was.”

Daar is stilte. Nie eens ’n stoel kraak nie. Dan sê die dokter: “Ek maak hierdie voorstel nie ligtelik nie. As ek vertroue gehad het in die toekoms wat andersins op die kinders wag, sou ek dit nie voorgestel het nie. Maar ek is bang vir wat kom. Hulle is te jonk en te onervare om staande te bly teen die ontnugterings wat vir hulle wag as hulle nou hulle eie potjie moet krap. Ons weet dat dit nie speletjies is om met niks van voor af te begin en ’n kind groot te maak nie. Hulle sal miskien baie jare lank swaarkry. Ons weet nie wanneer toestande gaan verbeter nie. En dis nie net dat hulle sal swaarkry nie, hulle sal later onthou dat Paul sy roeping gemis het en begin wonder of die opoffering nie te groot was nie. Nou gee ons hulle die kans om hulleself eers deeglik voor te berei vir hulle lewe saam. En as Paul klaar is, kan hy sy vrou kom haal.”

Pieter Malan gee ’n bitter laggie. “Ek sal nie weer ’n pennie bestee om ’n dogter van my universiteit toe te stuur nie. Dit was alreeds bitter teen my sin dat sy in die eerste plek gegaan het. As sy dan nie saam met jou seun wil swaarkry nie, kan sy gaan werk. Van my kry sy nie weer ’n pennie vir geleerdheid nie. En waar moet sy intussen bly?”

“Jy het my nie mooi verstaan nie, meneer Malan. Ek sal alle verantwoordelikheid vir Paul se vrou aanvaar. Sy kan vanselfsprekend nie hier bly nie. Ek sal haar na ’n plek toe neem waar sy goed versorg sal word. Ek sal haar dadelik neem – dit sal lyk of sy maar net weer universiteit toe gaan. En volgende jaar hervat sy haar kursus in alle erns.”

“En dan?”

“Dit moet die tyd ons leer. Debbie kan vir Paul wag. Dis nie so baie lank nie. Nog vyf jaar, dan kan hulle weer begin. Maar soos ek gesê het, moet hulle natuurlik self kies. As hulle verkies om hulle eie paadjie in te slaan moet hulle self sien kom klaar. As hulle my voorstel aanvaar, sal ek hulle help, soveel as wat ek kan.”

Debbie sit langs haar ma by die tafel. Sy is strak en haar hande rus styf inmekaargeklem in haar skoot. Miem Malan het met een hand haar oë bedek, die ander het sy op Debbie se hande geplaas. Sy sit roerloos. Dit lyk of sy bid.

Pieter Malan sit nog stroef en ontevrede, sy hande op sy knieë, maar daar is tog verligting op sy gesig te bespeur. Tina hou haar oë op haar hande, wat sy gevou op haar skoot hou. Hulle moet Chris se voorstel aanvaar, hulle moet. As hulle eenmaal weg is van mekaar sal die res maklik wees.

Paul is bleek en die spiertjie trek al weer langs sy mond. Debbie kyk na hom, maar hy hou sy oë op die vloer.

Hier is geen simpatie vir haar nie, geen liefde nie, dink Debbie. Net haar ma begryp. Haar pa wil ten alle koste van haar ontslae raak, al breek dit ook haar ma se hart. Die Hugo’s skerm net vir Paul. Paul se ma is haar bitter vyandiggesind. Is dit hoe Paul se Tina is – afsydig en hard en koud? Het sy Paul ook teen haar opgesteek? Dink sy eerlik dat dit net ’n storie is, dat ek my verniet so verneder? In haar binneste besef sy al meer hoe haglik haar posisie is. Sy voel sy word in ’n hoek gedryf.

Uiteindelik kyk Paul na Debbie. Hy is verleë, maar sy sien die verligting op sy gesig. Hy sien die vraag in haar oë. Moet hy dan besluit? Vir hom staan die deur nou wawyd oop. Maar vir haar? Wat wil sy hê? As hy tog maar net haar gedagtes kan peil.

Debbie sien hoe Paul weifel. Sy sien hy wag vir haar om te praat. En dis vir haar of daar nog ’n deur in haar gesig toegeklap word. Sy sou bereid wees om enige swaarkry saam met Paul te verduur. Maar sy sien nou dis sy wat in die pad is. Dis sy wat verleë is. Dis nie die man nie, dis altyd die vrou. Is dit wat liefde is? Liefde moet opbou, versterk en vertroos. Dit is ware liefde. Maar liefde wat verskeur en seermaak, wat verneder, verwoes en vergruis, so ’n liefde moet ’n vrou uit haar hart ruk en vernietig voor dit háár vernietig. Trou? Waarom moet sy trou? ’n Mens trou net omdat jy mekaar liefhet, omdat jy wil saam wees en saam wil swaarkry, miskien ’n kind saam wil grootmaak. Sy en Paul moet trou om hulle skande te verberg. Soos ’n misdadiger moet sy padgee onder die oë van haar medemens uit, alleen in skande en verdriet haar kind kry en dan, asof daar niks gebeur het nie, weer haar plek in die samelewing inneem. Waarom moet sy trou? As sy soos ’n misdadiger behandel word, laat haar dan ’n misdadiger wees. Sy het ’n wet van die samelewing oortree en sy sal alleen daarvoor boet. Sy wil nie nog ’n meulsteen om Paul Hugo se nek ook wees nie. Sy wil niks verder met hom te doen hê nie. Sy hoor Paul praat, maar sy stem klink veraf en dof.

