Читать книгу Płazy świata - Joanna Mazgajska - Страница 10

Skóra prawie wszystkich, jeśli nie wszystkich płazów, produkuje śluz zmieszany częstokroć z substancjami odstraszającymi lub trującymi. Jedne substancje czynią płazy niesmacznymi, inne zaś są niebezpieczne dla życia drapieżcy. Substancje toksyczne – „trucizny” mają różny skład i stężenie. Obecnie u płazów wyróżnia się ich ponad dwieście. Ten system obrony przed drapieżnictwem rozwinął się niezależnie w różnych grupach, więc u poszczególnych gatunków (np. w obrębie rodzaju) może występować kilka różnych alkaloidów. Poza nielicznymi wyjątkami (np. rodzaj Pleurodeles), płazy nie mają żadnych mechanicznych sposobów wprowadzenia swej toksyny w głąb ciała drapieżnika. Nigdy nie wstrzykują jej za pomocą zębów, jak np. węże. Znajduje się ona po prostu na powierzchni skóry. Szczególnie duże zgrupowania gruczołów jadowych znajdują się u wielu gatunków za oczami (parotydy). Płaz nie może sam wyrzucić z nich toksyny. Dzieje się to bez udziału woli zwierzęcia, po mechanicznym uszkodzeniu parotyd (ugryzieniu, zadrapaniu) lub mocnym ściśnięciu.

U niektórych płazów zawarte w skórze trucizny są tak słabe, iż mają raczej działanie antybakteryjne i nie są w stanie zniechęcić żadnego drapieżnika. U niektórych gatunków są jednak bardzo silne.

Batrachotoksyna (C₃₁H₄₂N₂O₆), występująca u płazów bezogonowych z rodzaju Phyllobates – liściołazów, jest najbardziej toksyczną substancją wytwarzaną przez płazy. Dawka 0,00001 grama tej toksyny wystarcza by zabić człowieka. Blokuje ona kanały jonowe komórek nerwowych, powodując zatrzymanie akcji serca.

Największą dawkę batrachotoksyny zawiera wydzielina gruczołów skórnych liściołaza złocistego* Phyllobates terribilis – jest to więc najjadowitszy płaz na świecie. Jego skóra, jak również skóra innych liściołazów i drzewołazów (rodzaj Dendrobates) zawierających nieco mniej śmiercionośne pumilotoksyny, używana była od wieków do zatruwania strzał przez tubylczych Indian. Wśród wielu gatunków tych dwóch wymienionych rodzajów, wyróżniono ponad 100 różnych związków nazywanych pumilotoksynami. W skórze innych płazów bezogonowych znaleziono także inne trucizny: histrionikotoksyny i geprytoksyny.

Druga, najbardziej toksyczna substancja w świecie płazów i równocześnie najbardziej znana, to tarichatoksyna (C₁₁H₁₇N₃O₈), występująca w rodzinie salamandrowatych, zaś osiągająca największe stężenie u trucicznicy ziarnistoskórej* (Taricha granulosa). Nie tylko skóra, ale nawet jaja trucicznic ziarnistoskórych są nią przesiąknięte.

Naukowcy nauczyli się syntetyzować wiele z tych toksycznych związków. Prowadzone są badania nad wykorzystaniem ich w medycynie. Okazało się np., iż epibatidina produkowana w skórze Epipedobates tricolor jest wyjątkowo skutecznym lekiem uśmierzającym ból. Jest dwieście razy skuteczniejsza niż morfina i wydaje się, iż nie ma takich skutków ubocznych, jak uzależnienie czy otępienie. Z kolei związek wchodzący w skład wydzieliny skóry Litoria caerulea pobudza wydzielanie trzustki i aktywność jelit. Chemiczny odpowiednik tego związku jest już dostępny w leczeniu ludzi. Wydzieliny skóry niektórych gatunków płazów (np. Xenopus laevis, Phyllomedusa bicolor) zawierają białka o silnych właściwościach bakteriobójczych. Być może w przyszłości na bazie tych związków zostanie wyprodukowana nowa grupa antybiotyków.

Trucicznica ziarnistoskóra (Taricha granulosa), fot. Henk Wallays