“Ek weet nie hoe Debbie voel nie. Ek wil graag eers met haar praat.”

“Ek dink Deborah sal seker instem met jou pa se voorstel, Paul,” sê Tina Hugo. Haar stem is soet en strelend, maar Debbie weet dis maar net om die haat en venyn wat sy vir haar voel te verbloem. “Dis sekerlik die beste; dis nie dikwels dat ’n mens gelukkig genoeg is om ’n tweede kans te kry nie. Deborah sal tog nie in jou pad staan nie, Paul. Sy kry die beskerming van jou naam en jou pa sal vir haar sorg. En vyf jaar is nie so vreeslik lank nie.”

Paul skuif ongemaklik op sy stoel rond. Hy wens Tina wil stilbly, sy ontstel Debbie net nog meer. Maar voor hy iets kan sê, praat Debbie. “Ek wil nie meer met Paul trou nie.”

“Deborah!” sê Pieter Malan skerp, asof hy haar uit ’n droom wil wakker skud.

Debbie staan op. “Ek gaan nie met Paul Hugo trou nie.”

In die stilte wat volg, sê die dokter sag: “Waarom nie, Deborah?”

“Waarom moet ek met hom trou as ons nie gaan saamwoon nie? As ons nie die baba kan behou nie?”

“Deborah!” Dis haar pa se stem. Streng. Ontevrede. “Dis nie vir jou om te kies nie. Jy moet die dokter se aanbod met dankbaarheid aanvaar.”

Daar is haat vir haar pa in haar oë. “Dankbaarheid? Waarvoor? Omdat hulle my soos ’n misdadiger wil versteek sodat hulle seun, hulle naam, nie ’n klad op kry of besoedel word nie? Waarvoor moet ek dankbaar wees?”

“Debbie!” Paul Hugo staan voor haar. “Dis nie wat ek dink nie. Dis nie my idee nie. Ek wil met jou trou, jou oppas en beskerm. Maar ek het gedink dis ’n goeie plan. Ek het jou al soveel kwaad aangedoen. Ek wil net doen wat vir jou die beste is. Maar as jy bereid is om met my te trou en saam met my swaar te kry, sal ek alles opoffer.”

Dit is ’n swaar oomblik vir Deborah. Die versoeking is groot. ’n Vlugtige oomblik wonder sy of hul liefde nie miskien nog gered kan word nie, maar Paul se laaste woorde bring haar tot besinning. Sy wil nie hê Paul moet enige opofferings vir haar maak nie. Al het hy haar nou nog lief, sal dié liefde nie lank duur nie. Haar oë het skielik oopgegaan. Sy besef nou dat bitterheid, selfs verwyte, die onvermydelike gevolg van so ’n gedwonge huwelik sal wees, dat die dag miskien gou sal kom dat Paul met haat na haar sal kyk omdat sy hom van soveel beroof het.

Nee, daar is net een uitweg.

Sy skud haar kop.

“Nee, Paul. Ek wil nie jou opofferings hê nie. Gaan maar jou gang. Ek sal nie in die pad staan van jou geluk en sukses in die toekoms nie.”

Paul kyk haar verslae aan. Moet hy haar glo? “Debbie,” sê hy sag, ongelowig. “Het jy my nie lief nie?”

Daar is pyn in sy oë. Vir ’n minuut sluit sy haar eie oë. Sy kan nie meer nie. Hulle moet nou gou maak. Moeg sê sy: “Nee, Paul, ek het jou nie lief nie. Op die oomblik is ek gevoelloos, dood. Later, as ek weer eendag begin voel, sal ek jou seker haat en verag – soos ek myself haat en verag. Nou wens ek net jy wil weggaan, ver weg, sodat ek jou nooit weer sien nie.”

Daar heers stilte, ’n doodse stilte. Paul se gesig is strak en sonder kleur. “Debbie,” sê hy ongelowig.

Maar sy antwoord hom nie.

“As ek dan mag vra, wat is jy van plan om te doen, Deborah? Verwag jy dat ek jou in dié toestand hier by my in die huis moet hou?” Haar pa is woedend. Maar dit raak haar nie.

“Nee, ek verwag dit nie.”

“Waarnatoe sal jy gaan?”

“Ek sal wel ’n plek kry. Daar is tog inrigtings wat meisies soos ek inneem.”

“Deborah!”

Dis ’n uitroep van pyn van haar ma. Die dokter sien dat die jong meisie breekpunt bereik het. Hulle het wreed opgetree, besef hy. Hulle het haar onderskat. Hy moes versigtiger gewees het. Eers met die meisie alleen gepraat het. Hulle het haar beledig en verneder. Tina moes nooit saamgekom het nie. Dis hy wat na haar toe gaan en sy arm om haar sit. Sy mooi, diep stem is kalm en gerusstellend. “Moenie so praat nie, Deborah. Jy weet ons sal na jou kyk. Ons sal nie vandag verder daaroor praat nie, maar ons sal na jou kyk en by jou staan.”

Hy beduie vir Deborah se moeder om haar kamer toe te neem en gaan saam met hulle. In die kamer het hulle haar probeer troos.

Hulle het haar uiteindelik daar in die skemerdonker alleen gelaat en weer binnetoe gegaan.

Dit was donker om haar. Nie net die skemerdonker van die komende nag nie, maar die stikdonker van diepe verlatenheid en sy het gebid dat sy moet doodgaan.